Şeyh Saduk
| Kum hadis mektebinin en büyük muheddis ve fakihlerinden | |
|---|---|
 Şeyh Saduk'un Tahranda türbesi | |
| Kişisel Bilgiler | |
| İsim | Muhammed bin Ali bin Hüseyin bin Musa bin Babıveyh Kummi |
| Lakap | Şeyh Saduk |
| Doğum tarihi | Hicri Kameri 305. yıl |
| Vefatı | Hicri Kameri 381. yıl |
| Vefat etdiği şehir | Rey |
| Türbe | İbn Babeveyh mezarlığı, Tahran |
| İlmi Bilgiler | |
| Üstadları | Ahmed bin Muhammed bin İysa, Bin Velid Kummi, Ahmed bin Ali bin İbrahim bin Haşim Kummi |
| Öğrencileri | Şeyh Müfit, Seyyid Murtaza, Ali bin Muhammed Hazzaz Kummi |
| Eğitim aldığı yer | Kum Rey Meşhed Nişapur |
| Eserleri | Men La Yahduruhu’l Fakih, El-İtikadat, Sevabul-a'mal, Uyun'ul Ahbar ve.b |
| Diğer | |
| Şii Alimleri | |
| İmam Humeyni (r.a) • Seyyid Ali Hamaney • Şeyh Müfit • Şeyh Tusi • Şeyh Saduk • Şehidi Evvel • Allame Hilli • Şehidi Sani • Şeyh Murtaza Ensari • vb. | |
Şeyh Saduk (Arapça: الشيخ الصدوق) diye meşhur olan Muhammed bin Ali bin Hüseyin bin Musa bin Babıveyh Kummi hicri (305 / 917) yılında kutsal Kum şehrinde dünyaya gelmiştir. Hicri kameri dördüncü asırda yaşayan Şeyh Saduk, Kum hadis mektebinin en büyük kutsal ve fakihlerinden sayılmaktadır. 300 kadar eserinin olduğu belirtilmiştir. Ancak bu kitapların birçoğu günümüze ulaşmamıştır. Kutubu Erbaa’dan biri olan Men La Yahduruhu’l-Fakih kitabı onun eseridir.
Diğer önemli eserlerinden bazıları da şunlardır: Meaniyu’l-Ahbar, Uyunu’l-Ahbar, el-Hisal, İlelu’ş-Şerai’ ve Sıfatu’ş-Şia. En önemli öğrencileri ise şunlardır: Seyyid Murtaza, Şeyh Mufid ve Telakberi. Hicrî kameri 381 / 991 yılında vefat eden Şeyh Saduk, Rey şehrinde toprağa verilmiştir.
Nesebi
Şeyh Saduk olarak bilinen, Ebu Cafer Muhammed bin Ali bin Hüseyin bin Musa bin Babıveyh Kummi hicri kameri dördüncü asrın alimlerindendir.[1]
Babası Ali bin Hüseyin, kendi asrında Kum’un büyük şahsiyet ve muhaddislerle dolu olmasına rağmen Kum halkının önderi, fakihi ve güvendiği kişilerdendi. Ali bin Hüseyin Kum ve Kum dışındaki ilmi ve merceiyyet konumuna rağmen, sahip olduğu dükkânında ticaretle uğraşarak zahidane ve mütevazı bir yaşam süren, herkesin itimat ettiği bir fakihti. Onun farklı alanlarda kaleme aldığı çeşitli kitap ve risaleleri, Şeyh Tusi ve Necasi kitaplarında zikretmiştir. İbn Nedim el-Fihrist kitabında şöyle yazmaktadır: “Bir kitabın arkasında oğlu Muhammed bin Ali’nin el yazısıyla şöyle yazdığını gördüm: Babamın 200 kitabı için ve aynı şekilde kendimin 18 kitabı için de falan oğlu falana izin verdim.” [2]
Doğumu
Şeyh Saduk’un doğum tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Ancak kendisinin Kemalu’d-Din kitabından ve Şeyh Tusi’nin Gaybet eserinden ve Necaşi’nin el-Fihrist kitabından, Şeyh Saduk’un İmam Zaman’ın (a.s) dört naibinden ikincisi olan Muhammed bin Osman Amri’nin vefatından sonra ve Ebu’l-Kasım Hüseyin bin Ruh’un naipliğinin başlarında; yani hicri kameri 305 / 917 yılında dünyaya geldiği anlaşılmaktadır.
Şeyh Saduk’un kendisi Ebu Cafer Muhammed bin Ali bin Esved’den şöyle nakletmektedir: Ali bin Hüseyin bin Musa bin Babıveyh (birinci Şeyh Saduk olarak da bilinen Şeyh Saduk’un babası) Muhammed bin Osman Amri’nin vefatından sonra kendisinden (Ebu Cafer’den), Hüseyin bin Ruh’a giderek İmam Zaman’dan (a.s) Allah’ın kendisine bir erkek evlat vermesi için dua etmesini istemiştir. Ebu Cafer şöyle devam etmektedir: Ben de Ebu’l-Kasım’dan onun bu isteğini İmam Zaman’a (a.s) iletmesini istedim. Üç gün sonra Ebu’l-Kasım bana, İmam Zaman’ın (a.s) Ali bin Hüseyin için dua ettiğini ve yakında Allah’ın ona bereket ve hayır kaynağı olacak bir erkek evlât nasip edeceğini söyledi.”[3]
Şeyh Tusi, Şeyh Saduk'un doğumunu daha ayrıntılı bir şekilde şöyle nakletmektedir:
“Kum'un ileri gelen ve seçkin bazı âlimleri bana şöyle nakletmiştir: Ali b. Hüseyin b. Babıveyh amcasının kızıyla evlenmiş, ancak bu evlilikten çocuk sahibi olamamıştı. Bunun üzerine İmam Mehdi'nin (a.s) üçüncü sefiri ve naibi olan Ebu'l-Kasım Hüseyin b. Ruh’a çocuk sahibi olması için İmam Zaman’ın (a.s) dua etmesini ve bununla Allah'ın kendisine fakih evlatlar inayet etmesi için mektup yazar. Şeyh Saduk’un babasına şöyle cevap gelir; “Bu hanımından çocuk sahibi olmayacaksın, ancak yakında Deylemi’li bir hanımla evleneceksin; Allah, sana o hanımdan fakih olacak iki çocuk verecektir.”[4]
Yukarıdaki bilgiler doğrultusunda, Şeyh Saduk’un hicri 305 tarihinden sonra ve İmam Zaman’ın (a.s) duasıyla dünyaya geldiği anlaşılmaktadır. Ayrıca Şeyh Saduk’un kardeşi Hüseyin, İmam Zaman’ın (a.s) duasıyla dünyaya geldiklerinden ötürü gurur duymuşlar.[5]
Hayatı
Şeyh Saduk, Kum’da yetişmiş ve ömrünün yirmi yılını babasının yanında geçirmiştir. Bu süre içerisinde babasından ve diğer Kum alimlerinden ilim öğrenmiştir. Genç yaşta olmasına rağmen ünü her tarafa yayılan Şeyh Saduk daha sonra Rey halkının talebi üzerine Rey’e gitmiştir. Bir müddet Rey şehrinde kaldıktan sonra oranın hakimi olan Ruknu’d-Dovle Buveyhi’nin izniyle İmam Rıza’yı (a.s) ziyaret etmek için Meşhed’e gitmiş ve dönüşte de Nişabur’a yerleşmiştir. Nişabur şehrinin ileri gelenleri de onun etrafında halkalar oluşturmuşlardır.
Şeyh Saduk Kum’dan ayrıldıktan sonra Rey, Esterabad, Curcan, Nişabur, Meşhed, Merverud, Serahs, İylak, Semerkant, Ferkane, Belh, Hamedan, Bağdat, Kufe, Feyd, Mekke ve Medine şehirlerine yolculuk yapmıştır.[6]
İlmi Konumu
Rical alimleri Şeyh Saduk’u şöyle nitelemişlerdir:
Şeyh Tusi şöyle yazmaktadır: “Muhammed bin Ali bin Hüseyin (Şeyh Saduk), hadis hafızı, fıkıh ve rical ilmine vakıf biriydi. Kum bilginleri arasında onun hafızası ve bilgisinin çokluğuna yetişecek kimse bulunmamıştır.”
Necaşi ise Şeyh Saduk hakkında şöyle yazmaktadır: “Şeyh Saduk, bizim büyüğümüz, fakihimizdir… Bağdat’a seferde bulunmuş ve genç yaşta olmasına rağmen büyükler ve üstatlar ondan hadis işitmişlerdir.”[7]
Üstatları
Şeyh Saduk farklı şehirlerde olmak üzere çok sayıda üstat ve hafızdan ilim öğrenmiştir. Nitekim üstatlarının sayısının 260'a ulaştığı nakledilmiştir.[8] O üstatlardan bazılarının isimleri şöyledir:
- Ahmed bin Ali bin İbrahim bin Haşim Kummi.[9]
- Ebu’l-Hasan Ahmed bin Muhammed bin İsa bin Ahmed bin İsa bin Ali bin Hüseyin bin Ali bin Hüseyin bin Ali bin Ebu Talib.[10]
- Babası Ali bin Hüseyin bin Musa bin Babıveyh Kummi.[11]
- Kumluların üstat ve fakihi, Ebu Cafer Muhammed bin Hasan bin Ahmed bin Velid Kummi.[12]
- Muhammed bin Musa bin Mütevekkil.[13]
Öğrencileri ve Ondan Rivayet Edenler
Şeyh Saduk, genç yaşında hadis yaymayı başladığı için ondan hadis rivayet edenlerin sayısının oldukça çok olması gerekir. Ancak, Şeyh Muntahabuddin’in Tarihi Rey kitabı, İbn Batrik’in Ricalu’ş-Şia ve Ali bin Hakem’in Şuyuhu’ş-Şia eseri gibi kitapların yok olmasından ötürü Şeyh Saduk’tan hadis rivayet edenlerin sayısı tam olarak bilinmemektedir. Günümüzde onlardan sadece 27’sinin isimleri bilinmektedir:[14]
- Ebu’l-Abbas Ahmed bin Ali bin Muhammed bin Abbas bin Ruh.
- Ebu’l-Hasan Ahmed bin Muhammed bin Terbuk er-Rehavi.
- Ebu Muhammed Ahmed bin Muhammed Muammeri
- Cafer bin Ahmed bin Ali Ebu Muhammed Kummi.
- Cafer bin Ahmed Mureysi
- Ebu’l-Hasan Cafer bin Hasan bin Haseke-i Kummi
- Ebu Muhammed Hasan bin Ahmed bin Muhammed bin Heysem Aceli Razi
- Hasan bin Hüseyin Ali bin Babıveyh
- Hasan bin Anbes bin Mes’ud bin Salim bin Muhammed bin Şerik Ebu Muhammed Merafiki
- Tarihi Kum kitabının yazarı Ebu Ali Hasan bin Muhammed bin Hasan Şeybani Kummi.
- Ebu Abdullah Hüseyin bin Ubeydullah bin İbrahim Gazairi.
- Şeyh Saduk’un kardeşi Ebu Abdullah Hüseyin bin Ali bin Hüseyin bin Musa bin Babıveyh Kummi.
- Abdussamed bin Muhammed Temimi.
- Ali bin Ahmed bin Abbas Necaşi.
- Seyyid Ebu’l-Berakat Ali bin Hüseyin Cevzi Hilli Hüseyni.
- Seyyid Murtaza Elemu’l-Huda Zu’l-Mecdeyn
- Ebu’l-Kasım Ali bin Hüseyin bin Musa
- Ebu’l-Kasım Ali bin Muhammed bin Ali Hazzaz Kummi
- Ebu’l-Kasım Ali bin Muhammed Makri
- Muhammed bin Ahmed bin Abbas bin Fahir Duristi
- Ebu Bekir Muhammed bin Ahmed bin Ali
- Ebu’l-Kasım Cafer bin Muhammed bin Kovluveyh’in kız kardeşinin oğlu ve İzahu Defainu’n-Nevasıb kitabının yazarı, Ebu’l-Hasan Muhammed bin Ahmed bin Ali bin Hasan bin Şazan Kummi.
- Muhammed bin Cafer bin Muhammed Kassar Razi.
- Ebu Cafer Muhammed bin Hasan bin İshak bin Hasan bin Hüseyin bin İshak bin Musa bin Cafer (a.s)
- Ebu Zekeriya Muhammed bin Süleyman el-Hamrani
- Hatib Bağdadi’nin üstatlarından Muhammed bin Talha bin Muhammed Neali Bağdadi.
- Ebu Abdullah Muhammed bin Muhammed bin Numan – Şeyh Mufid.
- Ebu Muhammed Harun bin Musa Telakberi.
Eserleri
- Ana Madde: Şeyh Saduk’un Eserleri
Şeyh Saduk, 300 cilde yakın kitap telif etmiştir. Şeyh Tusi el-Fihrist kitabında Şeyh Saduk’un kaleme aldığı 40 cilt kitabın ismini zikretmiştir. Zikrettiği kitaplar arasında Kutubu Erbaa’dan biri olan Men La Yahduruhu’l-Fakih[15] kitabı da bulunmaktadır. Necaşi ise kendi fihristinde, Şeyh Saduk’un 200'e yakın kitabının olduğunu belirtmiştir.[16] Fakat bu eserlerin çoğu günümüze kadar ulaşmamıştır.[17]
Vefatı
Şeyh Saduk hicri 381 (991 - 992) yılında, 75 yaşında vefat etmiş ve Rey şehrinde toprağa verilmiştir. Şeyh Saduk’un kabri İbn Babıveyh kabristanındadır ve ilim âşıkları ve Ehlibeyt (a.s) dostları tarafından ziyaret edilmektedir.
Kabri, Fethali şah döneminde; yani hicri 1238/1822 yıllarında yağan aşırı yağmur nedeniyle açılmış ve yeniden onarılmıştır. Mezarı düzeltilirken Şeyh Saduk’un mübarek bedeninin asırlar geçmesine rağmen sapa sağlam kalışı, görenleri şaşkına çevirmiştir.[18]
Kaynakça
- ↑ Gaffari, Ali Ekber, Mukaddime “Men La Yahduruhu’l-Fakih”; Eş-Şeyh es-Saduk, h.k 1404, s. 8.
- ↑ Gaffari, Ali Ekber, Mukaddime “Men La Yahduruhu’l-Fakih”; Eş-Şeyh es-Saduk, h.k 1404, s. 9.
- ↑ Kemalu’d-Din, s. 276; Tusi, el-Gaybet, s. 209; er-Rabbani eş-Şirazi, Abdurrahim, Mukaddime-i “Meaniyu’l-Ahbar”; Eş-Şeyh es-Saduk, h.ş 1361; s. 73.
- ↑ El-Gaybet, s. 201; er-Rabbani eş-Şirazi, Abdurrahim, Mukaddime-i “Meaniyu’l-Ahbar”; Eş-Şeyh es-Saduk, h.ş 1361; s. 73.
- ↑ Er-Rabbani eş-Şirazi, Abdurrahim, Mukaddime-i “Meaniyu’l-Ahbar”; Eş-Şeyh es-Saduk, h.ş 1361; s. 74.
- ↑ Gaffari, Ali Ekber, Mukaddime “Men La Yahduruhu’l-Fakih”; Eş-Şeyh es-Saduk, h.k 1404, s. 8 - 9.
- ↑ Gaffari, Ali Ekber, Mukaddime “Men La Yahduruhu’l-Fakih”; Eş-Şeyh es-Saduk, h.k 1404, s. 8.
- ↑ Gaffari, Ali Ekber, Mukaddime “Men La Yahduruhu’l-Fakih”; Eş-Şeyh es-Saduk, h.k 1404, s. 8.
- ↑ Er-Rabbani eş-Şirazi, Abdurrahim, Mukaddime-i “Meaniyu’l-Ahbar”; Eş-Şeyh es-Saduk, h.ş 1361; s. 40.
- ↑ Er-Rabbani eş-Şirazi, Abdurrahim, Mukaddime-i “Meaniyu’l-Ahbar”; Eş-Şeyh es-Saduk, h.ş 1361; s. 42.
- ↑ Er-Rabbani eş-Şirazi, Abdurrahim, Mukaddime-i “Meaniyu’l-Ahbar”; Eş-Şeyh es-Saduk, h.ş 1361; s. 56.
- ↑ Er-Rabbani eş-Şirazi, Abdurrahim, Mukaddime-i “Meaniyu’l-Ahbar”; Eş-Şeyh es-Saduk, h.ş 1361; s. 62.
- ↑ Er-Rabbani eş-Şirazi, Abdurrahim, Mukaddime-i “Meaniyu’l-Ahbar”; Eş-Şeyh es-Saduk, h.ş 1361; s. 66.
- ↑ Er-Rabbani eş-Şirazi, Abdurrahim, Mukaddime-i “Meaniyu’l-Ahbar”; Eş-Şeyh es-Saduk, h.ş 1361; s. 69 - 72.
- ↑ Et-Tusi, el-Fihrist, s. 238.
- ↑ Necaşi, h.ş 1365, s. 389 - 392.
- ↑ Er-Rabbani eş-Şirazi, Abdurrahim, Mukaddime-i “Meaniyu’l-Ahbar”; Eş-Şeyh es-Saduk, h.ş 1361; s. 72.
- ↑ Er-Rabbani eş-Şirazi, Abdurrahim, Mukaddime-i “Meaniyu’l-Ahbar”; Eş-Şeyh es-Saduk, h.ş 1361; s. 74.
Bibliyografi
- Eş-Şeyh Saduk, Men La Yahduruhu’l-Fakih, et-Tahkik: Ali Ekber Gaffari, Kum: Camiatu’l-Muderrisin, et-Tab’atu’s-Saniye, h.k 1404.
- Şeyh Saduk, Meaniyu’l-Ahbar, tashih: Ali Ekber Gaffari, Kum, İntişaratı İslami, h.ş 1361.
- Et-Tusi, Muhammed bin el-Hasan, el-Fihrist, muhakkik: Cevad el-Kayyumi, Müessesetu Neşri’l-Fekahe, h.k 1417.
- Necaşi, Ahmed bin Ali, Ricali Necaşi, Kum, Müessesetu’n-Neşri’l-İslami, h.ş 1365.