Mecmeu’l-Beyan Tefsiri (kitap)
 | |
| Kitap hakkında bilgiler | |
|---|---|
| Kitap ismi | Mecmeu’l Beyan fi Tefsiri’l Kur’an |
| Yazar | Allame Fazıl b. Hasan Tabersi |
| Yazım tarihi | Hicri Kameri 536. Yıl |
| Konu | Kur’an tefsiri |
| Dili | Arapça |
| Yayın evi hakkında bilgiler | |
| Seri | 5 ciltde 10 cüz |
Mecmeu’l Beyan fi Tefsiri’l Kur’an (Arapça: مجمعُ البیان فی تفسیر القُرآن), ünlü Şii âlim ve müfessirlerinden Fazıl bin Hasan Tabersi (ö. 548 k.) tarafından kaleme alınan en önemli Kur’an tefsirlerinden biridir. Şia ve Sünni âlimler tarafından övülen bu tefsir, eski kaynak tefsir kitaplarından biri olarak kabul edilmektedir. Araştırmacılar, Mecmeu’l Beyan tefsirinin önemini, kapsayıcılığında, konularının sağlamlık ve muhkemliğinde, dakik ve düzenli sıralanışında, açık ve faydalı oluşunda ve görüşleri inceleme ve eleştirisinde insaflı oluşunda yattığını açıklamışlardır.
Bu tefsir, kıraat, i’rab, lügat, düğüm ve sorunların açıklanması, meani ve beyan konularının zikredilmesi, ayetlerin nüzul sebebi, ayetlerin açıklamasında nakledilen rivayetler, kıssa ve hikâyelerin şerh edilerek açıklanması gibi konuları kapsamaktadır. Mecmeu’l Beyan tefsirinin önemli noktalarından biri, ayetlerin tefsirindeki konuların düzeni ve belirsiz veya anlam bakımından bir birine uzak görünen ayetlerin birbirleriyle olan bağının açıklanması gibi konularda tenasüp ve orantısına dikkat etmesidir. Bu yönüyle Şeyh Tabersi, konularla ilişkili diğer ilimlere de önemle eğilen nadir Şii müfessirlerden biridir.
Müellif Hakkında
- Ana Madde: Fazıl b. Hasan Tabersi
Şia’nın müfessir, mütekellim ve fakihlerinden olan Eminu’l İslam Ebu Ali Fazıl b. Hasan Tabersi, altıncı yüzyılın ünlü âlimlerindendir. Biyografi ve tarih yazarlarının birçoğu Şeyh Tabersi’nin ilmi makamı ve yüce derecesi hakkında yazarken onu övmüş ve methetmişlerdir. Taberistan’da mı, yoksa Kum ve Save şehirleri arasında yer alan Tefriş ilçesinin Arapçalaşmış hali olan Tebers’de mi dünyaya geldiği hakkında anlaşmazlık vardır. Şeyh Tabersi’nin ilmi ve fikri kişiliği Meşhed ve Sebzevar şehirlerinde kendini göstermiş ve oralarda gelişmiştir. Tedris, talim ve neşir çalışmalarına oralarda devam etmiş ve orada hayatını kaybetmiştir. Kabri şerifleri Hz. İmam Rıza’nın (a.s) türbesinin yakınında Meşhed kentindedir. Defnedildiği yerden geçen caddeye onun adı verilmiştir.[1]
Şeyh Tabersi toplamda üç tefsir yazmıştır. Bunlar: Mecmeu’l Beyan, Cevamiu’l Cami ve el-Kafiu’ş-Şafi’dir. Bu tefsirlerden en ünlüleri ve kapsamlı olanı Mecmeu’l Beyan tefsiridir. Bu tefsirin özet ve hülasası ise, el-Kafiu’ş-Şafi’dir. Cevamiu’l Beyan tefsirinin önsözünde nakledildiği üzere, Mecmeu’l Beyan ve el-Kafiu’ş-Şafi tefsirlerini yazdıktan sonra, Zemahşeri’nin “Keşşaf” tefsirini görür ve Zemahşeri’nin edebi, belaği ve akli eğilimlerine hayran kalır. Bunun üzerine Keşşaf’ın etkisi ve aynı yöntemle Mecemeu’l Beyan tefsirinden daha i'cazlı ve özlü olan bu tefsirini yazar.[2]
Tefsirin Yazılma Nedeni
|
| |
| Önemli Tefsirler | |
|
Şia Açısından:
Ehli Sünnet Açısından:
| |
|
Tefsir Yöntemleri | |
| Tefsir Kısımları | |
| Tefsir Kavramları | |
Bazı tarihçiler, Allame Tabersi’den naklettiklerine göre, Allame Tabersi, bu tefsiri yazmasının nedenini bir öyküde şöyle açıklamıştır: Anlatılan bu hikâyeye göre, Allame Tabersi bir gün kalp krizi geçirir. Bunun üzerine öldüğünü sanan ailesi onu defneder. Allame Tabersi kabirde kendisine gelir ve eğer Allah-u Teâlâ onu kabirden sağlam bir şekilde dışarı çıkarırsa, bir Kur’an tefsiri yazacağına dair bir adakta bulunur. O gece, kefenini çalmak üzere oraya gelen kefen hırsızı kabri açtığında Allame dışarı çıkar. Daha sonra bu tefsiri yazarak nezrini yerine getirir.
Bu hikâye ilk olarak Merhum Efendi tarafından “Riyazu’l Ulema” kitabında nakledilmiştir.[3] Merhum Şeyh Tabersi’nin altıncı yüzyıl ulemasından, Merhum Efendi’nin ise on ikinci yüzyıl ulemasından olduğu göz önünde bulundurulduğunda bu hikâye bir senede ihtiyaç duyar. Ancak Merhum Efendi, bu hikâyeyi anlatırken herhangi bir senede işaret etmemiştir. Öte yandan Muhaddis Nuri, bu hikâyenin Riyazu’l Ulema’dan önce hiçbir yerde nakledilmediğini tasrih etmiştir.[4]
Tefsir Hakkında
Bu tefsir, kıraat, i’rab, lügat, düğüm ve sorunların açıklanması, meani ve beyan konularının zikredilmesi, ayetlerin nüzul sebebi, ayetlerin açıklamasında nakledilen rivayetler, kıssa ve hikâyelerin şerh edilerek açıklanması gibi konuları kapsamaktadır. Bu tefsir, Şeyh Tusi’nin “Tibyan” tefsirinin oldukça etkisinde kalmış olduğunu göstermektedir. Şu farkla ki Allame Tabersi, konuları sınıflandırıp bölümlere ayırırken daha tercih edilir ve daha kolay bir yöntem izlemiştir. Her kim tefsirin hangi yerine ilgi duyacak olursa, çok kolay bir şekilde orada edebiyat, kıraat ve tefsirini bulabilir. Mecmeu’l Beyan, tematik ve mevzu tartışmalara girmemiş ve Ehlisünnet müfessirlerinin görüşlerini naklederek âlimce yöntemlerle o görüşleri tenkit etmiştir.[5]
Mecmeu’l Beyan tefsirinin önemli noktalarından biri, ayetlerin tefsirindeki konuların düzeni ve belirsizliklerin giderilmesi veya anlamca ilişkili görülmeyen ayetlerin birbirleriyle olan bağlarının açıklanması gibi konularda tenasüp ve orantısına dikkat etmesidir. Şeyh Tabersi bu yönüyle konu ilişkili ilimlere önem veren nadir Şii müfessirlerden biridir.[6]
Tefsirin Eğilim ve Metodu
Mecmeu’l Beyan tefsiri tam bir edebi tefsirdir.[7] Allame Tabersi’nin bu tefsirdeki metodu, ilk olarak her surenin bir takım ayetlerini nakletmekte, ilim ve marifet perspektifiyle farklı başlıklar altında ayetleri inceleyerek ele almaktadır. Ayetleri ilk önce kıraat açısından değerlendirmekte ve kıraat farklılıklarına değinerek kıraatler arasında (hüccet başlığı altında) hüküm vermektedir. Daha sonra sözlük anlamına ve lügat açısından zor olanları açıklamakta ve i’rab açısından gerekli değerlendirmesini yaptıktan sonra ayetlerin nüzul sebebini beyan etmektedir. Sonra o kategorideki ayetlerin açıklanmış ve düzeltilmiş anlamlarını ortaya koyarak sureler arasındaki “nazım” ve “düzeni” belirtmektedir.
Bu metot ve sınıflandırma, doğal olarak okuyuculara bu sayfaların birinde yer alan ve bulmak isteyerek aradığı konuları hızlıca bulmasına olanak tanır; okuyucunun öteki tefsirlerde olduğu gibi birçok sayfada gezinmesine gerek kalmaz.[8]
Mecmeu’l Beyan Tefsirinin Yeri ve Konumu
Mecmeu’l Beyan tefsiri, İslam dünyasının en önemli ve çok değerli tefsirlerinden biridir. Şii ve Sünni âlimler bu tefsire önem vermiş ve bu tefsiri kaynak tefsir kitaplarından biri olarak saymışlardır. Ünlü Ehlisünnet âlimi Şeyh Şeltut, bu tefsire yazdığı önsözde şöyle yazmaktadır[9]:
- “Mecmeu’l Beyan, tefsir kitapları arasında eşsizdir. Bu tefsir, kapsayıcılığı, konuların ve sınıflandırmaların derinlik ve içeriği ile öneme ve ayrıcalığa sahiptir. Ondan önceki tefsirler arasında eşsiz ve ondan sonrakiler arasında nadirlerdendir.”
Mecmeu’l Beyan tefsirinin önemi, kapsayıcılığında, konularının sağlamlık ve muhkemliğinde, dakik ve düzenli sıralanışında, açık ve faydalı oluşunda ve görüşleri inceleme ve eleştirisinde insaflı oluşunda yatmaktadır.[10]
Neşr ve Tercüme
Mecmeu’l Beyan tefsiri, şu ana kadar Mısır, Beyrut ve Tahran’da çeşitli defalar basılmıştır. Tüm bu baskılara değinmenin imkânı yoktur. Ancak bunlar arasında en iyilerinden birisi Tahran’da baskısı yapılmış ve edebi, tarihi, tefsiri, kelami ve itikadi faydaları bulunan Allame Ebu’l-Hasan Şa’rani tarafından incelenerek dipnot düşülen baskısıdır. Bu baskıda müellifin biyografisi, tefsir ilmi ve tabakaları hakkında açıklamalarda bulunulmuştur.[11]
- Ebu’l-Hasan Şa’rani tarafından telif edilen Tahran’da Mektebetu’l İlmiye tarafından hicri 1338 yılında basılmış baskı.
- Şeyh Mahmut Şeltut tarafından önsöz yazılan Kahire’de Daru’t-Takrib-i Beyne’l Mezahibi’l İslamiye tarafından 12 cilt olarak basılmış baskı.
- Beyrut’ta Daru İhyau’t-Turas el-Arabi tarafından 5 cilt olarak baskısı yapılmış baskı.
Mecmeu’l Beyan tefsiri, bir grup tarafından şemsi 1350 ila 1356 yılları arasında 30 cilt olarak Farsça’ya tercüme edilmiştir. Bu baskısından sonra yeni baskıları yapılmıştır.[12]
| Cilt | Sureler | Cilt | Sureler |
|---|---|---|---|
| Birinci | Fatiha Suresi ve 182. ayetine kadar Bakara Suresi | Altıncı | Ra'd, İbrahim, Hicr, Nahl, İsra, Kehf، Meryem |
| İkinci | Bakara Suresi'nin devamı ve Al-i İmran Suresinin sonu | Yedinci | Ta-ha, Enbiya Suresi, Hac, Muminun, Nur, Furkan, Şuara, Neml، Kasas |
| Üçüncü | Nisa, Maide | Sekizinci |
Ankebut, Rum, Lokman, Secde, Ahzab, Sebe', Fatır, Yasin, Saffat, Sad, Zümer, Gafir |
| Dördüncü | En'am, A'raf, Enfal | Dokuzuncu | Fussilet Sonuna kadar Saf |
| Beşinci | Tövbe, Yunus, Hud, Yusuf | Onuncu | Cuma Suresi ve sonuna kadar Kur'an |
Kaynakça
- ↑ İyazi, Şinaht Name Tefasir, s. 239.
- ↑ İyazi, Şinaht Name Tefasir, s. 240.
- ↑ Riyazu’l Ulema, c. 2, s. 358.
- ↑ Müstedreku’l Vesail ve Mustenbitu’l Mesail, el-Hatime, c. 3, s. 70.
- ↑ İyazi, Şinaht Name Tefasir, s. 240.
- ↑ İyazi, Şinaht Name Tefasir, s. 240.
- ↑ Mecmeu’l Beyan, c. 1, s. 11.
- ↑ Hurremşahi, Kur’an Pejuhi, s. 137, 138.
- ↑ İyazi, Şinaht Name Tefasir, s. 240.
- ↑ İyazi, Şinaht Name Tefasir, s. 240.
- ↑ İyazi, Şinaht Name Tefasir, s. 240.
- ↑ İyazi, Mecmeu’l Beyan, Der Danışname-i Kur’an ve Kur’an Pejuhi, c. 1, s. 751.
Bibliyografi
- İyazi, Seyyid Muhammed Ali, Şinaht Name Tefsir, Nikah-ı İcmali be 130 Tefsir-i Berceste-i ez Müfessiran-ı Şia ve Ehlisünnet, Kum, Kitabu Mubin, 1378.
- Hurremşahi, Bahattin, Kur’an Pejuhi, Tahran, İlmi Ferhengi, 1389.
- Danışname-i Kur’an ve Kur’an Pejuhi, Bahattin Hurremşahi baskısı, Tahran, Dustan-Nahid, 1377.