Şeyh Tusi
Kişisel Bilgiler | |
---|---|
İsim | Muhammed bin Hasan bin Ali bin bin Hasan |
Lakap | Şeyh Tusi, Şeyh'ut Taife |
Doğum tarihi | Ramazan, Hicri Kameri 385. Yıl |
Yaşadığı yer | Horasan, Bağdat, Necef |
Vefatı | 22 Muharrem, Hicri Kameri 460. Yıl |
Türbe | Şeyh Tusi mescidi |
İlmi Bilgiler | |
Üstadları | Şeyh Müfit, Seyyid Murtaza, İbn Haşir Bezzaz |
Öğrencileri | Ebus Selah Halebi, Ebul Feth Karaceki |
Eğitim aldığı yer | Bağdat |
Diğer | |
Şii Alimleri | |
İmam Humeyni (r.a) • Seyyid Ali Hamaney • Şeyh Müfit • Şeyh Tusi • Şeyh Saduk • Şehidi Evvel • Allame Hilli • Şehidi Sani • Şeyh Murtaza Ensari • vb. |
Muhammed bin Hasan bin Ali bin Hasan (Arapça:الشيخ الطوسي); Şeyh Tusi ve Şeyhu’t-Taife (bir kavmin büyüğü/Şiilerin büyüğü) olarak bilinmektedir. Şia’nın en büyük fakih ve muhaddislerindendir. Şeyh Tusi Şia’nın dört büyük hadis kitabından ikisinin; yani et-Tehzib ve el-İstibsar kitabının yazarıdır. 23 yaşlarında Horasan’dan Irak’a gelerek Şeyh Mufid ve Seyyid Murtaza gibi büyük üstatlardan yararlanmıştır. Abbasi halifesi, Bağdat’ın kelam ilmi ders kürsüsünü ona vermiştir. Şeyhu’t-Taife Şapur Kütüphanesi’nin yanmasından sonra mecburi olarak Necef’e gitmiş ve orada ilim havzası inşa etmiştir. Şeyh Tusi, Seyyid Murtaza’nın vefatından sonra Şiaların rehberiyet ve mercilik görevini üstlenmiştir.
Şeyh Tusi’nin görüşleri ve en-Nihaye, el-Hilaf ve Mebsut gibi eserleri Şii fakihlerin ilgi odağı olmuştur. Et-Tibyan tefsiri onun önemli kitaplarındandır. Rical, kelam ve fıkıh usulü gibi İslami ilimlerde de görüş sahibi olan Şeyh Tusi’nin kitapları, dini alanlarda müracaat edilen kaynak kitaplar arasında yer almaktadır. Şeyh Tusi’nin en ünlü öğrencisi Ebu’s-Salah Halebi’dir.
Hayatı
Şeyh Tusi hicri 385 / 995 yılının Ramazan ayında, (Şeyh Saduk’un vefatından dört yıl sonra) Horasan’ın Tus şehrinde dünyaya gelmiştir.[1] Künyesi Ebu Cafer’dir. Bazen Şeyh Kuleyni ve Şeyh Saduk’un da künyelerinin Ebu Cafer olmasından dolayı Şeyh Tusi’ye Ebu Caferi Salis (üçüncü Ebu Cafer) demişlerdir.
Şeyhu’t-Taife 23 yaşında; yani hicri 408 yılında Irak’a gitmiş ve 5 yıl Şeyh Mufid’in (doğum: 431), 3 yıl İbn Gazairi’nin (doğum: 411) ve aynı şekilde İbn Haşir Bezzaz, İbn Ebi Ceyd ve İbnu’s-Salt’ın öğrencisi olmuştur. Şeyh Tusi ve Necaşi’nin bazı üstatları birdir. Şeyh Tusi, Seyyid Murtaza’yı da derk etmiştir.[2]
Abbasi halifesi el-Kaim Billah, Bağdat’ın Kelam ilmi ders kürsüsünü ona emanet etmiştir. Öğrencileri arasında 300 âlim yer almaktaydı. O bu görevde olduğu dönemde Bağdat Selçuklular'ın eline geçti ve Tuğrul Han hicri 447 yılında Bağdat’a girerek Şapur Kütüphanesi'ni ateşe verdi.
İbn Cevzi hicri 449 yılında meydana gelen hadiselerde Şeyh Tusi’nin evinin yağmalandığından söz etmektedir. Şeyh Tusi bu yıllarda gerçekleşen olaylardan sonra Necef’e hicret etmiş ve orada Necef İlim Havzası'nı kurmuştur.[3] Şeyh Tusi ömrünün son 12 yılını Necef’te geçirmiştir.[4]
Ailesi
Şeyh Tusi’nin Hasan adında bir evladı vardı ve Hasan babasının vefatından sonra Necef’te kalarak Şiilerin mercilik görevini üstlendi. Oğlu Hasan’dan Muhammed adında bir de torunu vardı ve Muhammed de Necef’te kalmış ve Şiaların mercilik görevini üstlenmiştir. Muhammed hicri 540 yılında vefat etmiştir.[5]
Üstat ve Öğrencileri
Üstatları
Şeyh Tusi çok sayıda üstadın ders mahfilinden yararlanmıştır. Mirza Hüseyin Nuri Müstedreki Vesaili’ş-Şia kitabında[6] 37 kişinin ismini zikretmiştir. Şeyh Tusi genellikle beş kişiden rivayet nakletmiştir:[7]
- İbn Haşir ve İbn Abdun olarak bilinen, Şeyh Ebu Abdullah Ahmed bin Abdulvahid bin Ahmed Bezzaz (vefat: hicri 423).
- İbn Salt Ahvazi olarak tanınan, Şeyh Ahmed bin Muhammed bin Musa (vefat: hicri 408).
- Şeyh Ebu Abdullah Hüseyin bin Ubeydullah bin Gazairi (vefat: hicri 411).
- Şeyh Ebu’l-Hüseyin Ali bin Ahmed bin Muhammed bin Ebi Ceyd (vefat: hicri 408’den sonra).
- Şeyh Mufid olarak bilinen, Ebu Abdullah Muhammed bin Muhammed bin Numan (vefat: hicri 413)
Öğrencileri
Şii müçtehitlerinin 300’ü ve Ehlisünnet âlimlerinden birçoğu Şeyh Tusi’nin öğrencisi olmuştur. Şeyh Tusi’nin öğrencilerinden bazılarının isimleri şöyledir:[8]
- Adem bin Yunus bin Ebi Muhacir Nesifi
- Ebu Bekir Ahmed bin Hüseyin bin Ahmed Hazai Nişaburi
- Ebu Talib İshak bin Muhammed bin Hasan bin Hüseyin bin Muhammed bin Ali bin Hüseyin bin Babıveyhi Kummi.
- İshak’ın kardeşi Ebu İbrahim İsmail
- Ebu’l-Hayr Bereket bin Muhammed bin Bereket Esedi
- Ebu’s-Salah Taki bin Necmuddin Halebi
- Ebu İbrahim Cafer bin Ali bin Cafer Hüseyni
- Haseka olarak bilinen Şemsu’l-İslam Hasan bin Hüseyin bin Babıveyh Kummi.
- Ebu Muhammed Hasan bin Abdulaziz bin Hasan Cebhani
- Ebu Ali Hasan bin Şeyhu’t-Taife Muhammed bin Hasan Tusi
- Muvaffaku’d-din Hüseyin bin Feth Vaiz Curcani
- Muhyiddin Ebu Abdullah Hüseyin bin Muzaffer bin Ali bin Hüseyin Hemdani
- Ebu’s-Samsam ve Ebu’l-Vezzah Zulfikar bin Muhammed bin Ma’bed Hüseyni Mervezi
- Zeyn bin Ali bin Hüseyin Hüseyni
- Zeyn bin Dai Hüseyni
- Sa’duddin bin Berrac
- Ebu’l-Hasan Süleyman bin Hasan bin Salman Sahreşti.
- Mealimu’l-Ulema ve el-Menakıb kitabının yazarı olan Şeyh Muhammed bin Ali’nin dedesi, Şehri Aşub Servi Mazenderani.
- Said bin Rebie bin Ebi Ganem
- Mufid olarak tanınan, Abdulcabbar bin Abdullah bin Ali el-Makri-i Razi
- Ebu Abdullah Abdurrahman bin Ahmed Hüseyni Hazai Nişaburi.
- Muvaffakuddin Ebu’l-Kasım Ubeydullah bin Hasan bin Hüseyin bin Babıveyh
- Ali bin Abdussamed Temimi Sebzevari
- Gazi bin Ahmed bin Ebi Mansur Samani
- Kurdi bin Akber bin Kurdi Farisi
- Cemaluddin Muhammed bin Ebi’l-Kasım Taberi Amuli
- Ebu Abdullah Muhammed bin Ahmed bin Şehriyar Hazin Garevi
- Rovzetu’l-Vaizin kitabının yazarı Muhammed bin Hasan Fettal Nişaburi.
- Ebu’s-Salt Muhammed bin Abdulkadir bin Muhammed
- Ebu’l-Feth Muhammed bin Ali Keraceki
- Ebu Cafer Muhammed bin Ali bin Hasan Halebi
- Ebu Abdullah Muhammed bin Hibetullah et-Tırablusi
- Seyyid Murtaza Ebu’l-Hasan Mutahhar bin Ebi’l-Kasım Ali bin Ebi’l-Fazl Muhammed Hüseyni Dibaci
- Munteha bin Ebi Zeyd bin Kiyabeki Hüseyni Curcani
- Mansur bin Hüseyin Abi
- Ebu İbrahim Nasır bin Rıza bin Muhammed bin Abdullah Alevi Hüseyni
Eserleri
- Ana Madde: Şeyh Tusi’nin Eserleri
Şeyh Tusi’nin fıkıh, kelam, tefsir ve rical ilmi olmak üzere İslami ilimler alanında çok sayıda eseri bulunmaktadır. Eserlerinden bazıları günümüze ulaşmamıştır. Ağa Bozork Tahrani Şeyh Tusi’nin eserlerini Nihayeyi Tusi kitabında zikretmiştir.[9]
Düşünceleri, Fikri ve Mezhebi Konumu
Şeyh Tusi, Bağdat akılcı ekolünün öncülerindendi ve üstatları Seyyid Murtaza ve Şeyh Mufid’in yolunu devam ettirerek tekamüle ulaştırmıştır. Dini ilimlerin birçok alanında eseri olan Şeyh, Şii bilim dünyasındaki nüfuzu ve çok sayıda öğrenci yetiştirmesi sonucunda Şia âlimlerinin düşüncelerinde büyük bir etki bırakmıştır. Şia fıkıh ve inancında içtihat ve akılcılık yöntemi Şeyh Tusi’nin gayretleri sonucu yaygınlaşmış ve birkaç asırdır süren Ahbarilik yöntemi sona ermiştir.
Necef İlim Havzası'nın Tesisi
- Ana Madde: Necef İlim Havzası
Selçuklular'ın Bağdat’a saldırısı, ardından Şapur kütüphanesinin yanması ve karışıklıkların çıkması gibi meydana gelen hadiselerden sonra Şeyh Tusi Necef’e hicret ederek ilmi faaliyetlerine orada devam etmeye başlamıştır. Büyük Necef havzası onun çabaları sonucunda kurulmuştur. Şeyh Tusi Necef ilim havzasındaki eğitim sıkıntılarının giderilmesini ve ders halkalarının yeniden düzenlenmesini sağlamıştır. Şeyh Tusi ile birlikte Bağdat’tan Necef’e gelen veya onun şöhretini duyan birkaç kişi de ona katılmış ve çok geçmeden Necef şehri Teşeyyü’nün ilim ve düşünce merkezi unvanını elde etmiştir. Elbette bir grup, Şeyh Tusi’den önce Necef’te ders ilim halkalarının olduğunu ve Şeyh Tusi’nin sadece Necef ilim havzasının düzen ve istikrarını sağladığını belirtmişlerdir.
Şia Fıkhının Tekâmülünde Şeyh Tusi’nin Rolü
Şia fıkıh tarihinde, fıkhi hükümlerin istinbatında (çıkarımlarında) akılcı ve istidlali yöntemi dahil etme genellikle Şeyh Tusi’nin kazanımlarından biri olarak bilinmektedir. Şeyh Tusi’den önce fıkhi düşüncelerde hadisçi yaklaşım egemendi. Şeyh Tusi el-Mebsut kitabında içtihat yönteminden yararlanarak, Usul kaideleri esasınca rivayetlerden hükümlerin istinbatına başladı. Şeyh’in içtihadi yöntemi Şii fıkıh tarihinin seyrinde büyük bir etki bıraktı ve bu yöntem uzun süre rakipsiz olarak Şia fakihlerinin arasında kullanıldı.[10] Şeyh Tusi’den sonra da görüşleri âlimler tarafından kabul görmeye devam etti ve İbn İdris’e (vefat: hicrî 597) kadar da kimse onun görüşlerini eleştirme cesareti bulamadı.[11]
Şeyh Tusi, Tehzibu’l-Ahkam ve el-İstibsar fima İhtelefe mine’l-Ahbar kitaplarında çelişkili rivayetleri bir araya toplamış ve çelişkilerin tevil ve açıklamasına ve bu rivayetlerden çelişkilerin giderilme yöntemlerine ve hükümlerin istinbatına değinmiştir. Karşılaştırmaları fıkıh veya fıkhı mukarin’e dikkat etme, Şeyh Tusi’nin fıkhi düşüncelerinin özelliklerindendir. Şeyh Tusi’nin bu alandaki eseri el-Hilaf fi’l-Ahkam kitabıdır.
Tefsir Yazımında Yenilik
- Ana Madde: Et-Tibyan fi Tefsiri’l-Kur’an
Şeyh Tusi et-Tibyan fi Tefsiri’l-Kur’an kitabının yazarıdır. Bu kitap kendisinden sonraki Şii tefsirleri için örnek olmuştur. Et-Tibyan tefsiri, bir Şii âlim tarafından kaleme alınan Kur’an’ın ilk kamil tefsiridir. Şeyh Tusi’nin Şii ve Sünni âlimlerin görüşlerine dikkat etmesi, diğer müfessirlerin görüşünü incelemesi ve eleştirmesi, İslam öncesi Arapların edebi metinlerinden yararlanması, kıraat farklılıkları ve Kur’an lügatleri hakkında bilgiler sunması ve Kur’an ayetlerindeki fıkhi, kelami ve belagat meselelerini zikretmesi, Tibyan tefsirini kendisinden önceki tefsirlerden farklı kılan en büyük özelliklerden bazılarıdır. Şeyh Tusi'den önce yazılan tefsirlerde sadece Kur’an ayetlerinin tefsiri noktasında nakledilen rivayetlerin zikri ile yetiniliyordu.[12]
Şeyh Tusi’nin tefsir yönteminin en önemli özelliği, kendisinden önceki müfessirlerin baştan sona rivayi yaklaşımının aksine, Kur’an tefsirindeki ictihadi ve akılcı yaklaşımıdır. Şeyh Tusi Kur’an ayetlerine istinaden Kur’an-ı insan aklının anlayacağı bir metin olarak bilmekte ve Kur’an’ın sadece hadislerle anlaşılabileceğini belirten hadisleri kabul etmemektedir.[13]
Vefatı
On iki yıl Necef’te yaşayan Şeyh Tusi, hicri 22 Muharrem 460 / 1060 yılında vefat etti. Öğrencileri Hasan bin Mehdi Saliki, Hasan bin Abdulvahid Ayn Zerbi ve Ebu’l-Hasan Lulu ona gusül verdikten sonra evinde toprağa verdiler.[14] Şeyh Tusi’nin vasiyeti üzerine, İslami ilimler dersleri verilen evi mescide dönüştürüldü. Günümüzde Şeyh Tusi mescidi Necef-i Eşref’in en meşhur mescitlerinden biridir. Mişrak mahallesinde yer alan bu mescit şimdiye kadar birkaç kez restorasyona uğramıştır.[15]
Referanslar
- Tusi Pejuhi (Mecmuayi Makalati der Berresiyi Ara, Ehval ve Asarı Şeyh Tusi); yazar: Mehdi Kompani Zari’, naşir: Hane-i Kitap, Tahran, h.ş 1392. 852 sayfa olan bu eserde Şeyh Tusi’nin hayatı ve eserleri konu edinen 35 makale yer almaktadır.[16]
- Hezare-i Şeyh Tusi, tanzim ve mukaddime: Ali Devani, Tahran, Emir Kebir, 1362.
Kaynakça
- ↑ Ağa Bozork, Tabakatu A’lami’ş-Şia, s. 161.
- ↑ Ağa Bozork, Tabakatu A’lami’ş-Şia, s. 161.
- ↑ Ağa Bozork, Tabakatu A’lami’ş-Şia, s. 161 - 162.
- ↑ Devani, Seyri der Zindiğiyi Şeyh Tusi, der Hezare-i Şeyh Tusi, s. 20.
- ↑ El-Emin, A’yanu’ş-Şia, c. 9, s. 160.
- ↑ c. 3, s. 509.
- ↑ Şeyh Tusi, Nihaye, mukaddimeyi Ağa Bozork, s. 31 - 32.
- ↑ Şeyh Tusi, Nihaye, mukaddimeyi Ağa Bozork, s. 36 - 39.
- ↑ Şeyh Tusi, Nihaye, mukaddimeyi Ağa Bozork, s. 17 - 31.
- ↑ Rıza Zade Askeri, Nakşi Şeyh Tusi der İcadı Nehzeti İlmi, s. 242.
- ↑ Ağa Bozork, Tabakatu A’lami’ş-Şia, s. 162.
- ↑ Gulami, Niğahi bi Nuhostin Tefsiri Cami’ ve Kamili Cihanı Teşeyyü, s. 85 - 86.
- ↑ Gulami, Niğahi bi Nuhostin Tefsiri Cami’ ve Kamili Cihanı Teşeyyü, s. 85 - 86.
- ↑ Ağa Bozork, Tabakatu A’lami’ş-Şia, s. 162.
- ↑ Alevi, Rahnemayı Musavveri Sefer-i Ziyaretiyi Irak, s. 150.
- ↑ Tusi Pejuhi.
Bibliyografi
- El-Emin, es-Seyyid Muhsin, A’yanu’ş-Şia, tahkik ve çap: Hasan el-Emin, c. 9, Beyrut, 1406 / 1986.
- Et-Tahrani, Ağa Bozork, Tabakatu A’lami’ş-Şia, c. 2, Kum, İsmailiyan.
- Et-Tusi, en-Nihaye fi Mücerredi’l-Fıkhi ve’l-Fetavi, Beyrut, Daru’l-Endulus, Kum, Kuds.
- Gurci, Ebu’l-Kasım, Tarihi Fıkh ve Fıkaha, Tahran, Simet, h.ş 1385.
- Alevi, Seyyid Ahmed, Rahnemayi Musavveri Seferi Ziyaretiyi Irak, Kum, Maruf, 1389.