İçeriğe atla

Taslak:Peygamber'in (s.a.a) Evlilikleri

Bağlantı ekle
wikishia sitesinden
Peygamber'in (s.a.a) Evlilikleri makalesi
: Hz. Peygamberin Eşleri
makaleleriyle bağlantılıdır.
Hz. Peygamberin Eşleri
Hatice bint Hüveylid (595–619)
Sevde bint Zem’a (619–632)
Aişe bint Ebu Bekir (619–632)
Hafsa bint Ömer (624–632)
Zeynep bint Huzeyme (625–627)
Ümmü Seleme (629–632)
Zeynep bint Cahş (627–632)
Cüveyriye bint Haris (628–632)
Ümmü Habibe (628–632)
Reyhane bint Zeyd (629–631)
Safiyye bint Huyey (629–632)
Meymûne bint Haris (630–632)
Mâriye Kıbtiyye (630–632)


Peygamber’in (s.a.a) evlilikleri ve onun birden fazla eşe sahip olması konusu, bazı yazarların kitap ve makalelerinde çeşitli yanlış anlamalar ve ithamlarla ele alınmıştır. Özellikle yirminci yüzyıldan önce yaşamış bazı Hristiyan yazarlar, bu evlilikleri tamamen nefsani arzulara ve cinsel haz arayışına dayandırarak yorumlamışlardır. Bununla birlikte, bazı kaynaklarda Muhammed’in birçok evlilik yapmasının sebebi olarak erkek bir evlat sahibi olma isteği de zikredilmiştir.

Şii tarihçi ve hadis alimi Seyyid Murtaza Askeri, bu tür iddiaların yalnızca Aişe’ye nispet edilen bazı rivayetlerden kaynaklandığını, bu rivayetlerde Peygamber’in (s.a.a) şahsiyetine uygun olmayan bir tasvir sunulduğunu belirtir. Eleştiricilerin İslam’ın özgün kaynaklarını bilmemeleri ve Hristiyan düşüncesi yahut materyalist bakış açısından etkilenmeleri, bu tür suçlamaların ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır.

Öte yandan, bazı İslam âlimleri, Peygamber’in (s.a.a) ilk eşi olan ve kendisinden birkaç yaş büyük bulunan Hz. Hatice (s.a) ile yirmi beş yıl süren evliliğine dayanarak bu suçlamaları reddetmişlerdir. Özellikle, Arap Yarımadası’nda o dönemde çok eşlilik yaygın olmasına rağmen, Peygamber’in bu süre boyunca başka bir evlilik yapmamış olması, söz konusu iddiaları geçersiz kılan bir delil olarak görülmüştür.

İslami kaynaklara göre, Peygamber’in (s.a.a) Hatice’nin (s.a) vefatından sonra evlendiği kadınların -Aişe dışında- tamamı dul kadınlardı ve bir kısmı elli yaşın üzerindeydi. Müslüman yazarlar, bu kadınların kökenlerine dikkat çekerek, onların genellikle Peygamber’le savaş halinde olan yahut büyük kabilelere mensup olduklarını; ayrıca bu evliliklerin çoğunun Peygamber’in (s.a.a) savaşlarla meşgul olduğu birkaç yıl içinde gerçekleştiğini vurgulamışlardır. Bu sebeple, İslam Peygamberi’nin evlilikleri çoğunlukla siyasi nitelikte olup, kabilelerle ilişkileri güçlendirmek ve İslam’ın yayılmasını sağlamak amacıyla yapılmış olarak değerlendirilmiştir.

Buna ek olarak, Peygamber’in (s.a.a) bazı evliliklerinin, boşanmış veya kocasını kaybetmiş kadınlara yardım etme ve onları koruma niyetiyle yapıldığı belirtilmiştir. Zeynep bint Cahş ile olan evliliği ise, Allah’ın bir emri olarak, o dönemde geçerli olan evlatlık uygulamasının (yani bir kimsenin evlat edindiği kişiyi öz evlat gibi sayma geleneğinin) kaldırılması amacıyla gerçekleşmiştir. Ayrıca, Peygamber’in (s.a.a) eşlerinin, diğer Müslüman kadınlara dini hüküm ve öğretileri aktarma konusunda önemli bir rol oynadıkları da kaynaklarda vurgulanmaktadır.

Konumu ve Önemi

Ana madde: Hz. Peygamberin Eşleri

İslam Peygamberi hayatı boyunca birkaç defa evlilik yapmıştır.[1] Müslümanların inancına göre, Peygamber (s.a.a) İslam’da kendisine özgü bazı hükümlere (Hasaisü’n-Nebi) sahiptir; bu nedenle dört kadından fazla eşle evlenmesine izin verilmiştir.[2] Tarihçilerin arasında Peygamber’in (s.a.a) Eşleri’nin sayısı konusunda görüş ayrılıkları bulunmaktadır. Bazılarına göre eşlerinin sayısı on üçtür,[3] bazılarına göre ise on beş kadındır,[4] hatta yirmi bir kişiden bahseden kaynaklar da vardır; ancak Peygamber (s.a.a) yalnızca on bir tanesiyle fiilen birlikte yaşamıştır.[5] Bu farklılıkların bazen Peygamber’in (s.a.a) şahsiyetini zedelemek amacıyla yapılan abartılardan, bazen de tarihsel ayrıntılara dair bilgi eksikliğinden veya kadınların isimlerinin doğru tanınmamasından kaynaklandığı belirtilmiştir.[6]

Peygamber’in (s.a.a) ömrünün son üçte birlik kısmında yaptığı evliliklerin nedenine dair sorular, Siretü’n Nebi araştırmalarında önemli bir yere sahiptir.[7] Bu konuda iki tamamen zıt yaklaşım ortaya konmuştur: birçok araştırmacı, bu evliliklerin siyasi, toplumsal ve hatta eşlerin yararına yönelik maslahatlara dayandığını savunurken, bazıları ise bunları cinsel istekten ve Peygamber’in (s.a.a) ahlaki adalet anlayışına aykırı davranışlardan kaynaklanan bir tutum olarak değerlendirmiştir.[8]

Peygamber’in (s.a.a) Evlilikleri: Suçlamalar ve Farklı Yorumlar

Müslüman düşünürler, İslam Peygamberi’nin (s.a.a) evliliklerinin dini ve toplumsal maslahatlara dayandığını belirtmişlerdir.[9] Ancak bazı şarkiyatçılar ve Batılı yazarlar, Peygamber’in (s.a.a) çok eşli olmasını kadınlara aşırı düşkünlük ve şehvet düşkünlüğü olarak yorumlamışlardır.[10] Karl Ernst, Muhammed’e Öykünmek adlı eserinde Hristiyanların çoğunlukla bu evlilikleri Hz. İsa gibi bekar bir yaşam sürmediği için Peygamber’e bir zayıflık olarak atfettiklerini belirtir.[11]

Fransız sosyolog Gustave Le Bon, Peygamber’in (s.a.a) kadınlara olan ilgisini ve zevk düşkünlüğünü, ona yöneltilen tek ciddi eleştiri olarak değerlendirmiştir.[12] Batılı yazarların çoğu eserlerinde Peygamber’in (s.a.a) evliliklerini, cinsel arzulara dayanan bir davranış ve kadınlara aşırı düşkünlüğün sonucu olarak tasvir etmişlerdir.[13] Hatta bazı yazarlar, Peygamber’in (s.a.a) yüksek cinsel gücünü onun zayıf noktası olarak göstermeye çalışmışlardır.[14] Özellikle on dokuzuncu yüzyılın birçok şarkiyatçısının da bu yaklaşımı paylaştığı kaydedilmiştir.[15]

Bununla birlikte, on dokuzuncu yüzyılın Britanyalı şarkiyatçısı John Davenport, Muhammed ve Kur’an Hakkında Özür adlı eserinde, İslam Peygamberi’ni (s.a.a) şehvet düşkünlüğü suçlamasından uzak tutar ve onun çok evliliklerinin amacını erkek çocuk sahibi olma arzusuna bağlar.[16] Aynı görüşü Fransız araştırmacı Maxime Rodinson da desteklemiştir.[17]

Hasan Yusefi Eşkeveri, modern İslami düşünürlerden biri olarak, Peygamber’in (s.a.a) bütün evliliklerinin aynı amaçla değerlendirilemeyeceğini; bunların bir kısmının İslam’ın maslahatları ve yayılmasıyla doğrudan ilişkili olduğunu savunur.[18] Bununla birlikte, Aişe ve Hafsa gibi genç yaşta olan eşlerle yapılan evliliklerde, yalnızca ahlaki veya toplumsal sebepler değil; İslam toplumunun yararına olan maslahatlar ve Peygamber’in (s.a.a) meşru kişisel arzuları da etkili olmuştur.[19] Yusefi Eşkeveri ayrıca Ahzab Suresi 52. ayet’ini bu görüşü destekleyen bir delil olarak zikretmiştir.[20]

Şii Iraklı alim Muhammed Hüseyin Kaşifü’l Ğıta da Peygamber’in (s.a.a) çok evlilik uygulamasıyla, nefsinin yüceliğini, takvasını, sabrını ve eşleri arasında adaleti gözetme konusundaki örnekliğini ortaya koymak istediğini ifade eder.[21] Karl Ernst (d. 1950) de eserinde bu yönü vurgulayarak, Müslümanlara göre Muhammed’in (s.a.a) ideal bir peygamber örneği sunduğunu; zira insan hayatı neslin devamı ve aile kurumu olmadan tamamlanamayacağı için, Peygamber’in (s.a.a) bu konuda da fiili bir örneklik oluşturduğunu belirtir.[22]

Suçlamaların ve Yanlış Anlamaların Kökenleri

Araştırmacılar, İslam Peygamberi’nin (s.a.a) evlilikleriyle ilgili yöneltilen suçlamaların ve yanlış değerlendirmelerin kökenini ortaya koymak amacıyla çeşitli noktaların altını çizmişlerdir. Bu çerçevede; bazı yorumcuların tamamen maddi düşünceye dayalı ve maneviyattan uzak zihniyetleri, Hristiyanlığın evlilikten uzak durmayı (bekarlığı) bir erdem olarak görmesinden etkilenmeleri, bazı Müslüman hükümdarların yanlış tutumları ve onların saraylarındaki harem düzeni, Müslümanların hadis ve tarih kitaplarında yer alan hatalı veya uydurma rivayetler, Batılı araştırmacıların İslami kaynaklara erişimde yaşadığı zorluklar ve onların temel Arapça kaynaklardan uzak oluşu gibi etkenler, bu tür iddiaların doğmasına yol açmıştır.[23]

Şii tarihçi Seyyid Murtaza Askeri (1293-1386 h.ş), Peygamber’in (s.a.a) şahsiyeti hakkında yanlış ve olumsuz bir imaj oluşturulmasının yalnızca Aişe’den nakledilen bazı rivayetlere dayandığını belirtir. Ona göre bu rivayetlerde, İslam Peygamberi (s.a.a) kadınlara aşırı düşkün, hatta şehvetine yenik düşen bir kişi olarak gösterilmiştir.[24] Askeri, Aişe’nin İslam’daki Rolü adlı eserini yazmasının en önemli gerekçesini de bu yanlış algıyı düzeltme arzusu olarak açıklamıştır.[25]

Ayrıca Şii araştırmacı Hasan Aşuri Lengerudi, Peygamber’in (s.a.a) Eşleri adlı eserinde, Batılı şarkiyatçıların Peygamber’e (s.a.a) yönelttikleri suçlamaların asıl sebebinin, onların Kur’an’a başvurmamaları, onun açıklamalarına ve ilk el kaynaklarına itibar etmemeleri; bunun yerine İslam düşmanlarının uydurduğu veya taraflı yazılmış güvenilmez eserlere dayanmış olmaları olduğunu ifade eder. Aşuri’ye göre bu tutum, sadece bilgisizlikten değil, aynı zamanda önyargılı ve indirgemeci bir bakış açısından da kaynaklanmaktadır.[26]

Sonuç olarak, hem İslam alimleri hem de çağdaş Müslüman araştırmacılar, bu tür ithamların tarihi gerçeklikle bağdaşmadığını, aksine hem dönemin kültürel koşullarını hem de Peygamber’in (s.a.a) toplumsal misyonunu göz ardı eden, eksik bilgiye dayalı yargılar olduğunu vurgulamışlardır.

Peygamber’in (s.a.a) Evliliklerinin Araştırmalardaki Yansımaları

Peygamber’in (s.a.a) evlilikleri konusu ve bu evliliklerin gerekçelerine dair tarihçiler ile İslam araştırmacılarının açıklamaları, birçok kitap ve akademik makalede geniş biçimde ele alınmıştır. Hasan Aşuri Lengerudi, kendi eserinin giriş bölümünde bu konuda yazılmış on yedi Farsça ve Arapça kitabın adını zikretmiştir.[27] 1383 h.ş yılında yayımlanan Peygamber-i İslam Üzerine Makale Bibliyografyası adlı eserde de “Peygamber’in Evliliklerinin Felsefesi” başlığı altında on makale listelenmiştir.[28]

Ayrıca, Şii tarihçi ve sire yazarı Seyyid Cafer Murtaza Amili, kapsamlı eseri es-Sahih min Sireti’n Nebiyyi’l A‘zam adlı kitabında, Peygamber’in (s.a.a) çok evliliği konusuna özel bir bölüm ayırmıştır.[29] Yine Oryantalistler ve Yüce Peygamber (s.a.a) adlı eserin yazarı Abdülmuhammedi de kitabının iki bölümünü Peygamber’in (s.a.a) birden fazla evlilik yapma olgusu ile Batılı yazarların bu konudaki bakış açılarına ayırmıştır.[30]

Bu alanda yayımlanmış başka eserler de bulunmaktadır. Bunlardan bazıları şunlardır: Şii kelamcı ve siyer araştırmacısı Seyyid Murtaza Askeri tarafından kaleme alınan Peygamber’in (s.a.a) Çok Evliliğinin Hikmeti,[31] Mustafa Caferpişeferd’in tarihsel açıdan kaleme aldığı Yüce Peygamber’in (s.a.a) Evliliklerinin Tarihi İncelemesi,[32] Cevad Şadi’nin kaleme aldığı Peygamber’in (s.a.a) Evliliklerinin Felsefesi,[33] Hamide Burhaniyan’ın İslam Peygamberi’nin (s.a.a) Evliliklerinin Tahlili ve Değerlendirilmesi adlı eseri,[34] Muhammed Rıza Abbasi’nin Peygamber’in (s.a.a) Evlilikleri Üzerine Bir İnceleme ve Şüphelere Cevaplar adlı çalışması,[35] ve Arapça kaleme alınan, Mahmud Mehdi İstanbuli’ye ait Nisa’ Havle’r Resul (s.a.a) adlı eserdir.[36]

Peygamber’in (s.a.a) Evliliklerinin Tarihi ve Sayısı

İslam Peygamberi (s.a.a), ilk eşi Hatice’nin vefatından bir yıl sonra, elli beş yaşında dul bir kadın olan Sevde ile evlendi.[37] Ardından, Peygamber’in (s.a.a) tek bakire eşi olan Aişe ile evlilik niyetini açıkladı. Mekke’de nişanlandı, fakat evlilik fiilen Medine’de, Bedir Gazvesi’nden (hicretin ikinci yılı) sonra, babası Ebubekir’in ısrarlı rızasıyla gerçekleşti.[38] Peygamber’in (s.a.a) dördüncü evliliği Hafsa bint Ömer ile olmuştur. O da dul bir kadındı ve bazı kaynaklara göre güzellik yönünden fazla dikkat çekici değildi. Rivayete göre, babası onu Osman ve Ebubekir’e teklif ettiğinde her ikisi de evlenmeyi reddetmişlerdir.[39]

Peygamber’in (s.a.a) evliliklerinin çoğu, İslam toplumunun ağır askeri ve siyasi şartlar altında bulunduğu bir dönemde, yani hicretin üçüncü ile yedinci yılları arasında gerçekleşmiştir.[40] Bu süreçte Peygamber (s.a.a), yalnızca düşman kabilelerden – örneğin Kureyş ve Yahudilerden – kadınlarla evlenmiş, kendisine destek veren Ensar kadınlarından hiçbirini eş olarak almamıştır.[41] On bir eşinden dokuzu Mekke kökenli, ikisi ise Yahudi asıllıydı.[42] Hicretin yedinci yılının sonlarında veya sekizinci yılının başlarında nazil olan Ahzab Suresi 52. ayet ile birlikte Peygamber’e (s.a.a) yeni bir evlilik yapması yasaklandı.[43]

Peygamber’in (s.a.a) diğer eşleri, çoğunlukla yaşça ileri ve dul kadınlardı. Bunların arasında Ümmü Seleme yer alır; birkaç çocuğu olan ve evlenmeye istekli olmayan yaşlı bir kadındı.[44] Ümmü Habibe bint Ebi Süfyan, otuz yedi yaşında dul kalmıştı; kocası Habeşistan’da vefat etmişti.[45] Meymune, elli bir yaşında olup Peygamber (s.a.a) ile evlenmeden önce iki kez evlilik yapmıştı; hatta evlilik teklifini bizzat kendisi Peygamber’e (s.a.a) sunmuştu.[46] Zeynep bint Cahş elli yaşındaydı; Peygamber (s.a.a) onunla, cahiliye döneminden kalma yanlış bir geleneğe karşı çıkmak amacıyla evlendi.[47] Zeynep bint Huzeyme de Peygamber’le (s.a.a) evlenmeden önce iki kez evlilik yaşamıştı.[48]

Cüveyriye bint Haris ve Safiyye bint Huyey ise başlangıçta Peygamber’in (s.a.a) cariyeleriydi. Müminun Suresi 6. ayet ve Mearic Suresi 29–31. ayetler uyarınca onlarla cinsel ilişki helaldi,[49] ancak Peygamber (s.a.a) onları önce özgür bıraktı; daha sonra kendi rızalarıyla ve isteyerek onunla evlendiler.[50]

Bu evliliklerin her biri, sadece bireysel veya duygusal değil; aynı zamanda toplumsal, siyasi ve dini hikmetler taşımakta olup, erken İslam toplumunda kadınların konumuna ve kabileler arası ilişkilerin dengelenmesine de hizmet etmiştir.

İslam Peygamberi’nin (s.a.a) Çoklu Evliliklerine Dair İleri Sürülen Gerekçeler

Bazı Müslüman ve gayrimüslim alimler ile araştırmacılar, İslam Peygamberi’nin (s.a.a) birden fazla evlilik yapmasının ardındaki nedenleri açıklamaya çalışmışlardır. Bu bağlamda, evliliklerini yalnızca cinsel arzularla açıklayan Batılı ve Hristiyan müelliflerin iddialarına zıt, farklı ve daha kapsamlı yorumlar sunmuşlardır.

Hatice ile Uzun Süreli Tek Evlilik

Genel kabule göre Peygamber (s.a.a), yirmi beş yaşındayken[51] kırk yaşındaki Hatice’nin teklifiyle onunla evlenmiştir.[52] Bu evlilik tam yirmi beş yıl sürmüş,[53] Peygamber (s.a.a) bu süre boyunca başka hiçbir kadınla evlenmemiştir;[54] oysa çok eşlilik Arap toplumunda yaygın bir gelenekti.[55] Buna rağmen Peygamber (s.a.a), evli yaşamının yaklaşık yirmi yılını –yani evlilik hayatının üçte ikisini– yalnızca Hatice (s.a) ile geçirmiştir.[56]

Tebatebayi, el-Mizan tefsirinde açıkça vurgular ki, Peygamber’in (s.a.a) hayat tarzı onun hakkında ileri sürülen zevk düşkünlüğü iddialarını bütünüyle çürütmektedir. Zira Peygamber (s.a.a) yaşamının ilk yirmi yılını sadece Hatice (s.a) ile geçirmiş, ömrünün son dönemlerinde ise bazı özel ve toplumsal hikmetlere binaen başka evlilikler yapmıştır.[57] Bu bağlamda, Hatice (s.a) dışındaki tüm evlilikler Peygamber’in (s.a.a) elli dört ile altmış bir yaşları arasına denk gelmektedir.[58]

Peygamber’in (s.a.a) Hatice (s.a) ile evliliğinden memnun olmadığı iddiasına karşı olarak tarihsel deliller ortaya konulmuştur. Bunlar arasında Hatice’nin üstün şahsiyeti, sahip olduğu servet ve nüfuzunu tamamen İslam’ın ilerlemesine adaması, buna rağmen kendisini Peygamber’in (s.a.a) hizmetkarı olarak görmesi,[59] Peygamber’in (s.a.a) hem onun hayattayken hem de vefatından sonra onu büyük bir saygıyla yad etmesi ve onu cennet kadınlarının dört en faziletlisinden biri olarak tanıtması yer alır.[60] Ayrıca Peygamber’in (s.a.a) Hatice (s.a) hayattayken başka bir kadınla evlenmemesi ve onun vefatından sonra bile bir yıl beklemesi,[61] onun bu evlilikten hoşnutsuz olduğu iddiasıyla açıkça çelişmektedir.[62]

Bununla birlikte, Hatice’nin (s.a) evlendiği sıradaki yaşı konusunda farklı görüşler bulunmaktadır. Meşhur rivayetlerde kırk yaşında olduğu belirtilse de bazı tarihçiler onun yirmi beş yaşında olduğunu ve bu görüşün daha doğruya yakın bulunduğunu bildirmiştir.[63]

Dul ve Yaşlı Kadınlarla Evlilik

Tebatebayi’nin açıklamasına göre, eğer Peygamber’in (s.a.a) evlilikleri nefsani arzulara veya dünyevi heveslere dayanmış olsaydı, o zaman Hatice’nin vefatından sonra genç ve güzel kadınlarla evlenmesi beklenirdi;[64] ancak gerçek bunun tam tersidir. Peygamber (s.a.a), Hatice’nin vefatından sonra ilk olarak dul ve yaşlı bir kadın olan Sevde ile evlenmiştir.[65] Ayrıca, tarihi kaynaklar ve rivayetler dikkate alındığında, Peygamber’in (s.a.a) tüm eşlerinin – Aişe hariç – dul oldukları görülmektedir.[66] Bu durum, onun evliliklerinin arkasında dünyevi bir eğilim veya cinsi arzu değil; aksine, toplumsal sorumluluk, merhamet, himaye ve dini hikmetlerin bulunduğunu ortaya koymaktadır. Peygamber (s.a.a), o dönemin Arap toplumunda sosyal olarak korunmasız hale gelmiş dul kadınlara sahip çıkarak, hem ahlaki bir örneklik sunmuş hem de İslam toplumunda kadınların itibarlı bir konumda kalmasını sağlamıştır.

“Erkek Çocuk Sahibi Olma Amacıyla Evlilik” İddiasına Eleştiri

Peygamber’in (s.a.a) çok eşliliğinin amacının erkek çocuk sahibi olmak olduğu iddiasına karşı, İslam tarihçileri ve araştırmacılar bu görüşü temelsiz bulmuşlardır. Bu iddiayı destekleyecek hiçbir tarihi delil veya güvenilir rivayet bulunmamaktadır. Eğer Peygamber’in (s.a.a) gerçekten böyle bir niyeti olsaydı, doğal olarak genç ve doğurgan kadınlarla evlenmesi gerekirdi; halbuki evlendiği kadınların büyük kısmı dul ve hatta bazıları menopoza (yani doğurganlığın sona ermesine) girmiş kadınlardı. Ayrıca bu iddiaya göre, Peygamber (s.a.a) oğullarını kaybettiği dönemde, yani genç yaşlarında yeniden evlenmeliydi; oysa o, elli yaşını geçtikten sonra, yani hayatının son dönemlerinde bu evlilikleri gerçekleştirmiştir. Üstelik bazı eşleri, evlenmeden önce Peygamber’in (s.a.a) cariyesi konumundaydı ve İslam hukukuna göre, nikah olmadan da onlardan çocuk sahibi olması mümkündü.[67] Buna rağmen Peygamber (s.a.a), onları hürriyetlerine kavuşturup kendi rızalarıyla evlenmeyi tercih etmiştir. Bu durum, onun evliliklerinde biyolojik veya cinsi bir hedefin değil, insani ve ahlaki bir hikmetin hakim olduğunu açıkça göstermektedir.

Dini ve Siyasi Amaçlarla Evlilik

Çoğu İslam alimine göre, Peygamber’in (s.a.a) evlilikleri, Kur’an ayetlerine, tarihi rivayetlere ve bazı kelami delillere (örneğin ismet yani günahsızlık inancı ile başkalarına karşı hayırseverlik anlayışına) dayanarak, tamamen yüce hedefler doğrultusunda ve hikmet ile maslahat gereği gerçekleştirilmiştir.[68] İbn Haldun’un belirttiği üzere, Peygamber’in (s.a.a) yaşadığı dönemde savaş ve kan dökmek toplumun ikinci bir tabiatı haline gelmişti; bu nedenle kabileler arasında savaşı önlemenin ve güven ortamı oluşturmanın en güçlü aracı, evlilik bağıydı.[69]

Bu bakış açısına göre, Peygamber’in (s.a.a) yaptığı evliliklerin büyük bölümü, kabileler arası düşmanlıkları azaltmak, Arap yarımadasındaki güçlü kabilelerin desteğini kazanmak ve Müslüman topluluğun siyasi ve toplumsal konumunu güçlendirmek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Örneğin, Aişe ile evliliği, Mekke’nin önde gelen kabilelerinden olan Teym kabilesiyle akrabalık bağının kurulmasını sağlamıştır.[70] Benzer şekilde, Safiyye ile evliliği de önemli bir siyasi amaca hizmet etmiştir; çünkü Safiyye, Beni Nadir Yahudilerinin reisi olan Huyey b. Ahtab’ın kızıydı ve Peygamber (s.a.a) onunla evlenerek hem Yahudilerle düşmanlığı hafifletmek hem de onların İslam’a karşı komplolarını önlemek istemiştir.[71]

Yine aynı şekilde, Ümmü Habibe – Ebu Süfyan’ın kızı – ile yapılan evliliğin, Ebu Süfyan’ın İslam’a karşı düşmanlığının azalmasında ve onun İslam’a yönelmesinde etkili olduğu belirtilmiştir.[72] Ayrıca, Cüveyriye ile yapılan evlilik de benzer bir toplumsal ve insani sonuç doğurmuştur. Cüveyriye, Beni Mustalik Yahudilerinin reisi Haris’in kızıydı; Müslümanlar Beni Mustalik Gazvesi sırasında bu kabileden iki yüz kadar aileyi esir almışlardı. Peygamber (s.a.a), Cüveyriye ile evlenince, Müslümanlar onun akrabalarını serbest bıraktılar; bunun üzerine Beni Mustalik kabilesi mensupları, bu olayı büyük bir incelik ve adalet örneği olarak görüp topluca Müslüman oldular.[73]

Amerikalı İslam araştırmacısı Karl Ernst de Peygamber’in (s.a.a) bazı evliliklerinin siyasi bir tedbir olarak, kabileler arasındaki bağları kuvvetlendirme ve toplumsal birliği pekiştirme amacını taşıdığını belirtmektedir.[74] Ayrıca “Muhammed Avrupa’da” adlı eserde aktarıldığına göre, İngiliz şarkiyatçısı David Margoliouth (1858–1940) da “Muhammed ve İslam’ın Doğuşu” adlı kitabında Peygamber’in (s.a.a) evliliklerinin çoğunun siyasi nitelikte olduğunu ifade eder.[75] Ancak Margoliouth, Peygamber’in (s.a.a) Hatice hayattayken bu tür siyasi evlilikler yapmasının mümkün olmadığını, bu nedenle bu evliliklerin Hatice’nin vefatından sonra gerçekleştiğini de özellikle vurgulamıştır.[76]

Peygamber’in Eşleri Aracılığıyla Dini Hükümlerin Yayılması

Bazı rivayetlerde, Peygamber’in (s.a.a) Aişe ile evlenmesinin amacı, onun vasıtasıyla İslami hükümlerin kadınlar arasında yayılmasını sağlamak olarak açıklanmıştır. Çünkü Aişe, Peygamber’in (s.a.a) en zeki eşi olarak tanınmış ve birçok sahabe zor meselelerini ondan sormuştur.[77] Aynı doğrultuda, Peygamber’in (s.a.a) eşlerinin İslam dininin yayılmasında özel ve önemli bir rol oynadıkları, ayrıca İslam fıkhında yer alan rivayetlerin önemli bir kısmının da Peygamber’in (s.a.a) eşleri tarafından aktarıldığı ifade edilmiştir.[78]

Ahlaki ve Hayırseverlik Amaçlı Evlilikler

Peygamber’in (s.a.a) bazı evliliklerinin ahlaki ve toplumsal sebeplerle, cinsel arzularla ilgisi olmayan nedenlerle yapıldığı belirtilmiştir. Örneğin, dul ve esir kadınlarla evlenmesi, toplumda zarar görmüş kadınların sosyal konumlarını güçlendirme çabasının bir parçası olarak açıklanır. Nitekim Peygamber’in (s.a.a) bütün eşleri – Aişe hariç – dul kadınlardı.[79] Ayrıca, Peygamber’in (s.a.a) Ümmü Habibe ile evlenmesinin, İslam’ı kabul ettikleri için zarar görmüş kadınlara bir teselli ve moral desteği sağlamak amacı taşıdığı da belirtilmiştir.[80]

Ümmü Seleme ile evliliğinin nedeni ise onun fakir olması ve yetim kalan çocuklarını geçindirememesidir.[81] Süde ile evlenmesi ise, tüm akrabalarının kafir olması ve kocasının ölümünden sonra öldürülme ya da yeniden küfre dönme tehlikesiyle karşı karşıya kalması sebebiyle olmuştur.[82]

Peygamber’in (s.a.a) Zeynep bint Huzeyme ile evlenmesinin amacı da onun toplumsal itibarını korumak ve cömertliğini takdir etmektir; çünkü Zeyneb, Cahiliye döneminde cömertliğiyle tanınır ve “Ümmü’l Mesakin” (Fakirlerin Anası) lakabıyla anılırdı.[83] Ayrıca rivayet edildiğine göre, Peygamber (s.a.a), Cüveyriye ve Safiyye’yi önce kölelikten kurtarıp azat etmiş, ardından onlarla evlenmiştir. Bu davranışının amacı, esir ve cariyelerin özgürleştirilmesini teşvik etmekti.[84]

Gelenek Kırma Amacıyla Evlilik

Ana madde: Peygamber’in (s.a.a) Zeynep bint Cahş ile Evliliği

İslam Peygamberi’nin (s.a.a) Zeynep bint Cahş ile evliliğinin, ilahi bir hükmün uygulanması ve Cahiliye’ye ait yanlış düşüncelerin ortadan kaldırılması amacıyla yapıldığı belirtilmiştir. Zeynep bint Cahş, Zeyd b. Harise’nin eşiydi; Zeyd ise Peygamber’in (s.a.a) evlatlık edindiği kişiydi. Cahiliye Arapları, evlatlığı öz evlat gibi kabul eder, bu nedenle onun ölümünden veya boşanmasından sonra eşiyle evlenmeyi yasak sayarlardı.[85] Ahzab Suresi, 37. ayetin hükmüne göre, Peygamber (s.a.a), bu yanlış geleneği fiilen ortadan kaldırmak ve insanların bu yasağın ilga edildiğini kabul etmesini sağlamak için onunla evlenmeye memur kılındı.[86]

Amerikalı İslam ve Arap araştırmaları uzmanı David Powers ise, Peygamber’in (s.a.a) Zeynep bint Cahş ile evliliğini hatemiyet (peygamberliğin son bulması) öğretisiyle ilişkilendirmiştir. Ona göre, Peygamber (s.a.a) Zeyd’in eski eşiyle evlenerek, vefatından sonra hiç kimsenin “Muhammed’in oğlu” sıfatıyla onun mirasçısı veya peygamberliğin devamcısı olduğunu iddia etmesini imkansız hale getirmiştir.[87]

Kaynakça

  1. ↑ Mes‘udi, Mürucü’z zeheb, 1380 h.ş, c.3, s.23.
  2. ↑ Kerki, Camiʿu’l makasıd, 1414 h.k, c.12, s.58; Süyuti, el-Hasaisü’l kübra, Darü’l kütübi’l ilmiyye, c.2, s.426.
  3. ↑ İbn Hişam, es-Siretü’n nebeviyye, Darü’l ma‘rifet, c.2, s.643; Askeri, Aişe’nin İslam’daki Rolü, 1390 h.ş, c.1, s.54-66.
  4. ↑ Mes‘udi, Mürucü’z zeheb, 1380 h.ş, c.3, s.23; Zehebi, Tarihu’l İslam, 1413 h.k, c.1, s.592.
  5. ↑ Tabersi, A‘lamü’l vera, 1375 h.ş, c.1, s.274-280.
  6. ↑ Aşuri Lenggerudi, Peygamber’in Eşleri, 1386 h.ş, s.35-40.
  7. ↑ Yusefi Eşkevri, “Peygamber’in Çok Evliliğinin Sebeplerine Dair Bir İnceleme”, s.163.
  8. ↑ Yusefi Eşkevri, “Peygamber’in Çok Evliliğinin Sebeplerine Dair Bir İnceleme”, s.163-164.
  9. ↑ Askeri, Aişe’nin İslam’daki Rolü, 1390 h.ş, c.1, s.54-72; Aşuri Lenggerudi, Peygamber’in Eşleri, 1386 h.ş, s.58-64.
  10. ↑ Samimi, Avrupa’da Muhammed, 1382 h.ş, s.419-421; Ansari, Kur’an’ı Yeniden Tanımak, 1378 h.ş, s.362-363.
  11. ↑ Ernst, Muhammed’e Öykünmek, 1390 h.ş, s.112.
  12. ↑ Le Bon, İslam ve Arap Uygarlığı, 1318 h.ş, s.116-124.
  13. ↑ Tebatebayi, el-Mizan, 1417 h.k, c.4, s.195.
  14. ↑ Deşti, Yirmi Üç Yıl, Beyrut, s.199-200.
  15. ↑ Samimi, Avrupa’da Muhammed, 1382 h.ş, s.419-421.
  16. ↑ Davenport, Muhammed ve Kur’an Hakkında Özür, 1388 h.ş, s.35.
  17. ↑ Ansari, Büyük Kiros ve Muhammed b. Abdullah, 1370, s.278-279; Davenport, Muhammed ve Kur’an Hakkında Özür, 1388 h.ş, s.35-36.
  18. ↑ Yusefi Eşkevri, “Peygamber’in Çok Evliliğinin Sebeplerine Dair Bir İnceleme”, s.167.
  19. ↑ Yusefi Eşkevri, “Peygamber’in Çok Evliliğinin Sebeplerine Dair Bir İnceleme”, s.172.
  20. ↑ Yusefi Eşkevri, “Peygamber’in Çok Evliliğinin Sebeplerine Dair Bir İnceleme”, s.172.
  21. ↑ Kaşifü’l gıta, el-Firdevsü’l a‘la, 1426 h.k, s.122.
  22. ↑ Ernst, Muhammed’e Öykünmek, 1390 h.ş, s.30.
  23. ↑ Abdülmuhammedi, Oryantalistler ve Yüce Peygamber (s.a.a), 1392 h.ş, s.195-196.
  24. ↑ Askeri, Aişe’nin İslam’daki Rolü, 1390 h.ş, c.1, s.72.
  25. ↑ Askeri, Aişe’nin İslam’daki Rolü, 1390 h.ş, c.1, s.72.
  26. ↑ Aşuri Lenggerudi, Peygamber’in Eşleri, 1386 h.ş, s.72.
  27. ↑ Aşuri Lenggerudi, Peygamber’in Eşleri, 1386 h.ş, s.28-29.
  28. ↑ Hane-yi Pejuheş-i Kum, Peygamber-i İslam (s.a.a) Makale Bibliyografyası, 1383 h.ş, s.300.
  29. ↑ amili, es-Sahih min Sireti’n Nebiyyi’l A‘zam, 1385 h.ş, c.6, s.198-209.
  30. ↑ Abdülmuhammedi, Oryantalistler ve Yüce Peygamber (s.a.a), 1392 h.ş, s.195-240.
  31. ↑ "Peygamber’in (s.a.a) Çok Evliliğinin Hikmeti", Hane-yi Kitab ve Edebiyyat-ı İran.
  32. ↑ "Yüce Peygamber’in (s.a.a) Evliliklerinin Tarihi İncelemesi", Hane-yi Kitab ve Edebiyyat-ı İran.
  33. ↑ "Peygamber’in (s.a.a) Evliliklerinin Felsefesi", Hane-yi Kitab ve Edebiyyat-ı İran.
  34. ↑ "İslam Peygamberi’nin (s.a.a) Evliliklerinin Tahlili ve Değerlendirilmesi", İran Milli Kütüphanesi.
  35. ↑ "Peygamber’in (s.a.a) Evlilikleri Üzerine Bir İnceleme", Hane-yi Kitab ve Edebiyyat-ı İran.
  36. ↑ İstanbuli, Nisa’ Havle’r Resul, 1421 h.k, s.307-362.
  37. ↑ İbn Haldun, Mukaddime, 1410 h.k, c.1, s.286; Belazuri, Ensabu’l Eşraf, 1417 h.k, c.1, s.414.
  38. ↑ Askeri, Aişe’nin İslam’daki Rolü, 1390 h.ş, c.1, s.45.
  39. ↑ İbn Sa‘d, et-Tabakatü’l Kübra, 1410 h.k, c.8, s.81-83; İstanbuli, Nisa’ Havle’r Resul, 1421 h.k, s.350.
  40. ↑ Aşuri Lenggerudi, Peygamber’in Eşleri, 1386 h.ş, s.56.
  41. ↑ Aşuri Lenggerudi, Peygamber’in Eşleri, 1386 h.ş, s.57 ve 73.
  42. ↑ Aşuri Lenggerudi, Peygamber’in Eşleri, 1386 h.ş, s.86.
  43. ↑ Aşuri Lenggerudi, Peygamber’in Eşleri, 1386 h.ş, s.37-38.
  44. ↑ İbn Sa‘d, et-Tabakatü’l Kübra, 1410 h.k, c.8, s.91; Mağribi, Deaimü’l İslam, 1385 h.k, c.2, s.204; İbn Seyyidünnas, Uyunu’l Esr, 1414 h.k, c.2, s.386.
  45. ↑ İbn Sa‘d, et-Tabakatü’l Kübra, 1410 h.k, c.8, s.70; İstanbuli, Nisa’ Havle’r Resul, 1421 h.k, s.350.
  46. ↑ İbn Sa‘d, et-Tabakatü’l Kübra, 1410 h.k, c.8, s.104; İstanbuli, Nisa’ Havle’r Resul, 1421 h.k, s.335.
  47. ↑ İbn Hişam, es-Siretü’n Nebeviyye, Darü’l Ma‘rifa, c.2, s.646; Eyyub, Zevcatü’n Nebi, 1417 h.k, s.24.
  48. ↑ İbn Sa‘d, et-Tabakatü’l Kübra, 1410 h.k, c.8, s.91; Belazuri, Ensabu’l Eşraf, 1417 h.k, c.1, s.429.
  49. ↑ Müminun Suresi, ayet 6; Mearic Suresi, ayet 29-31.
  50. ↑ İbn Rahuye, Müsned, 1412 h.k, c.4, s.255; İbn Seyyidünnas, Uyunu’l Esr, 1414 h.k, c.2, s.136.
  51. ↑ İbn Şehraşub, Menakıbu al-i Ebi Talib, 1376 h.k, c.1, s.149.
  52. ↑ İbn Kesir, el-Bidaye ve’n Nihaye, 1407 h.k, c.2, s.293; Belazuri, Ensabu’l Eşraf, 1417 h.k, c.1, s.98.
  53. ↑ İbn Kesir, el-Bidaye ve’n Nihaye, 1407 h.k, c.2, s.295.
  54. ↑ İbn Hişam, es-Siretü’n Nebeviyye, Darü’l Ma‘rifa, c.1, s.190.
  55. ↑ Heykel, Hayatü Muhammed, Darü’l Kütüb, s.205.
  56. ↑ Tebatebayi, İslam’dan Kesitler, Neşr-i Cihanara, s.174.
  57. ↑ Tebatebayi, el-Mizan, 1417 h.k, c.4, s.195.
  58. ↑ Kadrdan Karamelki ve Mehrami, Kelami Şüphelere Cevaplar: Peygamber-i Ekrem Hakkında, 1393 h.ş, s.300.
  59. ↑ Meclisi, Biharü’l Envar, 1403 h.k, c.16, s.22.
  60. ↑ Askalani, el-İsabe, 1415 h.k, c.8, s.264; Saduk, el-Hısal, 1362 h.ş, c.1, s.206.
  61. ↑ İbn Kesir, el-Bidaye ve’n Nihaye, 1407 h.k, c.2, s.295; İbn Hişam, es-Siretü’n Nebeviyye, Darü’l Ma‘rifa, c.1, s.190.
  62. ↑ Gulami, “Muhammed (s.a.a) ve Kadınlar Makalesine Eleştiri”.
  63. ↑ amili, es-Sahih min Sireti’n Nebiyyi’l A‘zam, 1385 h.ş, c.2, s.200-202.
  64. ↑ Tebatebayi, el-Mizan, 1417 h.k, c.4, s.195.
  65. ↑ Askeri, Aişe’nin İslam’daki Rolü, 1390 h.ş, c.1, s.55; Hunci, Ezvacu Resulillah, İran-Tarih web sitesi, s.17-18.
  66. ↑ Askeri, Aişe’nin İslam’daki Rolü, 1390 h.ş, c.1, s.54-66.
  67. ↑ Aşuri Lenggerudi, Peygamber’in Eşleri, 1386 h.ş, s.76-78.
  68. ↑ Tebatebayi, el-Mizan, 1417 h.k, c.4, s.196-197; Askeri, Aişe’nin İslam’daki Rolü, 1390 h.ş, c.1, s.54-72; Ebü’l Kasımzade & Kazımnejad, “Peygamber’in Çok Evliliğinin Nedenleri Üzerine Bir İnceleme”, s.84.
  69. ↑ İbn Haldun, el-Mukaddime, 1410 h.k, c.1, s.286.
  70. ↑ Kadrdan Keramelki & Mehrami, Peygamber-i Ekrem Hakkında Kelami Şüphelere Cevap, 1393 h.ş, s.298.
  71. ↑ Makrizi, İmta‘u’l Esma‘, Darü’l Kütübi’l İlmiyye, c.1, s.316; Aşuri Lenggerudi, Peygamber’in Eşleri, 1386 h.ş, s.98.
  72. ↑ İbn Sa‘d, et-Tabakatü’l Kübra, 1410 h.k, c.8, s.70.
  73. ↑ İbn Hişam, es-Siretü’n Nebeviyye, Darü’l Ma‘rifa, c.2, s.625; Aşuri Lenggerudi, Peygamber’in Eşleri, 1386 h.ş, s.98.
  74. ↑ Ernst, Muhammed’e Uymak, 1390 h.ş, s.111.
  75. ↑ Samimi, Muhammed Avrupa’da, 1382 h.ş, s.420.
  76. ↑ Samimi, Muhammed Avrupa’da, 1382 h.ş, s.420.
  77. ↑ Aşuri Lenggerudi, Peygamber’in Eşleri, 1386 h.ş, s.93; Tabare, Me‘a’l Enbiya fi’l Kur’an, 2003, s.54.
  78. ↑ Yusefi Eşkuri, “İslam Peygamberi’nin Çok Evliliğinin Nedenleri Üzerine Bir Düşünce”, s.166.
  79. ↑ Tebatebayi, el-Mizan, 1417 h.k, c.4, s.196-197.
  80. ↑ Tebatebayi, el-Mizan, 1417 h.k, c.4, s.196-197.
  81. ↑ İbn Hişam, es-Siretü’n Nebeviyye, Darü’l Ma‘rifa, c.2, s.627; Aşuri Lenggerudi, Peygamber’in Eşleri, 1386 h.ş, s.97-98.
  82. ↑ Aşuri Lenggerudi, Peygamber’in Eşleri, 1386 h.ş, s.97; Kadrdan Keramelki & Mehrami, Peygamber-i Ekrem Hakkında Kelami Şüphelere Cevap, 1393 h.ş, s.300.
  83. ↑ Aşuri Lenggerudi, Peygamber’in Eşleri, 1386 h.ş, s.97; Kadrdan Keramelki & Mehrami, Peygamber-i Ekrem Hakkında Kelami Şüphelere Cevap, 1393 h.ş, s.300.
  84. ↑ İbn Rahuye, Müsnedü İbn Rahuye, 1412 h.k, c.4, s.255; İbn Seyyidünnas, Uyunu’l Eser, 1414 h.k, c.2, s.136.
  85. ↑ Tebatebayi, Ferazhayi ez İslam, Neşr-i Cihanara, s.174.
  86. ↑ Ahzab Suresi, 37. ayet.
  87. ↑ Seleymani, “Zeyd ve Hatemiyet-i Nübüvvet”.

Bibliyografi

  • İbn Haldûn, Abdurrahman b. Muhammed, Mukaddimetü İbn Haldûn, Tahran, Neşr-i İstiklâl, 1410 h.k.
  • İbn Râhûye, İshak b. İbrâhim, Müsnedü İbn Râhûye, Medine, Mektebetü’l Îmân, 1412 h.k.
  • İbn Sa’d, Muhammed b. Sa’d, et-Tabakâtü’l Kübrâ, Beyrut, Dârü’l Kütübi’l İlmiyye, 1410 h.k.
  • İbn Seyyidünnâs, Muhammed b. Muhammed, Uyûnü’l Es̱er fî Funûni’l Meġâzî ve’ş-Şemâil ve’s Siyer, Beyrut, Dârü’l Kalem, 1414 h.k.
  • İbn Şehrâşûb, Muhammed b. Ali, Menâkıb Âl-i Ebî Tâlib, Necef, el-Mektebetü’l Hayderiyye, 1376 h.k.
  • İbn Kesîr, İsmâil b. Ömer, el-Bidâye ve’n Nihâye, Beyrut, Dârü’l Fikr, 1407 h.k.
  • İbn Hişâm, Abdülmelik b. Hişâm, es-Sîretü’n Nebeviyye, tahkik: Mustafa es-Sekkâ, İbrahim el-Ebiyârî, Abdurrahîf Şelbî, Beyrut, Dârü’l Ma‘rifa, t.y.
  • Ebü’l Kâsımzâde, Mecîd ve Mehri Kâzımnejâd, “Peygamber’in Çok Evliliğinin Sebepleri Üzerine Bir İnceleme”, Ma‘rifet Dergisi, sayı 108, Azer 1385 h.ş (Aralık 2006).
  • Ernst, Carl, Hz. Muhammed’e (s.a.a) Uymak, çev. Kâsım Kâkaî, Tahran, Hermess, 1390 h.ş.
  • İstanbûlî, Mahmûd Mehdî, Nisâ’ Havle’r Resûl, Cidde, Mektebetü’s Sevâdî, 1421 h.k.
  • Ensârî (Rûşenger), Mes‘ûd, Kur’ân’ı Yeniden Tanımak, Paris, Neşr-i Nîmâ, 1378 h.ş.
  • Ensârî (Rûşenger), Mes‘ûd, Büyük Kûrûş ve Muhammed b. Abdullah, y.y., 1370 h.ş.
  • Eyyûb, Sa‘îd, Zevecâtü’n Nebî: Ḳırâ’e fî Terâcimi Ümmühâti’l Mü’minîn fî Ḥareketi’d-Da‘ve, Beyrut, Dârü’l Hâdî, 1417 h.k.
  • Hz. Peygamber’in (s.a.a) Evliliklerinin Tarihî İncelemesi, İran Kitap ve Edebiyat Evi, ziyaret tarihi: 12 Âbân 1404 h.ş (3 Kasım 2025).
  • Belâzurî, Ahmed b. Yahyâ, Ensâbü’l Eşrâf, Beyrut, Dârü’l Fikr, 1417 h.k.
  • Hz. Peygamber’in (s.a.a) Evliliklerinin Tahlil ve İncelenmesi, İran Millî Kütüphanesi sitesi, ziyaret tarihi: 12 Âbân 1404 h.ş (3 Kasım 2025).
  • Hz. Peygamber’in (s.a.a) Evliliklerinin Analizi, İran Kitap ve Edebiyat Evi, ziyaret tarihi: 12 Âbân 1404 h.ş (3 Kasım 2025).
  • Hz. Peygamber’in (s.a.a) Çok Evliliğinin Hikmeti, İran Kitap ve Edebiyat Evi, ziyaret tarihi: 12 Âbân 1404 h.ş (3 Kasım 2025).
  • Kum Araştırma Merkezi, Hz. Peygamber’in (s.a.a) Makale Bibliyografyası, Kum, Merce‘ Bilgi Enstitüsü, 1383 h.ş.
  • Hüncî, Emîr Hüseyin, Ezvâcü Resûlillah: Ümmühâtü’l Mü’minîn, İran-Tarih sitesi, t.y.
  • Davenport, John, Hz. Muhammed ve Kur’ân Hakkında Özür Beyanı, çev. Gulâmrıza Sa‘îdî, Tahran, Neşr-i İttilâât, 1388 h.ş.
  • Deştî, Ali, Yirmi Üç Yıl, derleyen: Behzâd Pûr-Beyât, Beyrut, t.y.
  • Zehebî, Muhammed b. Ahmed, Târîhu’l İslâm ve Vefeyâtü’l Meşâhîr ve’l A‘lâm, Beyrut, Dârü’l Kitâbi’l Arabî, 1413 h.k.
  • Süleymânî, Mecîd, “Zeyd ve Nübüvvetin Hatmiyeti”, Kâriz Telegram kanalı, ziyaret tarihi: 24 Şehrîver 1404 h.ş (14 Eylül 2025).
  • Süyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekr, el-Ḫaṣâʾiṣü’l Kübrâ, Beyrut, Dârü’l Kütübi’l İlmiyye, t.y.
  • Sadûk, Muhammed b. Ali b. Bâbevayh, el-Ḫiṣâl, Kum, Câmiatü’l Müderrisîn Neşriyat Bürosu, 1362 h.ş.
  • Samîmî, Mînû, Avrupa’da Muhammed (s.a.a), çev. Abbas Mehrpûyâ, Tahran, İttilâât Yayınları, 1382 h.ş.
  • Tabâre, Afîf Abdülfettâh, Ma‘a’l Enbiyâ fi’l Kur’ân, Beyrut, Dârü’l İlm li’l Melâyîn, 2003.
  • Tabâtabâî, Seyyid Muhammed Hüseyin, el-Mîzân fî Tefsîri’l Kur’ân, Kum, Dâfeter-i Neşr-i İslâmî, Câmiatü’l Müderrisîn, 1417 h.k.
  • Tabâtabâî, Seyyid Muhammed Hüseyin, Ferâzlar (Kesitler) ez İslâm, haz. Mehdi Âyetullâhî, Tahran, Neşr-i Cihânârâ, ts.
  • Tabrîsî, Fazl b. Hasan, İ‘lâmü’l Verâ bi-A‘lâmi’l Hüdâ, Kum, Müessese-i Âl-i Beyt (a.s) li-İhyâi’t Türâs, 1375 h.ş.
  • Âşûrî Lengerûdî, Hasan, Hemserân-ı Peygamber (s.a.a) (Soru ve Cevaplar Serisi: 4), Tahran, Neşr-i Hestînemâ, 1386 h.ş.
  • Âmilî, Seyyid Ca‘fer Murtazâ, es-Sahîh min Sîreti’n Nebiyyi’l A‘zam, Kum, Dârü’l Hadîs, 1385 h.ş.
  • Abdülmuhammedî, Hüseyin, Müsteşrikân ve Peygamber-i A‘zam (s.a.a), Kum, Merkez-i Tercüme ve Neşr-i Beynelmilel-i el-Mustafâ, 1392 h.ş.
  • Askalânî, Ahmed b. Ali b. Muhammed, el-İsâbe fî Temyîzi’s Sahâbe, Beyrut, Dârü’l Kütübi’l İlmiyye, 1415 h.k.
  • Askerî, Seyyid Murtazâ, Aişe’nin İslâm’daki Rolü (Nakş-ı Âişe der İslâm), Kum, Müessese-i İlmî-Ferhengî-yi Allâme Askerî, 1390 h.ş.
  • Gülâmî, Ali, “Makale-i ‘Muhammed (s.a.a) ve’n Nisâ’ Üzerine Bir Eleştiri”, Pajoohe sitesi, yayımlanma tarihi: 18 Dey 1396 h.ş (8 Ocak 2018), ziyaret tarihi: 5 Şehrîver 1404 h.ş (27 Ağustos 2025).
  • Peygamber’in (s.a.a) Evliliklerinin Felsefesi, Hâne-yi Kitâb ve Edebiyyât-ı Îrân.
  • Kadrdân Kerâmelkî, Muhammed Hasan ve Ghulâmhasen Mehramî, Kelâmî Şüphelere Cevaplar: Peygamber-i A‘zam (s.a.a) Hakkında, Tahran, Pejûheşgâh-ı Ferheng ve Endîşe-yi İslâmî, 1393 h.ş.
  • Kâşifü’l Gıtâ, Muhammed Hüseyin, el-Firdevsü’l A‘lâ, tahkik: Muhammed Ali Kâzî Tabâtabâî, Kum, Dârü Envârü’l Hüdâ, 1426 h.k.
  • Kerakî, Ali b. Hüseyin, Câmi‘u’l Mekâsıd fî Şerhi’l Kavâid, Kum, Müessese-i Âl-i Beyt (a.s), 1414 h.k.
  • Le Bon, Gustave, Medeni-yi İslâm ve Arab, çev. Muhammed Takî Fahr Dâ‘î, Tahran, Çaphâne-yi İlmî, 1318 h.ş.
  • Meclisî, Muhammed Bâkır, Bihârü’l Envâr, Beyrut, Dârü İhyâi’t Türâsi’l Arabî, 2. baskı, 1403 h.k.
  • Mes‘ûdî, Ali b. Hüseyin, Murûcü’z Zeheb ve Me‘âdinü’l Cevher, Kum, Neşr-i eş-Şerîf er-Razî, 1380 h.ş.
  • Mağribî, Kâdî Nu‘mân, Da‘âimü’l İslâm, Kum, Müessese-i Âl-i Beyt (a.s), 1385 h.k.
  • Mekrîzî, Takiyyüddîn, İmtâ‘ü’l İsmâ‘ bimâ li’n Nebî mine’l Ahvâl ve’l Emvâl ve’l Hefede ve’l Metâ‘, tahkik: Abdülhamîd en-Nemîsî, Dârü’l Kütübi’l İlmiyye, ts.
  • Heykel, Muhammed Hüseyn, Hayâtü Muhammed (s.a.a), Kahire, Dârü’l Kütüb, ts.
  • Yûsufî Eşkevrî, Hasan, “İslâm Peygamberi’nin (s.a.a) Çok Evliliğinin Sebepleri Üzerine Bir Düşünce”, Neğd-i Dînî dergisi, sayı 2, yaz 1399 h.ş, ziyaret tarihi: 6 Şehrîver 1404 h.ş (28 Ağustos 2025).
"https://tr.wikishia.net/w/index.php?title=Taslak:Peygamber%27in_(s.a.a)_Evlilikleri&oldid=101782" sayfasından alınmıştır