Şeyh Tusi

Öncelik: aa, kalite: c
linksiz
resimsiz
infobox'siz
navbox'siz
yönlendirmesiz
wikishia sitesinden


Şeyh Tusi
Şeyh Tusi'nin Necefde Şeyh Tusi mescidinde kabri şerifi
Kişisel Bilgiler
İsimMuhammed bin Hasan bin Ali bin bin Hasan
LakapŞeyh Tusi, Şeyh'ut Taife
Doğum tarihiRamazan, Hicri Kameri 385. Yıl
Yaşadığı yerHorasan, Bağdat, Necef
Vefatı22 Muharrem, Hicri Kameri 460. Yıl
TürbeŞeyh Tusi mescidi
İlmi Bilgiler
ÜstadlarıŞeyh Müfit, Seyyid Murtaza, İbn Haşir Bezzaz
ÖğrencileriEbus Selah Halebi, Ebul Feth Karaceki
Eğitim aldığı yerBağdat
Eserleriİstibsar, Tehzib, Rical, Et-tibyan,
Diğer
Şii Alimleri
İmam Humeyni (r.a) • Seyyid Ali Hamaney • Şeyh Müfit • Şeyh Tusi • Şeyh Saduk • Şehidi Evvel • Allame Hilli • Şehidi Sani • Şeyh Murtaza Ensari • vb.


Muhammed bin Hasan bin Ali bin Hasan (Arapça:الشيخ الطوسي); Şeyh Tusi ve Şeyhu’t-Taife (bir kavmin büyüğü/Şiilerin büyüğü) olarak bilinmektedir. Şia’nın en büyük fakih ve muhaddislerindendir. Şeyh Tusi Şia’nın dört büyük hadis kitabından ikisinin; yani et-Tehzib ve el-İstibsar kitabının yazarıdır. 23 yaşlarında Horasan’dan Irak’a gelerek Şeyh Mufid ve Seyyid Murtaza gibi büyük üstatlardan yararlanmıştır. Abbasi halifesi, Bağdat’ın kelam ilmi ders kürsüsünü ona vermiştir. Şeyhu’t-Taife Şapur Kütüphanesi’nin yanmasından sonra mecburi olarak Necef’e gitmiş ve orada ilim havzası inşa etmiştir. Şeyh Tusi, Seyyid Murtaza’nın vefatından sonra Şiaların rehberiyet ve mercilik görevini üstlenmiştir.

Şeyh Tusi’nin görüşleri ve en-Nihaye, el-Hilaf ve Mebsut gibi eserleri Şii fakihlerin ilgi odağı olmuştur. Et-Tibyan tefsiri onun önemli kitaplarındandır. Rical, kelam ve fıkıh usulü gibi İslami ilimlerde de görüş sahibi olan Şeyh Tusi’nin kitapları, dini alanlarda müracaat edilen kaynak kitaplar arasında yer almaktadır. Şeyh Tusi’nin en ünlü öğrencisi Ebu’s-Salah Halebi’dir.

Hayatı

Şeyh Tusi hicri 385 / 995 yılının Ramazan ayında, (Şeyh Saduk’un vefatından dört yıl sonra) Horasan’ın Tus şehrinde dünyaya gelmiştir.[1] Künyesi Ebu Cafer’dir. Bazen Şeyh Kuleyni ve Şeyh Saduk’un da künyelerinin Ebu Cafer olmasından dolayı Şeyh Tusi’ye Ebu Caferi Salis (üçüncü Ebu Cafer) demişlerdir.

Şeyhu’t-Taife 23 yaşında; yani hicri 408 yılında Irak’a gitmiş ve 5 yıl Şeyh Mufid’in (doğum: 431), 3 yıl İbn Gazairi’nin (doğum: 411) ve aynı şekilde İbn Haşir Bezzaz, İbn Ebi Ceyd ve İbnu’s-Salt’ın öğrencisi olmuştur. Şeyh Tusi ve Necaşi’nin bazı üstatları birdir. Şeyh Tusi, Seyyid Murtaza’yı da derk etmiştir.[2]

Abbasi halifesi el-Kaim Billah, Bağdat’ın Kelam ilmi ders kürsüsünü ona emanet etmiştir. Öğrencileri arasında 300 âlim yer almaktaydı. O bu görevde olduğu dönemde Bağdat Selçuklular'ın eline geçti ve Tuğrul Han hicri 447 yılında Bağdat’a girerek Şapur Kütüphanesi'ni ateşe verdi.

İbn Cevzi hicri 449 yılında meydana gelen hadiselerde Şeyh Tusi’nin evinin yağmalandığından söz etmektedir. Şeyh Tusi bu yıllarda gerçekleşen olaylardan sonra Necef’e hicret etmiş ve orada Necef İlim Havzası'nı kurmuştur.[3] Şeyh Tusi ömrünün son 12 yılını Necef’te geçirmiştir.[4]

Ailesi

Şeyh Tusi’nin Hasan adında bir evladı vardı ve Hasan babasının vefatından sonra Necef’te kalarak Şiilerin mercilik görevini üstlendi. Oğlu Hasan’dan Muhammed adında bir de torunu vardı ve Muhammed de Necef’te kalmış ve Şiaların mercilik görevini üstlenmiştir. Muhammed hicri 540 yılında vefat etmiştir.[5]

Üstat ve Öğrencileri

Üstatları

Şeyh Tusi çok sayıda üstadın ders mahfilinden yararlanmıştır. Mirza Hüseyin Nuri Müstedreki Vesaili’ş-Şia kitabında[6] 37 kişinin ismini zikretmiştir. Şeyh Tusi genellikle beş kişiden rivayet nakletmiştir:[7]

  1. İbn Haşir ve İbn Abdun olarak bilinen, Şeyh Ebu Abdullah Ahmed bin Abdulvahid bin Ahmed Bezzaz (vefat: hicri 423).
  2. İbn Salt Ahvazi olarak tanınan, Şeyh Ahmed bin Muhammed bin Musa (vefat: hicri 408).
  3. Şeyh Ebu Abdullah Hüseyin bin Ubeydullah bin Gazairi (vefat: hicri 411).
  4. Şeyh Ebu’l-Hüseyin Ali bin Ahmed bin Muhammed bin Ebi Ceyd (vefat: hicri 408’den sonra).
  5. Şeyh Mufid olarak bilinen, Ebu Abdullah Muhammed bin Muhammed bin Numan (vefat: hicri 413)

Öğrencileri

Şii müçtehitlerinin 300’ü ve Ehlisünnet âlimlerinden birçoğu Şeyh Tusi’nin öğrencisi olmuştur. Şeyh Tusi’nin öğrencilerinden bazılarının isimleri şöyledir:[8]

  1. Adem bin Yunus bin Ebi Muhacir Nesifi
  2. Ebu Bekir Ahmed bin Hüseyin bin Ahmed Hazai Nişaburi
  3. Ebu Talib İshak bin Muhammed bin Hasan bin Hüseyin bin Muhammed bin Ali bin Hüseyin bin Babıveyhi Kummi.
  4. İshak’ın kardeşi Ebu İbrahim İsmail
  5. Ebu’l-Hayr Bereket bin Muhammed bin Bereket Esedi
  6. Ebu’s-Salah Taki bin Necmuddin Halebi
  7. Ebu İbrahim Cafer bin Ali bin Cafer Hüseyni
  8. Haseka olarak bilinen Şemsu’l-İslam Hasan bin Hüseyin bin Babıveyh Kummi.
  9. Ebu Muhammed Hasan bin Abdulaziz bin Hasan Cebhani
  10. Ebu Ali Hasan bin Şeyhu’t-Taife Muhammed bin Hasan Tusi
  11. Muvaffaku’d-din Hüseyin bin Feth Vaiz Curcani
  12. Muhyiddin Ebu Abdullah Hüseyin bin Muzaffer bin Ali bin Hüseyin Hemdani
  13. Ebu’s-Samsam ve Ebu’l-Vezzah Zulfikar bin Muhammed bin Ma’bed Hüseyni Mervezi
  14. Zeyn bin Ali bin Hüseyin Hüseyni
  15. Zeyn bin Dai Hüseyni
  16. Sa’duddin bin Berrac
  17. Ebu’l-Hasan Süleyman bin Hasan bin Salman Sahreşti.
  18. Mealimu’l-Ulema ve el-Menakıb kitabının yazarı olan Şeyh Muhammed bin Ali’nin dedesi, Şehri Aşub Servi Mazenderani.
  19. Said bin Rebie bin Ebi Ganem
  20. Mufid olarak tanınan, Abdulcabbar bin Abdullah bin Ali el-Makri-i Razi
  21. Ebu Abdullah Abdurrahman bin Ahmed Hüseyni Hazai Nişaburi.
  22. Muvaffakuddin Ebu’l-Kasım Ubeydullah bin Hasan bin Hüseyin bin Babıveyh
  23. Ali bin Abdussamed Temimi Sebzevari
  24. Gazi bin Ahmed bin Ebi Mansur Samani
  25. Kurdi bin Akber bin Kurdi Farisi
  26. Cemaluddin Muhammed bin Ebi’l-Kasım Taberi Amuli
  27. Ebu Abdullah Muhammed bin Ahmed bin Şehriyar Hazin Garevi
  28. Rovzetu’l-Vaizin kitabının yazarı Muhammed bin Hasan Fettal Nişaburi.
  29. Ebu’s-Salt Muhammed bin Abdulkadir bin Muhammed
  30. Ebu’l-Feth Muhammed bin Ali Keraceki
  31. Ebu Cafer Muhammed bin Ali bin Hasan Halebi
  32. Ebu Abdullah Muhammed bin Hibetullah et-Tırablusi
  33. Seyyid Murtaza Ebu’l-Hasan Mutahhar bin Ebi’l-Kasım Ali bin Ebi’l-Fazl Muhammed Hüseyni Dibaci
  34. Munteha bin Ebi Zeyd bin Kiyabeki Hüseyni Curcani
  35. Mansur bin Hüseyin Abi
  36. Ebu İbrahim Nasır bin Rıza bin Muhammed bin Abdullah Alevi Hüseyni

Eserleri

Ana Madde: Şeyh Tusi’nin Eserleri

Şeyh Tusi’nin fıkıh, kelam, tefsir ve rical ilmi olmak üzere İslami ilimler alanında çok sayıda eseri bulunmaktadır. Eserlerinden bazıları günümüze ulaşmamıştır. Ağa Bozork Tahrani Şeyh Tusi’nin eserlerini Nihayeyi Tusi kitabında zikretmiştir.[9]

Düşünceleri, Fikri ve Mezhebi Konumu

Şeyh Tusi, Bağdat akılcı ekolünün öncülerindendi ve üstatları Seyyid Murtaza ve Şeyh Mufid’in yolunu devam ettirerek tekamüle ulaştırmıştır. Dini ilimlerin birçok alanında eseri olan Şeyh, Şii bilim dünyasındaki nüfuzu ve çok sayıda öğrenci yetiştirmesi sonucunda Şia âlimlerinin düşüncelerinde büyük bir etki bırakmıştır. Şia fıkıh ve inancında içtihat ve akılcılık yöntemi Şeyh Tusi’nin gayretleri sonucu yaygınlaşmış ve birkaç asırdır süren Ahbarilik yöntemi sona ermiştir.

Necef İlim Havzası'nın Tesisi

Ana Madde: Necef İlim Havzası

Selçuklular'ın Bağdat’a saldırısı, ardından Şapur kütüphanesinin yanması ve karışıklıkların çıkması gibi meydana gelen hadiselerden sonra Şeyh Tusi Necef’e hicret ederek ilmi faaliyetlerine orada devam etmeye başlamıştır. Büyük Necef havzası onun çabaları sonucunda kurulmuştur. Şeyh Tusi Necef ilim havzasındaki eğitim sıkıntılarının giderilmesini ve ders halkalarının yeniden düzenlenmesini sağlamıştır. Şeyh Tusi ile birlikte Bağdat’tan Necef’e gelen veya onun şöhretini duyan birkaç kişi de ona katılmış ve çok geçmeden Necef şehri Teşeyyü’nün ilim ve düşünce merkezi unvanını elde etmiştir. Elbette bir grup, Şeyh Tusi’den önce Necef’te ders ilim halkalarının olduğunu ve Şeyh Tusi’nin sadece Necef ilim havzasının düzen ve istikrarını sağladığını belirtmişlerdir.

Şia Fıkhının Tekâmülünde Şeyh Tusi’nin Rolü

Şia fıkıh tarihinde, fıkhi hükümlerin istinbatında (çıkarımlarında) akılcı ve istidlali yöntemi dahil etme genellikle Şeyh Tusi’nin kazanımlarından biri olarak bilinmektedir. Şeyh Tusi’den önce fıkhi düşüncelerde hadisçi yaklaşım egemendi. Şeyh Tusi el-Mebsut kitabında içtihat yönteminden yararlanarak, Usul kaideleri esasınca rivayetlerden hükümlerin istinbatına başladı. Şeyh’in içtihadi yöntemi Şii fıkıh tarihinin seyrinde büyük bir etki bıraktı ve bu yöntem uzun süre rakipsiz olarak Şia fakihlerinin arasında kullanıldı.[10] Şeyh Tusi’den sonra da görüşleri âlimler tarafından kabul görmeye devam etti ve İbn İdris’e (vefat: hicrî 597) kadar da kimse onun görüşlerini eleştirme cesareti bulamadı.[11]

Şeyh Tusi, Tehzibu’l-Ahkam ve el-İstibsar fima İhtelefe mine’l-Ahbar kitaplarında çelişkili rivayetleri bir araya toplamış ve çelişkilerin tevil ve açıklamasına ve bu rivayetlerden çelişkilerin giderilme yöntemlerine ve hükümlerin istinbatına değinmiştir. Karşılaştırmaları fıkıh veya fıkhı mukarin’e dikkat etme, Şeyh Tusi’nin fıkhi düşüncelerinin özelliklerindendir. Şeyh Tusi’nin bu alandaki eseri el-Hilaf fi’l-Ahkam kitabıdır.

Tefsir Yazımında Yenilik

Ana Madde: Et-Tibyan fi Tefsiri’l-Kur’an

Şeyh Tusi et-Tibyan fi Tefsiri’l-Kur’an kitabının yazarıdır. Bu kitap kendisinden sonraki Şii tefsirleri için örnek olmuştur. Et-Tibyan tefsiri, bir Şii âlim tarafından kaleme alınan Kur’an’ın ilk kamil tefsiridir. Şeyh Tusi’nin Şii ve Sünni âlimlerin görüşlerine dikkat etmesi, diğer müfessirlerin görüşünü incelemesi ve eleştirmesi, İslam öncesi Arapların edebi metinlerinden yararlanması, kıraat farklılıkları ve Kur’an lügatleri hakkında bilgiler sunması ve Kur’an ayetlerindeki fıkhi, kelami ve belagat meselelerini zikretmesi, Tibyan tefsirini kendisinden önceki tefsirlerden farklı kılan en büyük özelliklerden bazılarıdır. Şeyh Tusi'den önce yazılan tefsirlerde sadece Kur’an ayetlerinin tefsiri noktasında nakledilen rivayetlerin zikri ile yetiniliyordu.[12]

Şeyh Tusi’nin tefsir yönteminin en önemli özelliği, kendisinden önceki müfessirlerin baştan sona rivayi yaklaşımının aksine, Kur’an tefsirindeki ictihadi ve akılcı yaklaşımıdır. Şeyh Tusi Kur’an ayetlerine istinaden Kur’an-ı insan aklının anlayacağı bir metin olarak bilmekte ve Kur’an’ın sadece hadislerle anlaşılabileceğini belirten hadisleri kabul etmemektedir.[13]

Vefatı

Necef'teki Şeyh Tusi Mescidi

On iki yıl Necef’te yaşayan Şeyh Tusi, hicri 22 Muharrem 460 / 1060 yılında vefat etti. Öğrencileri Hasan bin Mehdi Saliki, Hasan bin Abdulvahid Ayn Zerbi ve Ebu’l-Hasan Lulu ona gusül verdikten sonra evinde toprağa verdiler.[14] Şeyh Tusi’nin vasiyeti üzerine, İslami ilimler dersleri verilen evi mescide dönüştürüldü. Günümüzde Şeyh Tusi mescidi Necef-i Eşref’in en meşhur mescitlerinden biridir. Mişrak mahallesinde yer alan bu mescit şimdiye kadar birkaç kez restorasyona uğramıştır.[15]

Referanslar

  • Tusi Pejuhi (Mecmuayi Makalati der Berresiyi Ara, Ehval ve Asarı Şeyh Tusi); yazar: Mehdi Kompani Zari’, naşir: Hane-i Kitap, Tahran, h.ş 1392. 852 sayfa olan bu eserde Şeyh Tusi’nin hayatı ve eserleri konu edinen 35 makale yer almaktadır.[16]
  • Hezare-i Şeyh Tusi, tanzim ve mukaddime: Ali Devani, Tahran, Emir Kebir, 1362.

Kaynakça

  1. ↑ Ağa Bozork, Tabakatu A’lami’ş-Şia, s. 161.
  2. ↑ Ağa Bozork, Tabakatu A’lami’ş-Şia, s. 161.
  3. ↑ Ağa Bozork, Tabakatu A’lami’ş-Şia, s. 161 - 162.
  4. ↑ Devani, Seyri der Zindiğiyi Şeyh Tusi, der Hezare-i Şeyh Tusi, s. 20.
  5. ↑ El-Emin, A’yanu’ş-Şia, c. 9, s. 160.
  6. ↑ c. 3, s. 509.
  7. ↑ Şeyh Tusi, Nihaye, mukaddimeyi Ağa Bozork, s. 31 - 32.
  8. ↑ Şeyh Tusi, Nihaye, mukaddimeyi Ağa Bozork, s. 36 - 39.
  9. ↑ Şeyh Tusi, Nihaye, mukaddimeyi Ağa Bozork, s. 17 - 31.
  10. ↑ Rıza Zade Askeri, Nakşi Şeyh Tusi der İcadı Nehzeti İlmi, s. 242.
  11. ↑ Ağa Bozork, Tabakatu A’lami’ş-Şia, s. 162.
  12. ↑ Gulami, Niğahi bi Nuhostin Tefsiri Cami’ ve Kamili Cihanı Teşeyyü, s. 85 - 86.
  13. ↑ Gulami, Niğahi bi Nuhostin Tefsiri Cami’ ve Kamili Cihanı Teşeyyü, s. 85 - 86.
  14. ↑ Ağa Bozork, Tabakatu A’lami’ş-Şia, s. 162.
  15. ↑ Alevi, Rahnemayı Musavveri Sefer-i Ziyaretiyi Irak, s. 150.
  16. ↑ Tusi Pejuhi.

Bibliyografi

  • El-Emin, es-Seyyid Muhsin, A’yanu’ş-Şia, tahkik ve çap: Hasan el-Emin, c. 9, Beyrut, 1406 / 1986.
  • Et-Tahrani, Ağa Bozork, Tabakatu A’lami’ş-Şia, c. 2, Kum, İsmailiyan.
  • Et-Tusi, en-Nihaye fi Mücerredi’l-Fıkhi ve’l-Fetavi, Beyrut, Daru’l-Endulus, Kum, Kuds.
  • Gurci, Ebu’l-Kasım, Tarihi Fıkh ve Fıkaha, Tahran, Simet, h.ş 1385.
  • Alevi, Seyyid Ahmed, Rahnemayi Musavveri Seferi Ziyaretiyi Irak, Kum, Maruf, 1389.
"https://tr.wikishia.net/w/index.php?title=Şeyh_Tusi&oldid=94838" sayfasından alınmıştır