Vacip

Vacip (Arapça: الواجب); İslam dininde bir fıkıh terimi olup, yapılması gerekli ve yapılmaması ilahî azaba ve azarlanmaya neden olan amel ve eylemdir. Vacibin çeşitli kısımları ve farklı kategorileri vardır. En önemli şer'i vacipler, füru-u din olan on maddedir.

Tanımı

Vacip, sözlükte lazım, gerekli, vazgeçilmez ve fıkıh teriminde şer'i hükmü vucup (farz), yapılması gerekli, terk edilmesi günah ve Allah tarafından kınanmaya neden olmak demektir.

Vucub ile vacibin arasındaki fark şudur; vucup, hükmün kendisidir (beş teklif hükmünden biridir), ancak vacip, vücubun kapsadığı filin kendisidir.

Kısımları

Vacibin çeşitli bölümleri ve kısımları vardır. Kısımlar şunlardan ibarettir:

Vacip Adı	Taksimin Ölçü ve Kriteri	Tanımı
Mutlak ve Mukayyed	Teklifin gerekçesi yönünden	Mutlak Vacip: Vacip olmasının hiçbir şart ve koşulu olmayan amel. Örneğin abdestin kabul olması için namaza gerek yoktur ama namaz için abdest şarttır. Mukayyed Vacib: Vacip olması bir şeye veya bir şeyin olmamasına bağlıdır. Örneğin hac vazifesini yerine getirmek için mükellefin gerekli koşulları oluşturması gerekir buna istitaat denir yani haccın vacip olması buna bağlıdır.
Munaccez ve Muallak	Şari’nin emri niteliği yönünden	Müneccez Vacib: Vacip olması amel vaktiyle birlikte olan örneğin, sabah namazının vaktinin girmesiyle, namaz vacip olur. Muallak Vacib: Vacip olması amel vaktiyle birlikte olmayan örneğin hac zamanı gelmeden mükellefin gerekli imkanlara ulaşarak (istitaat) hac zamanı geldiğinde hacca gitmesinin ona vacip olması .
Asli ve Tab’i	Teklif olma koşulları Yönünden	Asli Vacib: Şari (kanun koyucu) tarafından direk bu hüküm için oluşturulmuş istenen bir ameldir, örneğin 'namaz kılın' ayetinde olduğu gibi. Tab’i Vacib: Vacip olması, başka bir şeyin talep olunmasından dolayıdır, örneğin hac amelini yerine getirebilmek için mükellefin kendini Kabe’ye ulaştırması gerekir.
Tayini ve Tahyiri	Teklif olma koşulları Yönünden	Tayini Vacib: Kendi özelliğinden dolayı vacip olmuş ve hiçbir alternatifi olmayan ameldir,örneğin namaz ve oruç gibi. Tahyiri Vacib: Birkaç alternatifi olan amellerden birinin seçilmesinde kişinin serbest ve yetki sahibi olduğu amel. Örneğin Ramazan orucunu bilerek bozan kişi ya köle azad etmeli ya 60 gün oruç tutmalı ya da 60 fakiri doyurmalıdır.
Ayni ve Kifai	Mükellef veya Mevzu Yönünden	Ayni Vacib: Yapılması her bireye vacip olan ve birilerinin yapması ile kişinin boynundan kalkmayan ameldir,örneğin günlük farz namazlar. Kifai Vacib: Bazı mükellefler tarafından yapılması ile başkalarının sorumluluğundan kalkar, örneğin cenaze namazı.
Muvakkat ve Gayri Muvakkat	Zaman yönünden	Muvakkat Vacib: Kendisine has bir zaman belirlenen amel, örneğin Ramazan orucu. Gayri Muvakkat Vacib: Kendisine has bir zamanı olmayan amel,örneğin ölen birinin kaza namazları.
Muvass’a ve Muzayyak	Fırsat ve olanak yönünden	Muvass’a Vacib: Yapılması için konulan zaman, yapılmasına yönelik konulan süreden daha fazla olan amel. Günlük namazlar gibi. Muzayyak Vacib: Yapılması için konulan zaman, yapılmasına yetecek kadar süresi olan amel. Oruç gibi.
Taabbudi ve Tevessüli	Teklifin yapılması şartına yönelik	Tevessüli Vacib: Yapılmasında Allah’a yakınlık ve rıza şartı olmayan amel. Namaz için elbisenin yıkanması gibi.(insanın her işinde yakınlık ve rızayı göz önünde tutması beğenilen ve tavsiye edilmiş bir konudur) Taabbudi Vacib: Yapılması kesinlikle Allah’a yakınlık ve rıza niyetiyle olması gereken amel, örneğin oruç gibi.
Nefsi ve Gayri	Teklif Mutaallakının Matlup olma yönünden	Nefsi Vacib: Vücub olmasının nedeni bizzat kendisindendir ve başka bir vacibin ön koşulu unvanı ile değildir. Gayri Vacib: Başka bir vacibin ön koşulu olduğu için vaciptir. Örneğin namaz için abdest almak gibi.

Meşhur Vacipler

Füru-u Din

İslam dininin en önemli ameli hükümleri, Füru-u Din unvanı ile meşhurdur. Ünlü görüşe göre on tane olan bu hükümler şunlardan ibarettir:

Namaz Oruç Hac Zekât Hums Cihat Emri Bil Maruf (iyiliği emretmek) Nehyi ani’l münker (kötülükten sakındırmak) Tevella Teberra

Elbette öyle anlaşılıyor ki bu on vacibin adlarının anılması, bunlara ayet ve hadislerde üzerinde çok vurgu yapılmasından ve öneminden dolayıdır, yoksa tıpkı yukarıdaki kısımda da görüldüğü gibi füru-u din bu on maddeden ibaret değildir. Alış veriş, izdivaç, kısas, diyat, kazavet… gibi başka yapılması gerekenler de füru-u dindir.

Füru-u dinin bazıları insanın Allah’la olan ilişkilerini kanun ve ahkâm kalıbında beyan etmekte ve insanın yapması gereken görevlerini önüne sermektedir; namaz, oruç, hac görevleri gibi. Bazıları ise insanların birbirleriyle olan ilişkilerini ve insani ilişkilerini ortaya sermektedir. Örneğin hums, emri bil maruf, cihat gibi.

Vacip Namazlar

• Yolculuk zamanı hariç, 17 rekât olan günlük namazlar. 2 rekât sabah namazı, 4 rekât öğlen namazı, 4 rekât ikindi namazı, 3 rekât akşam namazı ve 4 rekât yatsı namazıdır. Seferde ve yolculukta ise dört rekâtlı namazlar iki rekât olarak kılınır.
• Ayat namazı. Güneş ve ay tutulması, deprem, gök gürültüsü, şimşek çakması, kara ve kızıl rüzgârların esmesi gibi halkın genelinin korkmasına neden olan doğal afetlerde kılınan bir namaz çeşididir.
• Baba (ve annenin) kaza namazları, İmamiye fakihlerinin meşhur görüşüne göre büyük oğula vaciptir. Her ne sebeple olursa olsun yaşadığında namazlarını kılmayan ve kaza eden babanın kaza namazları ölümünden sonra büyük oğlu tarafından kaza edilmelidir. Elbette bazı fakihler annenin de kaza namazlarını büyük oğlun kılmasını vacip bilmektedirler.
• Meyyit namazı, ölmüş Müslüman için definden önce kılınan vacip namazdır.
• Nezir, adak, yemin ve başka birisi tarafından ücret karşılığı ecir olunmuş vacipler.
• Cuma namazı.
• Vacip tavaf namazı.
• Kaza namazı.

Vacip Oruçlar

• Ramazan ayı orucu.
• Kazaya kalmış oruçlar.
• Babanın (veya annenin) kaza orucu.
• İtikafın üçüncü günü orucu.
• Hacda kurban yerine oruç tutmak
• Nezir ve yeminin kefareti.
• Vacip orucun bilerek yenilmesinin kefareti.