Melek

wikishia sitesinden

Melek (Arapça: مَلَک) veya Melaike, Allah'ın (c.c) dünya ve ahirette emirlerini yerine getirmekle görevli, görünmez ve doğaüstü bir varlıklardır. Ayrıca meleklerin varlığına inanmak Müslümanların itikadi inançlarındandır. Müslüman alimleri meleklerin doğası konusunda ihtilaf halindedirler; Teologlar onları çeşitli biçimlerde ortaya çıkan fiziksel varlıklar olarak görürler ancak filozoflar onları fiziksel anlamda bulunamayan varlıklar olarak görürler.

Şii alimler, meleklerin masum olduğuna inanırlar, bu nedenle de günah işlemezler veya Allah'ın emirlerine karşı gelmezler. Ayrıca melekler görevlerinde herhangi bir kusur meydana getirmezler. Görevleri şunlardır: İbadet etmek, Allah'ı tesbih etmek, amelleri yazmak, peygamberlere vahiy ulaştırmak, insanları korumak, müminlere yardım etmek, maddî ve manevî anlamda rızık temin etmek, can almak, kalpleri hidayete erdirmek ve ilahî azabı yerine getirmektir.

Meleklerin farklı kategorileri ve seviyeleri vardır; Cebrail, Mikail, İsrafil ve Azrail diğer meleklerden daha yüksek bir konuma sahiptir.

Meleklerin insan üzerindeki üstünlüğü, meleklerin masumluğu, meleklerin fiziki veya fiziki olmayan tabiatları gibi konular hakkında tefsir ve kelâm kitaplarında ele alınan konular arasında yer almakta ve bu konuda farklı görüşler ileri sürülmüştür.

Melekler Nedir

16. yüzyıldan bir meleğin resmi

Melekler, Allah ile insanların alemi arasında aracılık yapan varlıklardır ve Allah dünyayı onlara emanet etmiştir.[1] Melaike, melekler toplamıdır. [2]

Meleklerin mahiyeti hakkında ihtilaflı görüşler bulunmaktadır; Din alimleri onları pek çok şekle ve cisme bürünebilen latif ve nurlu cisimler olarak görürler. [3] Allame Meclisi, bu görüşü birkaç filozof dışında tüm Müslümanların kabul ettiğini ve ayrıca peygamberlerin ve ibadet ehlinin onları gördüğünü de eklemiştir. [4] Elbette bir grup filozof da melekleri bedeni ve cismani sınırların ötesinde olduğu şeklinde görüş belirtmekle beraber herhangi bir bedene sığmayan özelliklere sahip olduklarına inanırlar. [5] Allame Tabatabai'ye göre, meleklerin fiziki şekillerde veya suretlerde müşahedeleri ile ilgili rivayetlerde zikredilenlerin mecazî (yani, bir şeyin bir kimseye belli bir surette görünmesi) olduğunu belirtir. [6] Ayrıca ona göre meleklerin ve cinlerin farklı tecessüm ve şekillerde ortaya çıkan latif nesneler olduğu yönündeki betimlemelerin geçerli bir delili de bulunmamaktadır. [7]İmam Sadık'tan (a.s) aktarılan bir rivayete göre melekler nurdan yaratılmıştır. [8]

Önemi ve Konumları

Meleklerin varlığına inanmak Müslümanların itikadi inancının bir parçasıdır. [9] Bunun yanı sıra melaikelere inanmak, namaz ile oruca inanmak gibidir ve nübüvvete inanmanın şartlarından biridir. [10]

"Melek" (ملک) kelimesi Kur’an-ı Kerim|Kur’an-ı Kerim'da 88 defa geçmektedir. [11] İmam Ali (a.s) Eşbah Hutbesi’nde meleklerle ilgili olarak meleklerin yaratılışını, çeşitlerini, özelliklerini ve görevlerini ele almıştır. [12] Biharü-l Envar kitabında meleklerin ne olduğu, görevleri, meleklerin masumluğu ve Allah’a yakın olan meleklerin nitelikleri hakkında yüzün üzerinde rivâyete yer verilmiştir. [13] İmam Seccad'dan (a.s) Sahife-i Seccadiye'nin üçüncü duası, Allah'a yakın meleklere adamıştır; Bu duada, Allah'a salavat ve selâm göndermelerinin, onların saflıklarının artmasının sebebi olduğunu belirtilir. [14]

Rivayetlere göre melekler Allah'ın en çok yarattığı mahluklarıdır ve birçok rivayette onların çokluğundan bahsedilmiştir. [15] Hadislerde meleklerin yaratılışının Hz. Muhammed Mustafa’nın (s.a.a) ve İmamların (a.s) nurunun yaratılmasından sonra gerçekleitiği bildirilmektedir. [16]

Bir grup müşrik, meleklere taparak onları Allah'ın mahlukları olarak kabul etmişlerdir ancak yine de onların uygulamada bağımsız olduklarına ve kendilerinden daha aşağı varlıkların efendileri olduklarına inanmışlardır. [17] Bazı müşrikler de onları Allah'ın kızları olarak görmüşlerdir. [18]

Çeşitli Dinlerde Meleklerin Yeri

Meleklerden başka dinlerde de bahsedilir; Zerdüşt dininde melekler Ahuramazda'nın (Zerdüşt tanrısı) yaratıklarıdır ve her Amşaspand (Zerdüşt dininin yüksek meleklerinin unvanı) onun (tanrılarının) bir sıfatının tecellisidir. Yahudilikte melekler, Allah'ın yeryüzündeki emirlerini yerine getiren ve insanlara vahiy getiren kullarıdır. Hristiyan İncil'ine göre melekler insandan önce yaratılmıştır ve insanların koruyucularıdır. Selam göndermek ve Mikail gibi meleklere tapınmak Hıristiyan kiliselerinde yaygındır. [19]

Görevleri

Kur’an-ı Kerim meleklerin görevlerinden bahseder: Vahiyde aracılık etmek (Allah'ın mesacını peygamberlere ulaştırmak), [20] dünya işlerini yönlendirmek, yaratıklara ilahi lütufları sunmak, [21] mağfiret dilemek, [22] müminler için şefaat [23] ve kolaylık sağlamak, [24] kâfirlere lânet etmek, [25] kulların amellerini kaydetmek [26] ve insanların canlarını almaktır. [27] Bir grup melek de daima ibadet halindedirler ve Allah'ı (c.c) yüceltmek ve tesbih etmek dışında başka bir şeyle uğraşmazlar. [28]

Araf’da [29] ve ahirette de melekler bulunmaktadırlar; Bir kısmı Cennette [30] bulunmakla birlikte bir kısmı da Cehennem bekçileridir. [31]

Seviyeleri ve Türleri

Allame Tebatebayi'ye göre meleklerin farklı dereceleri ve konumları bulunmaktadır. Bazıları diğerlerinden daha yüksek veya daha aşağıdadır. [32] Kur’an-ı Kerim ayetlerine göre bazıları vahiy meleği Cebrail’in [33] ve bazıları da ölüm meleğinin Azrail’in vekilleridir. [34]

Molla Sadra, melekleri Allah’a yakın melekler, Ervah Muheymiye, semavi cisimlerin emanet edildiği melekler, aklî melekler ve yeryüzü melekleri [35], İmam Humeyni ise Melekleri, cisimaniyete sahip olmayan (Ervah Muheymiye Cebrût dünyasının emanet edildiği melekler) ve maddî varlıkların emanet edildiği melekler adını vererek iki bölüme ayırmıştır. [36]

Özellikleri

Meleklerin bazı başlıca özellikleri şunlardır:

Masumluk

Allame Meclisi'ye göre, Şiiler melekleri herhangi bir büyük veya küçük günahtan masum sayarlar. Sünnilerin çoğu da bu görüşe sahiptirler. [37] Bu görüşün yanı sıra bazı Sünniler meleklerin masumluğunu kabul etmezler ve bununla birlikte bazıları da vahiy getiren melekler ve Allah’a yakın melekler gibi yalnızca belirli türlerini masum kabul etmişlerdir. [38]

Kur’an-ı Kerim’de geçen “لَا یسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَهُم بِأَمْرِ‌هِ یعْمَلُونَ” meali: "Ona (Allah’a) herhangi aykırı bir sözle yaklaşmazlar, buyruklarına eksiksiz uyarlar, söz söylemede onun (Allah’ın) önüne geçmezler." [39] ve “لایعصون الله ما امرهم” meali: “ve onun (Allah’ın) buyruğuna göre hareket ederler.” [40] ayetleri esas alınarak meleklerin masum olduğuna dair deliller getirilmektedir. [41] Elbette bazıları Harut ile Marut'un kıssasını, şeytanın Hz. Adem'e secde etmemesini [42] ve Fütrus’un (melek) isyanını aktararak meleklerin masum oluşundan şüphe duymuşlardır. [43] Bir diğer yandan ise Şii alimler bu tür meselelere çeşitli cevaplar vermişlerdir. Mesela Harut ve Marut'un isyanının hadislerde ve Kur’an-ı Kerim'de hiç geçmemesinin yanı sıra çeşitli teolojik mitlerden etkilenerek aktarıldığı belirtilir. [44] Ayrıca Şeytan’ın da bir melek olmadığı da öne çıkan savunmalardandır. [45] Tüm bunların dışında Mürteza Mutaharri'ye göre hepsi için olmasa bile bir grup melek için Allah'ın (c.c) emirlerine karşı gelme olasılığı bulunmaktadır. [46] Nasır Makarim Şirazi'ye göre bazı meleklerin ilahî emirleri yerine getirmekte tereddüt etmeleri ve bu nedenle de cezalandırıldıklarına dair rivayetlerde zikredilen amellerin günah değil Terk-i Evla’dır yani bazı peygamberler hakkında da kullanıldığı gibi bazı şeyleri daha evla görmelerindendir. [47]

Allame Tebatebayi, meleklerin Allah'ın dilediğini ve Allah'ın emrettiklerini yapacaklarına ve bu nedenle de günah işlemeyeceğine inancındadır. [48]

İnsana Göre Üstünlükleri

Bazı din alimleri, “وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ... وَ فَضَّلْنَاهُمْ عَلَی کَثِیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِیلًا”, Meali: "Biz insanoğluna ihsan ettik... Adem'in çocuklarını gerçekten onurlandırdık ... ve onları yarattıklarımızın birçoğundan üstün kıldık.” [49] ayetini esas alarak melekleri insanlardan üstün kabul etmektedir. Diğer alimler de meleklerin Hz. Adem'e secde etmelerini ve Hz. Adem'in bildiklerini meleklere aktarmasını referans göstererek yeteneklerini kullandığı takdirde insanı meleklerden üstün sayarlar. [50]

Hasan Hasanzade Amoli'nin İbn-i Arabi’den aktardığına göre makamı yüksek olan melekler Hz. Âdem'e secde etmek onlara farz olmadığı için bu melekleri insanlardan üstün saymıştır. [51] Muhammed Davud Kaysari ise Allah'ın halifesi konumuna ulaşmış insanları yüce meleklerden de üstün görmektedir. [52] Molla Sadra, Bakara Suresi'nin 31. ayetinden alıntı yaparak Hz. Adem'in meleklere isimleri öğretmesi, ayetin Hz. Adem'in yüce meleklere değil, yerde ve gökte bulunan meleklere olan üstünlüğünü gösterdiğine inanmaktadır. [53]

Peygamberlerin Meleklere Göre Üstünlüğü

Müslümanların pek çoğu, meleklerin aksine peygamberlerdeki öfke ve şehvet gücünden dolayı peygamberleri meleklerden üstün varlıklar olarak görürler. [54] Meleklerin Hz. Adem'e secde etmesinden ve Hz. Adem'in onlara öğretisinden bahseden Kur’an-ı Kerim ayetleri de peygamberlerin meleklere üstünlüğü konusunda öne sürülen deliller arasındadır. [55] Şiiler ise peygamberlerin yanı sıra Masum İmamları da meleklerden üstün olduğu görüşüne sahiptirler. [56]

Beşeri Temessül

Kur’an-ı Kerim ayetlerine göre [57] Ruhü-l Emin, Meryem suretinde bir insan olarak temsil edilir. [58] Cebrail’in Hz. Muhammed Mustafa’ya (s.a.a) aktardığına göre [59] bir mümin veya bir günahkarın ruhunu almalarına bağlı olarak Meleklerin ruhu aldıkları zaman meleklerin kişiliğini farklı şekillerde temessül ettikleri rivayet edilir. [60] Temessül, meleklerin asli suretinden başka bir surette görünmesi demektir. [61] Peygamberlerden başka hiç kimse melekleri asli suretinde görmemiştir. [62]

Bekarlık

İslam filozofları meleklerin bekar olduğuna inancındadırlar. [63] Şehvet ve öfke, [64] değişim, tahavvül, evrim [65] ve duyularla algılama [66] gibi maddi özelliklerin eksikliği onların bekarlık sebebi olarak gösterilmektedir. Ancak meleklerin sabit bir statüye sahip olduğunu düşünen birçok müfessirin aksine [67] Molla Sadra, bir grup meleğin ilminin ve kemalinin arttırabildiği görüşündedir. [68] İmam Ali (a.s) bir melek grubunu en bilgili ve Allah'a en yakın melekler olarak tanıtmıştır. Onların gözlerine uyku, akıllarına sapıklık, bedenlerine yorgunluk hâkim olmaz. [69]

Kanatlara Sahip Olmaları

Kur’an-ı Kerim ayetlerine ve hadislere göre meleklerin kanatları vardır. [70] Meleklerin kanatlarının ne anlama geldiği konusunda çeşitli görüşler vardır:

  • Allame Tebatebayi, meleklerin kanatlarının gökten yere ve yerden göğe gittikleri bir şeyle donatıldıkları anlamına geldiğini savunur. Kuşların kanatlarına benzeyen kanatlara sahip olmadıklarını da belirtir. [71]
  • İmam Humeyni, melekût alemindeki meleklerinin cismaniyetsiz ve mücerret olduğuna ve kanatlarının da olmadığına inanmaktadır ancak dünya üzerindeki meleklerinin kolları veya kanatlarının olabileceği görüşündedir. [72] İbn-i Arabi, meleklerin kanatlarının sayısını göklerdeki ve yerdeki etkilerinin kapsamı olarak kabul eder. [73]

Meleklerin kanatlarının sayısı da onların Allah'ın (c.c) emirlerini yerine getirmedeki hızlarının bir işareti, [74] intikal ve eylem gücünün bir işareti, [75] veya meleklerin derece farkının bir işareti [76] olarak kabul edilir.

Ayrıca Bakınız

Kaynakça

  1. ↑ Tabatabaei, Al-Mizan, 1417 hicri, 17.cilt , sayfa 6.
  2. ↑ Tureyhi, Mecmeul-Bahreyn, H.k 1416, cilt 5, s. 292.
  3. ↑ Mekarem Şirazi, Peyame İmam Emir el-Müminin'in, 2007, cilt.1, s.161.
  4. ↑ Allame Meclesi, Bihar al-Envar, 1403 H.k, cilt 56, s. 202-203.
  5. ↑ Mekarem Şirazi, Peyame İmam Emir el-Müminin'in, 2007, cilt.1, s.161
  6. ↑ Tebatebai, El-Mizan, H.k 1417, cilt 17, s. 13.
  7. ↑ Tebatebai, El-Mizan, H.k 1417, cilt 17, s. 13.
  8. ↑ Allame Meclesi, Bihar al-Envar, 1403 H.k, cilt 58, s. 306, h 15
  9. ↑ Bakara Suresi, 285. ayet.
  10. ↑ Tabatabai, El-Mizan, 1417 H.k, cilt.2, s.442.
  11. ↑ Rustami ve Alboyeh, Seyri der esrare fereştegan, 2014, s.47.
  12. ↑ Nehcul Balağa, Subhi Saleh, 1374,h.ş s. 128-131.
  13. ↑ Bkz. Allame Meclisi, Bihar al-Envar, 1403 H.k, cilt 56, s. 326-144.
  14. ↑ Sahifa Al-Seccadiyye, 1376 h.ş, s. 40-36.
  15. ↑ Bahrani, el-Burhan, H.k 1416, cilt.4, s.535.
  16. ↑ Ellame Meclesi, Bihar el-Envar, cilt 15, sayfa 8 ve cilt 18, sayfa 345 ve cilt 24, sayfa 88.
  17. ↑ Tabatabai, El-Mizan, H. 1417, cilt.19, s.38.
  18. ↑ Makarem Şirazi, Tefsir el-Numune, h.ş 1374, cilt 19, s. 171.
  19. ↑ The Encyclopedia of Religion, cilt 1, s: 2830, Oxford, New York, (1986, Motaharinia'dan alıntı, Baznemayi fereştegan ilahi der resane(1) Gabriel ve Michael, 1390, s. 59.
  20. ↑ Nehl Suresi, 2 ve 102. ayetler; Abese Suresi, 16. ayet.
  21. ↑ Naziat Suresi, 5. ayet; Me'aric Suresi, 4. ayet.
  22. ↑ Mümin suresi 7. ayet.
  23. ↑ Enbiya Suresi, 28. ayet.
  24. ↑ Al-i İmran Suresi, 124 ve 125. ayetler.
  25. ↑ Bakara Suresi, 141. ayet; Ali İmran Suresi, 87. ayet.
  26. ↑ Yunus Suresi, 21. ayet; Zuhruf Suresi, 80. ayet; İnfitar Suresi, 11. ayet.
  27. ↑ En'am Suresi, 62. ayet; Nisa suresi 97. ayet.
  28. ↑ Enbiya Suresi, 19-20. ayetler.
  29. ↑ Nahl Suresi, 28 ve 32. ayetler.
  30. ↑ Zemmar Suresi, 72. ayet; Enbiya Suresi, 103. ayet.
  31. ↑ Mudassar Suresi, 20. ayet.
  32. ↑ Tabatabai, El-Mizan, 1417 H.k, cilt.17, s.12.
  33. ↑ Tekvir Suresi, 21. ayet.
  34. ↑ Secde Suresi, 12. ayet; En'am Suresi, 62. ayet.
  35. ↑ Bakınız: Molla Sadra, Mefatih al-Gayb, h.ş 1363, s. 350-351.
  36. ↑ İmam Humeyni, Adabus-salat, h.ş 1378, s. 342-339.
  37. ↑ Allame Meclisi, Bihar el-Envar, H.k 1403, cilt 11, s. 124.
  38. ↑ Zarkeşi, Bahr al-Muhit, 1414 H.k, cilt.6, s.21.
  39. ↑ Enbiya Suresi, 27. ayet.
  40. ↑ Tahrim Suresi 6. ayet.
  41. ↑ Tabatabai, Al-Mizan, 1417 H.k, cilt.17, s.12.
  42. ↑ Fayaz Lahiji, Gohar Murad, 2013, s.426'ya bakın.
  43. ↑ Rastin ve Kohensal, "İsmete fereştegan, şevahede muvafiq ve muhalif", s. 127 ve 128.
  44. ↑ Makarem Şirazi, Tefsir el-Numune, h.ş 1374, cilt.1, s.375.
  45. ↑ Fayaz Lahiji, Gohar Murad, 2003, s.426.
  46. ↑ Mutahhari, Mecmeyi asar, 1389 h.ş, cilt.4, s.280.
  47. ↑ Makarem Şirazi, Peyeme İmam Emirül Müminin, 1387 h.ş, cilt.1, s.168.
  48. ↑ Tabatabaei, Al-Mizan, 1417 H.k, cilt.17, s.12.
  49. ↑ İsra suresi 70. ayet.
  50. ↑ Makarem Şirazi, Tefsir el-Numune, 1374, cilt 12, s. 200-199.
  51. ↑ Bkz. Hasanzade Amuli, Mumiddel-himem, h.ş 1378, s. 367-369.
  52. ↑ Hasanzade Amuli, Mumiddel-himem, h.ş 1378, s. 367-369
  53. ↑ Molla Sadra, Tefsir-i Kur'an-ı Kerim, h.ş 1366, cilt.2, s.370.
  54. ↑ Allame Hilli, Kaşful-Murad, 1413 H.k, s.360; İci, Şerhul-meqasid, 1325 H.k, cilt.8, s.285.
  55. ↑ İci, Şerhul-mekasid, 1325 H.k, cilt 8, s. 283-285.
  56. ↑ Eşkar, Alam el-Melaike el-Ebrar, H.k 1421, s.92.
  57. ↑ Meryem Suresi, 17. ayet.
  58. ↑ İmam Humeyni, Adabus-selat, 1378, s.342.
  59. ↑ Örneğin bkz: Allame Majlisi, Bihar al-Enwar, 1403 H.k, cilt.20, s.210.
  60. ↑ Allame Meclisi, Bihar el-Envar, H.k 1403, cilt 12, s. 74.
  61. ↑ Tabatabai, Al-Mizan, H.k 1417, cilt 17, s. 13.
  62. ↑ Eşkar, Alam el-Melaike el-Ebrar, H.k 1421, s. 11.
  63. ↑ Fayaz Lahiji'ye bakın, Gohar Murad, 2003, s.427.
  64. ↑ Allame Hali, Keşf el-Morad, 1413 H.k, s. 360.
  65. ↑ Tabatabaei, Al-Mizan, H. 1417, cilt 17, s. 13.
  66. ↑ Eşkar, Alam al-Malaika al-Abrar, 1421 H.k, s.5.
  67. ↑ Örneğin bkz. Tabatabaei, Al-Mizan, 1417 H.k, cilt.17, s.176;
  68. ↑ Molla Sadra, Tefsir-i Kur'an-ı Kerim, 1366, cilt.2, s.371.
  69. ↑ Kummi, Tefsir el-Kumi, 1404 H.k, cilt.2, s.207.
  70. ↑ Tabersi, Mecmam el-Beyan, 1372, cilt.8, s.625.
  71. ↑ Tabatabaei, Al-Mizan, H.k 1417, cilt 17, s.7.
  72. ↑ İmam Humeyni, Şerhi çehel hadis, 1380, s.414.
  73. ↑ İbn Arabi, Tefsir İbn Arabi, 1422 H.k, cilt.2, s.167.
  74. ↑ Sabzevari, Erşad el-Ezhan, H.k 1419, s. 440.
  75. ↑ Makarem Şirazi, Al-Amsal, 1421 H.k, cilt 14, s. 13.
  76. ↑ Hosseini Hamdani, Enver Derahşan, H.k 1404, s. 259.

Bibliyografya

  • İbn Arabi, Muhyiddin Muhammed, Tefsir İbn Arabi, Samir Mustafa Rabab tarafından araştırılmıştır, Beyrut, Dar Ahya al-Trath, 1422 H.k
  • Ashqar, Omar Suleiman, Alam al-Malaika al-Abrar, Ürdün, Dar al-Nafis, 1421 H.k-2000
  • Al-Sahifa Al-Sajadiya, Kum, Al-Hadi Yayınevi, 1376.h.ş.
  • İmam Humeyni, Seyyed Ruhullah, Adabus-salat, Tahran, İmam Humeyni'nin (as) Eserlerini Düzenleme ve Yayınlama Enstitüsü, Tahran, 1378.h.ş.
  • İmam Humeyni, Seyyed Ruhollah, Şerhi çehel hadis, Kum, İmam Humeyni Yayın ve Yayın Enstitüsü, 1380. h.ş.
  • İyci, Mirseyyed Sharif, Sharh al-Müvagif, Bedr al-Din Nasani, al-Sharif al-Razi, Kum ofset, 1325 H.k tarafından revize edilmiştir.
  • Bahrani, Seyyed Haşim, El-Barhan fi Tefsir el-Kur'an, Tahran, Baas Vakfı, 1416 H.k
  • Cevadi Amuli, Abdullah, Tahrir Tahmhid el-Kasas İbn Türke, Tahran, Al-Zahra Yayınları, 1372.h.ş
  • Hasanzade Amuli, Hasan, Mumiddel himem fi şerhi fususul hikem Tahran, Kültür ve Rehberlik Bakanlığı, 1378.h.ş
  • Hoseini Hamdani, Seyyed Mohammad Hossein, Anwar Derakhshan, Mohammad Baqer Behboodi'nin araştırması, Tahran, Lotfi kitabevi, 1404 H.k
  • Rostami ve Alboyeh, Mohammad Zaman ve Tahereh, Meleklerin Sırlarına Yolculuk, Kum, İslami Bilimler ve Kültür Araştırma Enstitüsü, 1393 h.ş.
  • Zarkashi, Muhammed bin Abdullah, Al-Bahr al-Muhit fi Usul Fıkıh, Dar al-Katbi, 1414 H. 1994
  • Tabatabaei, Seyyed Muhammad Huseyin, Al-Mizan fi Tefsir al-Kur'an, Beyrut, Al-Alami Enstitüsü, Offset, Kum, İslami Yayınlar, beşinci baskı, 1417 H.k
  • Tabarsi, Fazl bin Hasan, Mecma el-Beyan fi Tefsir el-Kur'an, Mecmed Cevad Belağı'nın girişi, Nasır Hüsrev Yayınları, Tahran, 3. baskı, 1372.h.ş.
  • Tureyhi, Fakhreddin, Majma Al-Baharin, editör: Ahmad Hosseini, Tahran, Morteza Kitabevi, 1416 H.k
  • Allameh Hali, Hassan bin Youssef, Kashf al-Murad fi şerhi tecridil itikad, düzelten Hassan Hassanzadeh Amoli, Kum, Al-Nashar al-Islami Est., 1413 H.k
  • Allame Majlisi, Muhammad Bakir, Bihar al-Anwar, Beyrut, Dar Ihya al-Trath al-Arabi, ikinci baskı, 1403 H.k
  • Fahri Razi, Muhammed bin Ömer, Mefatih el-Gayb, Beyrut, Darahiya el-Trath el-Arabi, 1420 H.k
  • Fayaz Lahiji, Abdul Razzaq, Gohar Murad, Giriş: Zain Al Abidine Ghorbani, Tahran, Sayeh, h.ş 1388
  • Kummi, Ali bin İbrahim, Tefsir al-Kumi, tashih eden Tayyab Mousavi Al-Jaziari, Kum, Darul Kitab, üçüncü baskı, 1404 H.k
  • Meclis, Muhammed Bakır, Bihar el-Envar, Beyrut, Darahiya el-Tarath el-Arabi, 1403 H.k
  • Mutahharinia, Mahmud, Fereştegani ilahi der resane (Cebrail ve Mikael), Kum, İran İslam Cumhuriyeti İslam Araştırmaları Merkezi, 1390.h.ş
  • Mutahhari, Murteza, Mecmueyi asar, Sadra Yayınevi, 1389 h.ş
  • Makarem Şirazi ve diğerleri, Naser, Tefsir al-Numune, Tahran, Dar al-Kutb al-Islamiya, 1374.h.ş
  • Makarem Şirazi, Nasser, Al-Amsal fi Tefsir Kitabullah al-Munzel, Kum, İmam Ali İbn Ebi Talib Okulu, 1421 H.
  • Makarem Şirazi, Nasır, Peyame İmam Emir el-Mü'minin, Tahran, Dar el-Kitab el-İslamiya, 1387.h.ş
  • Molla Sadra, Muhammed bin İbrahim, Tefsir el-Kur'an el-Kerim, Muhammed Hacavi tarafından araştırılmıştır, Kum, Bidar, 1366.h.ş
  • Molla Sadra, Muhammed Bin Ebrahim, Mefatihul geyb, Tahran, Kültür ve Yüksek Öğretim Bakanlığı, İran İslam Hikmet ve Felsefe Derneği ve Yabancı Araştırmalar ve Araştırma Enstitüsü, 1363.h.ş
  • Nahj al-Belaga, Sobhi Saleh, Kum, Merkez buhusul islamiyye, Beyrut 1387 H.k
"https://tr.wikishia.net/w/index.php?title=Melek&oldid=91045" sayfasından alınmıştır