Ameli Hükümler

Ameli hükümler (Arapça: الأحكام الشرعية الخمسة) ergenlik çağına gelmiş mükelleflerle ilgili hükümlere denir. (Ergenlik çağına gelen akıl sahibi insanlara da “mükellef” denir. Mükellef, dinin emirlerini yapmak ve yasaklarından sakınmakla sorumludur.) Dolayısıyla bu hükümlere “teklif gerektiren hükümler” de denir. Mükellef, dinin emirlerini yapmak ve yasaklarından sakınmakla yükümlüdür. Bir Müslümanın dinde yapması veya sakınması gereken işler, beş çeşittir. Bunlar farz, müstehap, haram, mekruh ve mubahtır. Bu yüzden bu hükümlere "Ehkam-ı Hemse-beş hüküm" de denir.

Bazı görüşlere göre, İslam dini ister teorik/sözel olsun, isterse pratik/ameli, insanın başına gelebilecek olan her şey hakkında görüş bildirmiş ve her birinin “Levh-i Mahfuz”da kayıtlı olan özel hükmünü açıklamıştır. Bundan dolayı, her fiil ve eylem bu beş hükmün çatısı altındadır. Bu hükümler, insanın doğrudan fiil ve eylemleriyle ilintili olmayan “inanç veya itikat hükümleri”nin karşı noktasında yer almaktadır.

Kategori

Allah azze ve celle’nin “şer'i'” yani “kanun koyucu” unvanı ile bir fiilin yapılması veya o fiilden sakınılmasının gerekliliği konusundaki irade ve isteği birkaç çeşittir. Şer’i hükümler aşağıdaki şekilde kategorize edilmektedir:

• Allah, o fiilin yapılmasını istemekte ve o işin yapılması “Şer'i/kanun koyucu” açısından matlup ve önemlidir. Bu kısım ise, kendi arasında da ikiye ayrılır:

1. Ya kesinlikle yapılmasını istemekte ve yapılması zorunlu olan şeylerdir ve buna "farz veya vacip" denmektedir.
2. Ya yapılmasını zorunlu bilmemekte ve bilakis yapılması yapılmamasından daha iyi ve üstünse, buna "müstehap" denir.

• O fiilin yapılmaması “Şer'i/kanun koyucu” açısından matlup ve önemlidir. Bu kısım da kendi arasında ikiye ayrılır:

1. 1. Ya kesinlikle mükellefin o işi yapmamasını ve terk etmesini istemektedir. Buna "haram" denir.
   2. Ya yapılmamasını istemekte ve ancak yapılmasında da bir sakınca görmediği şeylerdir ki buna da "mekruh" denir.
2. Yapılması ile yapılmaması arasında fark olmayan fiillere de "mubah" denir.

Kısımları

• Vacip veya Farz: Yapılması gereken ve yapılmaması günah olan eylem ve fiillerdir.
• Müstehap: Yapılması iyi olan; ancak yapılmamasında bir günah olmayan eylem ve fiillerdir.
• Haram: Yapılmaması ve terk edilmesi gerekli olan; yapılması yasak ve günah olan eylem ve fiillerdir.
• Mekruh: Yapılmaması ve terk edilmesi iyi olan; ancak yapılmasında da bir sakınca olmayan eylem ve fiillerdir.
• Mubah: Şeriat açısından yapılması ve yapılmaması eşit olan şeylerdir.

Bibliyografi

• Bir grup araştırmacı, Seyyid Mahmut Haşimi Şahrudi’nin denetiminde, Ferheng-i Fıkıh, Kum, Dairetü'l-Maarif-i Fıkh-ı İslami, k. 1426.
• Ferhengname-i Usul-ü Fıkıh, Merkez-i İttilaat ve Medarik-i İslami, Kum, Pejuheşgah-ı Ulum ve Ferheng-i İslami, ş. 1389.