Kerbela Esirleri

Aşura Vakıası Takvimi

Hicri Kameri 60. Yıl
15 Recep	Muaviye b. Ebu Süfyan’ın ölümü
28 Recep	İmam Hüseyin’in (a.s) Medine’den Kerbela’ya Çıkışı
3 Şaban	İmam Hüseyin’in (a.s) Mekke’ye Girişi.
10 Ramazan	Kufelilerin Gönderdiği İlk Mektupların İmam Hüseyin’e (a.s) ulaşması.
12 Ramazan	Kufelilerin Kays b. Mushir, Abdurrahman b. Abdullah Erhebi ve Ammare Seluli vasıtasıyla gönderdiği 150 mektubun İmam Hüseyin'e (a.s) ulaşması.
14 Ramazan	Kufe halkı ve büyüklerinin Hani b. Hani Sebi’i ve Said b. Abdullah Hanefi vasıtasıyla gönderdikleri mektubun İmam Hüseyin’e (a.s) ulaşması.
15 Ramazan	Müslim b. Akil’in Mekke’den Kufe’ye doğru yola çıkışı.
5 Şevval	Müslim b. Akil’in Kufe’ye girişi.
8 Zilhicce	İmam Hüseyin’in (a.s) Mekke’den Çıkışı.
8 Zilhicce	Kufe’de Müslim b. Akil’in Kıyamı.
9 Zilhicce	Müslim b. Akil’in Şehadeti.
Hicri Kameri 61. Yıl
1 Muharrem	İmam Hüseyin'in (a.s) Kasrı Beni Mekatil'de Ubeydullah b. Hürr'ü Cufi ve Amr b. Kays Meşriki'den yardım istemesi.
2 Muharrem	İmam Hüseyin’in (a.s) kervanının Kerbela’ya girişi
3 Muharrem	Ömer Sa'd’ın dört bin kişilik orduyla Kerbela’ya girişi.
6 Muharrem	Habib bin Muzahir’in İmam Hüseyin’e (a.s) yarenlik etmeleri için Beni Esed kabilesinden yardım istemesi ve bu görevde başarısız olması.
7 Muharrem	İmam Hüseyin (a.s) ve Ashabının üzerine suyun kapatılması.
7 Muharrem	Müslim b. Avsece'nin İmam Hüseyin (a.s) ve Ashabına katılması.
9 Muharrem	Şimr b. Zilcevşen’in Kerbela’ya girmesi.
9 Muharrem	Şimr'in Ümmü’l-Benin'in evlatlarına emanname vermek istemesi ve onların kabul etmemesi. (Tasua günü)
9 Muharrem	Ömer bin Sa'd ordusunun İmam Hüseyin’e (a.s) savaş ilan etmesi ve İmam Hüseyin’in (a.s) Ömer bin Sa'd’tan mühlet istemesi
10 Muharrem	Aşura Vakıası; İmam Hüseyin (a.s) ve İmam Hüseyin’in (a.s) Ehlibeyt (a.s) ve yarenlerinin şehadeti. (Aşura günü)
11 Muharrem	Esirlerin Kufe’ye doğru hareketi.
11 Muharrem	Kerbela şehitlerinin Beni Esed (Gazıriyye ehlinden) kabilesi tarafından toprağa verilmesi.
12 Muharrem	Şehitlerden çok azının toprağa verilmesi.
12 Muharrem	Kerbela Esirleri Kervanının Kufe'ye girişi.
19 Muharrem	Esirler Kervanının Kufe'den Şam'a doğru hareketi.
1 Safer	Ehlibeyt’in (a.s) ve İmam Hüseyin’in (a.s) bedensiz başının Şam’a getirilişi.
20 Safer	Erbain (İmam Hüseyin’in (a.s) kırkı).
20 Safer	Ehlibeyt’in (a.s) Kerbela’ya girişi.
20 Safer	Bazı görüşlere göre; Ehlibeyt’in (a.s) Şam’dan Medine’ye dönüşü.

Kerbela esirleri, Kerbela hadisesi ve İmam Hüseyin’in (a.s) şehadetinden sonra düşman orduları tarafından Kufe ve Şam’a götürülen kişiler için kullanılan bir ifadedir. Esirlerin sayısı konusunda ihtilaf vardır, ancak esirler içinde İmam Zeynel Abidin ve Hz. Zeyneb’in (a.s) olduğunda ittifak vardır. Her ikisinin de esaret dönemlerinde yaptığı konuşmalar, yezid’in görünüşe göre kısa zamanda pişman olmasına neden olmuştur.

Esirlerin Sayısı

Tarihçiler Ehlibeyt ve İmam Hüseyin’in (a.s) ashabından geriye kalan esirler konusunda ortak bir görüşe sahip değillerdir ve her biri esirlerden bazılarına değinmişlerdir. Bazı kaynaklarda Mekke’den Kufe’ye doğru yola çıkan kadınlardan 61’inin esir alındığı geçmektedir. Kerbela esirleri arasında adları zikredilen esirler şunlardan ibarettir:

• Erkekler:

İmam Seccad (a.s), Ömer b. Hüseyin b. Ali (a.s), Muhammed b. Hüseyin b. Ali, Zeyd b. Hasan b. Ali (a.s), Muhammed b. Amr b. Hasan b. Ali (a.s), Cafer b. Ebu Talib’in iki oğlu, Abdullah b. Abbas b. Ali (a.s), Kasım b. Abdullah b. Cafer, Kasım b. Muhammed b. Cafer, Muhammed Asker b. Akil, Rubab’ın kölesi Ukbe b. Sem’an, Abdurrahman b. Abdurrabe Ensari’nin kölesi, Müslim b. Rubah, İmam Ali’nin (a.s) kölesi, Ali b. Osman Mağribi.

• Kadınlar:

Hz. Ali’nin kızları, Hz. Zeynep, Hz. Fatıma, Hz. Ümmü Gülsüm (veya Nefise veya Zeyneb-i Suğra), Ümmü Hasan, Abdurrahman b. Akil’in eşi Hatice, Abdullah Ekber b. Akil’in eşi Ümmü Hani, Sakine, Rukayye ve Fatıma adlarından İmam Hüseyin’in (a.s) üç kızı, Zeynep binti Hüseyin, İmam Hüseyin’in eşi Rubab, İmam Hasan’ın kızı, İmam Seccad’ın eşi ve İmam Muhammed Bakır’ın annesi Ümmü Muhammed ve Karib b. Abdullah b. Erikat’ın annesi Fakihe.

Kufe’ye Doğru Hareket

İmam Hüseyin’in aleyhi selam şehadetinin ardından, Ehlibeyt on birinci geceyi Kerbela’da geçirdi. On birinci gün öğleden sonra Ömer b. Saad’ın ordusu, kendi ölülerini defnettikten sonra, İmam Hüseyin’in (a.s) Ehlibeytini, sahabe ve tabiinden şehit olan kimselerin de eş ve çocuklarını esir alarak Kufe’ye doğru yola çıktılar.

Şehitlerin Yanından Geçiş

Ömer b. Saad’ın ordusu Ehlibeyt kadınlarını (kasıtlı olarak) şehitlerin yanından geçirdiler. Kadınlar ağıtlar yakarak acıyla baş ve yüzlerine dövmeye başladılar. Karra b. Kays Temimi diyor ki her şeyi unutsam da Fatıma’nın (s.a) kızı Zeyneb’in (s.a) kardeşi Hüseyin’in (a.s) topraklara bulanmış naaşını görünce söylediği şu sözünü unutamuyorum:

«يا محمداه، يا محمداه! صلى عليك ملائكة السماء، هذا الحسين بالعراء، مرمل بالدماء، مقطع الأعضاء، يا محمداه! و بناتك سبايا، و ذريتك مقتله، تسفى عليها الصبا قال: فابکت و الله کل عدو و صدیق».

Tercüme: “Ya Muhammed, ya Muhammed! Göklerdeki melekler sana salatu selam getiriyorlar. Hüseyin ise şu otsuz bozkır çölde topraklara, kanlara bulanmış, azaları kesilmiş yatıyor. Ey Muhammed! Senin kızların esir edilmiş, zürriyetin hep öldürülmüş. Seher yelleri onların üzerine toz toprak savuruyor.”
Allah’a andolsun ki Zeyneb’in (s.a) bu sözleri dost ve düşman herkesi ağlattı.

Ömer bin Saad Ordusunun Davranışı

Düşman orduları esirleri eğersiz merkeplere bindirdiler. Kufe’ye girdiklerinde insanlar onları görmek için yollara dökülmüş ve Kufe kadınları onlara ağlıyorlardı. Hazlem b. Suteyr adlı birisi şöyle nakletmektedir: Bu esnada Ali b. Hüseyin’i (a.s) boynunda zincir ve ellerinin boynuna bağlı olduğu halde gördüm.

Kufe’ye Giriş

Eski kaynaklarda esirlerin Kufe’ye tam olarak hangi zamanda girdiği konusunda net bir bilgi bulunmamaktadır. Elbette Şeyh Müfid’in kitabında naklettiği bir ifadeden esirlerin on ikinci gün Kufe’ye girdiklerini anlamaktayız.

Esirlerin Hutbe ve Vaazları

Esirler Kufe’ye vardıklarında içlerinden bazıları Kufe halkı için konuşmalar yapmışlardır. Konuşma yapanlar şunlardır:

• İmam Seccad (a.s): İmam Seccad’ın (a.s) Kufe’deki hutbesi İbni Nema Hilli’nin “Mesiru’l-Ahzan” kitabı başta olmak üzere bazı kaynaklarda nakledilmiştir.
• Hz. Zeynep (s.a): Hz. Zeyneb’in (a.s) Kufe’de yaptığı konuşma İbni Tayfur Bağdadi’nin (ö. 280) “Belagatu’n-Nisa” kitabında nakledilmiştir.
• Fatıma Suğra: Fatıma Suğra’dan maksat İmam Hüseyin’in (a.s) kızıdır. Tabersi “İhticac” adlı kitabında bu konuşmayı nakletmiştir.
• Ümmü Gülsüm: Hz. Ali’nin (a.s) bir diğer kızı Ümmü Gülsüm’ün Kufe’de yaptığı konuşma, Seyyid İbni Tavus’un kaleme aldığı Luhuf kitabında yer almaktadır.

İbn Ziyad’ın Sarayında

İmam Hüseyin’in (a.s) katilleri, esirleri Kufe sokaklarında dolaştırdıktan sonra, Ubeydullah İbni Ziyad’ın sarayına götürdüler. Burada Hz. Zeynep ve Ubeydullah İbni Ziyad arasında sert tartışmaların yaşandığı nakledilmiştir.- Yine İbni Ziyad tarafından İmam Seccad’ın (a.s) öldürülme emri verilmesine Hz. Zeyneb’in şiddetle karşı çıkması ve İmam Seccad’ın (s.a) yaptığı ağır konuşmalar mani olmuştur.

Şam Yolu

Yolun Belirlenmesi

Kerbela esirlerinin Kufe’den Şam’a hangi yoldan götürüldüğü belli değildir, ancak İmam Hüseyin’e (a.s) mensup olan bazı müteberrik yerlerden muhtemel yolu belirlemek mümkündür. Bu yerler şunlardan ibarettir:

• Musul’da bulunan “Makam-u Re’su’l-Hüseyin”: Harevi’nin dediğine göre bu makam yedinci yüzyıla kadar bulunmaktaydı.
• Nusaybin’de bulunan İmam Zeynel Abidin Camisi ve Makam-ı Re’su’l-Hüseyin: Nusaybin şehri günümüzde Türkiye topraklarında yer almaktadır. Denildiğine göre İmam Hüseyin’in (a.s) başından damlayan kanların izi bu mekânda kalmıştır. Harevi, bu ziyaret yerini Meşhed-i Nokta diye kaydetmiştir.
• Turh Makamı: Turh, erken dünyaya gelen bebek anlamındadır. Muhtemelen esirler arasında gebe bir kadının olduğu ve burada vaktinden önce doğurduğundan bu ad verilmiştir.
• Hacer Makamı: Kafile hareket ettiğinde, İmam Hüseyin’in (a.s) mübarek kesik başı konulmuştur.
• Cevşen Dağı Makamı: Bu dağ Halep’te yer almaktadır. Güya bu isim, İmam Hüseyin’in (a.s) katili Şimr b. Zil Cevşen’in adından alınmıştır. Bazı görüşlere göre burada bir rahip yaşamakta ve İmam Hüseyin’in (a.s) kesik başını bir süreliğine Yezit ordularından emanet olarak almıştır. Muhsin b. Hüseyin’in (a.s) kabrinin görüldüğü yer Meşhed-i Sakt diye de meşhurdur.
• Hama makamı: bu makam, Halep şehrinde bulunmaktadır. İbni Şehraşub, bu makamı yad etmiştir.
• Hıms Makamı: İbni Şehraşub bu makamdan da bahsetmiştir.
• Baalbek Makamı: İçinde bir cami olan bu mekanda bazılarının dediğine göre önceden makam-ı re’su’l-Hüseyin bulunmaktaydı.
• Dımeşk’te Makam-ı Re’su’l-Hüseyin ve Zeynel Abidin: Bu iki makam Emevi camisinin yanında yer almaktadır. İbni Asakir, bu makamı Re’sü’l-Hüseyin diye anmaktadır. Başka kaynaklarda ise Zeynel Abidin makamının da onun yakınlarında olduğu belirtilmiştir.

Kafileye Eşlik Eden Görevliler

İbni Ziyad, bir grubu esirlerle birlikte Şam’a göndermiştir. Onların başında Şimr b. Zil Cevşen ve Tarık b. Muhaffız b. Sa’lebe gibi ünlü isimlerde bulunamktaydı. Tıpkı bazı rivayetlere göre Zahr b. Kays’ta onlarla birlikteydi.

• Görevlilerin Davranışları: İbni A’sam ve Harezmi’nin naklettiğine göre, Ubeydullah b. Ziyad’ın memurları esirleri Kufe’den Şam’a kadar üstü açık ve perdesiz tahtırevanlarla bir şehirden bir şehre bir yerden başka bir yere götürmekteydiler. Öyle ki memurlar esirlere, Deylem ve Türk (kafir) esirlere davranıldığı gibi davranmaktaydılar.-
• İmam Seccad’ın (a.s) nakli: İmam Seccad’dan (a.s) nakledilen bir rivayette hükümet görevlileri esirlere şöyle davranmışlardır:

“Bizi üstünde ahşaptan yapılmış ve altında bir şey olmayan mahvenin üzerine çelimsiz ve topal bir deveye bindirdiler. İmam Hüseyin’in (a.s) kesik başı mızrağa geçirilmiş, ailemizin kadınları arkamız sıra gelmekte ve mızraklar çevremizi kuşatmışlardı. Eğer içimizden birisinin gözünden bir damla yaş akarsa, mızrakla başına vururlardı. Bu şekilde Şam’a vardık. Şam’a vardığımızda birisi ‘Ey Şam halkı! Bunlar lanete uğramışların esir aileleridir’ diye bağırmaya başladı.”

Şam’da

• Şehrin Bezenip Süslenmesi: Yezit, esirler şehre girdiklerinde şehrin süslü ve bezenmiş olması için emir vermişti. Sehl b. Saad Saidi, esirler şehre girerken şehrin süslendiğini ve halkın şenlikler ve kutlamalar yaptığını nakledenlerden biridir.
• Şehre Giriş Günü: Tarihi kaynakların naklettiğine göre şehitlerin kesik başı Safer ayının birinci günü gerçekleşmiştir. Bugün esirleri Tuma veya Saat kapısından içeri almışlar ve şehrin en büyük camisinin girişindeki alanda sergilemişlerdir.
• Yezid’e Rapor Verilmesi: memurlar esirleri Şam sokaklarında gezdirdikten sonra, Yezid’in sarayına götürdüler. Zahr b. Kays, diğer memurların sözcüsü unvanı ile Kerbela vakıasını Yezid’e rapor etti. Nakledilen rivayetlere göre esirleri birbirlerine bağlı bir şekilde Yezid’in sarayına götürmüşlerdir. Bu sırada Fatıma binti Hüseyin (a.s) şöyle demiştir: “Ey Yezid! Resulullah’ın kızlarının esir edilmeleri yakışık alıyor mu? Bu esnada oradakiler ağlamaya başlamışlardır.
• Yezid’in esirlerin yanında İmam Hüseyin’in (a.s) kesik başına davranışı: Yezid, İmam Hüseyin’in (a.s) kesik başını altından bir kaba koymuş ve bir ağaç parçası ile ona vurmuştur. İmam Hüseyin’in (a.s) kızları Sakine ve Fatıma bu durumu görünce öyle feryat etmişlerdir ki Yezid’in kadınları ve Muaviye’nin kızları bağırarak ortalığı inletmişlerdir. İmam Rıza’dan (a.s) nakledilen bir rivayette Yezid, İmam Hüseyin’in (a.s) kesik başını bir leğene koymuş ve üstüne yemek masası koyarak adamları ile birlikte yemek yemiştir. Sonra leğenin üstüne satranç masası koyarak üstünde satranç oynamıştır. Oynadıkları kişilere karşı galip geldiğinde arpa suyu (bira) ile dolu kadehi kaldırarak içmiş ve arda kalanı kesik başın olduğu leğenin yanına serpmiştir.
• Oradakilerin İtirazları: orada bulunanlardan bazıları Yezid’in davranışlarına itiraz etmiştir. İtiraz edenlerden birisi de Mervan b. Hakem’in kardeşi Yahya b. Hakem’dir. Bu hareketinden dolayı Yezid, Yahya’nın göğsüne yumrukla vurmuştur. Ebu Berze Eslemi de itiraz etmiş ve Yezid’in emri ile oradan dışarı atılmıştır.
• Konuşmalar: Şam’da yaşananların ardından İmam Seccad (a.s) ve Hz. Zeynep (s.a) kamuoyunun düşüncesini değiştirmek için konuşmalar yapmışlardır. Bu konuşmalar, İmam Seccad ve Hz. Zeyneb’in hutbeleri diye meşhurdur.
• Kaldıkları yer: Tarihi ve rivayi kaynaklardan anlaşıldığı kadarıyla İmam Hüseyin’in (a.s) Ehlibeyti Şam’da esir kaldığı süre zarfında iki yerde ikamet etmişlerdir. İlk olarak Şam’ın harabeleri diye meşhur olan tavanı olmayan yıkık bir harabede ki Hz. Rukayye’nin olayı burada yaşanmıştır. Esirler iki gün boyunca bu harabede kalmışlardır. Ancak Hz. İmam Zeynel Abidin ve Hz. Zeyneb’in konuşmalarının ardından kamuoyunun düşüncesi onların lehine dönmüş ve bu sebeple Yezid’in sarayının yakınlarında bir eve taşınmalarına neden olmuştur.
• Kaldıkları Süre: Tarihçilerin çoğu esirlerin Şam’da kaldıkları süreyi üç gün olarak vermişlerdir Ancak İmaduddin Taberi bu süreyi 7 gün ve Seyyid İbni Tavus 1 ay olarak belirtmiştir. Elbette belirttiği görüşün zayıf olduğunu açıklamıştır.

Geri Dönüş Yolu

Esirlerin Şam’dan hangi gün geri döndükleri net değildir. Aynı şekilde dönüşlerinde Kerbela’ya uğrayıp uğramadıkları konusunda da tarihçi ve araştırmacılar arasında ihtilaf vardır. Bazıları geri döndüklerinde Erbain’de Kerbela’ya gittiklerini söylemişlerdir. Seyyid Muhammed Ali Gazi Tabatabai “Tahkik Der bare-i Evvelin Erbain Hz. Seyyidü'ş-Şüheda” kitabında bunu ispatlamaya çalışmıştır, ancak Muhaddis Nuri ve Şeyh Abbas Kummi bu konuyu kabul etmemektedirler.

Medine’ye Ulaşmaları

Kerbela esirleri Medine’ye yaklaştıkları sırada İmam Zeynel Abidin (a.s) şehrin dışında çadır kurmalarını emretmiş ve Beşir b. Hazlem’e şöyle buyurmuştur: “Şehre git ve babamın şehadet haberini halka duyur.” Beşir Mescid-i Nebi’ye gitmiş ve ağlayarak şu şiiri okumuştur:

Ey Yesrip halkı! Artık sizin burada bir yeriniz yoktur

Hüseyin öldürüldü ve benim gözyaşlarım akmaktadır

Naaşı Kerbela’da kanlara bulanmıştır

Başını mızraklarda gezdirmişlerdir

Beşir, İmam Seccad’ın (a.s) şehrin dışında konakladığını halka haber verdi. Bunu duyunca Medine kadınları evlerinden dışarı dökülmüş ve ah u vah ederek, feryat etmişlerdir. Hiçbir gün o günkü gibi erkek ve kadınların ağladıkları görülmemiş ve Müslümanlar için Hz. Peygamberin (s.a.a) ölümünden sonraki en acı gün o gün olmuştur.

Bibliyografi

• İbni Ebi’l Hadid, İzettin Abdulhamit, Şerh Nehcü’l-Belağa, tahkik: Muhammed Ebu’l Fazl İbrahim, c. 2, Ayetullah Necefi Mer’aşi Kütüphanesi, Kum, k. 1404.
• İbni Esir, Ali bin Muhammed, el-Kamil fi Tarih, daru turas el-arabi, Beyrut, k. 1405.
• İbni A’sam Kûfi, Ahmed b. A’sam, el-Futuh, tahkik: Ali Şiri, Daru’l-Avda, Beyrut, k. 1411.
• İbni Cevzi, Tezkiretu’l Havas, menşurat eş-şerif er-Razi, Kum, k. 1408.
• İbni Şedad, Muhammed bin Ali, el-İ’laku’l-Haiter fi zikri umerai’l-cezire, Dımeşk.
• İbni Şehraşub, Muhammed b. Ali Mazenderani, Menakib Al-i Ebi Talib aleyhimu’s-Selam, Allame, Kum, k. 1379.
• İbni Tayfur, Ebu’l Fazl b. Ebi Tahir, Balagatu’n-Nisa, mektebet Basiret, Kum.
• İbni Tavus, Ali bin Musa bin Cafer, el-İkbal bi’l-A’malu’l-Hasanet, tahkik: Cevad Kayyumi, Defteri Tebliğat İslami, Kum, k. 1415.
• İbni Tavus, el-Melhuf fi marifeti ale Katli’t-Tufuf, araştırma: Fars Tebriziyan, daru’l-Usve, k. 1414.
• İbni Asakir, Ali b. Hibetullah, Tarih Medine Dımeşk, araştırma: Ali Aşur, daru ihya turas el-arabi, Beyrut, k. 1421.
• İbni Nema, Cafer b. Muhammed, Mesiru’l-Ahzan, üçüncü baskı, Medrese İmam Mehdi, Kum, k. 1406.
• Belazuri, Ensabu’l-Eşraf, tahkik: Suheyl Zekar ve Riyad Zerkuli, daru’l-Fikr, Beyrut, k. 1417.
• Biruni, Ebu Reyhan, el-Asaru’l-Bakiyat, daru sadır, Beyrut.
• Hemevi, Şahabattin Ebu Abdullah Yakut b. Abdullah, Mu’cemu’l Buldan, Beyrut, daru sadır, ikinci baskı, 1995.
• Harezmî, Muvaffak b. Ahmed Mekki, Maktelu’l-Hüseyin, tahkik: Muhammed Semavi, Zehra matbaası, Necef, k. 1367.
• Deyneveri, Ebu Hanife Ahmed b. Davut, el-Ahbaru’t-Tavil, tahkik: İsam Muhammed el-Hac Ali, daru’l-kutub el-ilmiye, Beyrut, k. 1421.
• Saduk, Muhammed b. Ali b. Hüseyin, el-Emali, müessese el-Biset, Kum, k. 1417.
• Saduk, Uyun-u Ahbari er-Rıza, Tashih Hüseyin Âlemi, müessese el-Alemi lil-Matbuat, Beyrut, k. 1404.
• Saffar Kummi, Muhammed b. Hasan, Besairu’l-Deracat, tashih: Muhsin Kuçebaği, Ayetullah Necefi Meraşi kütüphanesi, Kum, k. 1404.
• Tabersi, Ahmed b. Ali, el-İhticac, araştırma: İbrahim Bahadıri ve Muhammed Hadibe, ikinci baskı, Usve, Kum, k. 1416.
• Taberi, İmaduddin Hasan b. Ali, Kamil Behai, müessese Tab ve neşr, Kum, 1334.
• Taberi, Muhammed bin Cerir, Tarihu’l-Muluk ve’l-Umem, tahkik: Muhammed Ebu’l Fazl İbrahim, revaiu turas el-arabi, Beyrut.
• Kummi, Abbas, Munteha’l-A’mal, Hüseyni matbaası, Tahran, ş. 1372.
• Mufid, el-İrşad fi marifeti Hücecullah ale’l-İbad, tahkik: müessese Alilbeyt, el-Mu’tember el-Alemi elfiyye eş-Şeyh Mufid, Kum, k. 1413.
• Mufid, Emali, tahkik: Hüseyin Üstat Vweli ve Ali Ekber Gaffari, camiu müderrisin, Kum, k. 1403.
• Muhacir, Cafer, Karivan Gam, Seyyid Hüseyin Meraşi, intişarat Musafir, Tahran, ş. 21390.
• Naimi, Abdulkadir b. Muhammed, ed-Daris fi tarihi’l Medaris, Dımeşk, k. 1367.
• Harevi, Ali b. Ebu Bekir, el-İşarat ile marifeti’z-Ziyarat, Canin Surdili’nin katkılarıyla, Dımeşk, m. 1953.
• Yakubi, Ahmed b. Ebu Yakup, Tarih Yakubi, Daru Sadır, Beyrut.