Haram
| Fıkıh Hükümlerı |
|---|
 |
Haram (Arapça: الحرام), İslam dininde bir şeyi yapmanın yasaklığı ya da bir fiili terk etmenin gerekliliği anlamına gelen beş hükümden (vacip, haram, mekruh, müstahap, mubah) biridir. Fiilden maksat, inançsal ve dille yapılan günahları da kapsamaktadır.
Etimoloji
"Haram" sözlükte "yasak" anlamına gelmekte ve dini terminolojide ise, "yasaklık hükmü" anlamındadır. Eğer birisi yasaklanan bir eylemi yapar veya yapması gereken bir eylemi terk ederse, o kişi günah işlemiş olur ve o kişiye "günahkâr" denir.[1]
Bölümleri
Haram birkaç bölüme ayrılmaktadır:
| Haram Adı | Taksimin Ölçü ve Kriteri | Tanımı |
|---|---|---|
| Mutlak ve Mukayyed | Teklifin mukaddimesi yönünden | Mutlak Haram: Haram olmasının hiçbir şart ve koşulu olmayan amel.
Mukayyed Haram: Haram olması bir şeye veya bir şeyin olmamasına bağlıdır.[2] |
| Munaccez ve Muallak | Şari’nin emri niteliği yönünden | Müneccez Haram: Haram bir ameldir ve haramlığı bir şeyin gerçekleşmesine bağlı değildir.
Muallak Haram: Yapılmaması gereken bir haramdır. Ancak haram olması, vaktinin gelmesi gibi bir şeyin gerçekleşmesine bağlıdır. |
| Asli ve Tab’i | Teklifin Taalluku Yönünden | Asli Haram: yapılmaması bizzat şari' (kanun koyucu) tarafından istenen bir ameldir. Başka bir amelin yapılmaması için haram ve yasak olmamıştır.
Tab’i Haram: Haram olması, başka bir şeyin haram olmasından dolayıdır. |
| Tayini ve Tahyiri | Teklifin Taalluku Yönünden | Tayini Haram: Kendi özelliğinden dolayı haramdır ve mükellefin onu terk etmek veya bedelini yapmamayı seçme hakkı yoktur.
Tahyiri Haram: Birkaç alternatifi olan amellerden birinin terk edilmesinde kişinin serbest ve muhayyer oluğu amel.[3] Örneğin gasp edilmiş mekana girmek ya da fasıklarla birlikte olmak haramdır.[4] |
| Ayni ve Kifai | Mükellef veya Mevzu Yönünden | Ayni Haram: Yapılması her bireye haram olan ameldir.
Kifai Haram: Bazı mükelleflerin yapması ile başkalarının sorumluluğundan çıkan ve onlar için yapılmaması haram olmayan amel. Örneğin ihtiyaç kadar savaş meydanına gidilmişse, cihada gitmemek.[5] |
| Taabbudi ve Tevessüli | Teklifin yapılması şartına yönelik | Tevessüli Haram: Yapılmaması Allah’a yakınlık ve rıza gerektirmeyen amel. Elbette haramların çoğu bu kabildendir.
Taabbudi Haram: Yapılmaması kesinlikle Allah’a yakınlık ve rıza için olması gereken amel. Örneğin Ramazan orucunu batıl edenleri terk etmek, yalnızca Allah'a yakınlık amacıyla doğrudur.[6] |
| Nefsi ve Gayri | Teklif Mutaallakının Matlup olma yönünden | Nefsi Haram: Haram olmasının nedeni, bizzat kendisindendir ve başka bir haram mukaddimesi unvanı ile değildir.
Gayri Haram: Başka bir haramın ön koşulu olduğundan haramdır.[7] |
Ünlü Haramlar
Haram İbadetler
- Çocuğun müstahap orucu; çocuğun ebeveyni çocuğuna oruç tutmayı yasaklamışsa.
- Orucun kendisine zarar verdiğinden eminse veya ihtimal verdiği halde oruç tutmuşsa.
- Mina’da olan kişilerin teşrik günlerinde tuttukları oruç.
- Kadının tuttuğu müstahap oruç; eğer tuttuğu oruç kocasının hakkının yerine getirilememesine neden olmuşsa.
- Şek gününde tutulan oruç; eğer Ramazan ayının birinci günü niyetiyle oruç tutulursa.
- Fıtır Bayramında tutulan oruç.
- Kurban Bayramında tutulan oruç.
- Sükût ve sessizlik orucu[8]
- Visal orucu.[9]
- Yolcu orucu.[10]
- Hayız gören kadının namaz kılması.
Alış-Veriş Haramları
Alış-verişteki haramlar birkaç çeşittir:
| Başlık | Bölümlemenin Ölçüsü | Örnek | Açıklama |
|---|---|---|---|
| Birinci Kategori | Aynı necis olan şeylerle alış-veriş[11] | Köpek, domuz, murdar, şarap ve sarhoş edici sıvı maddeler | Elbette bu hüküm, bu şeylerin alış-verişi helal istifade niyetiyle ve akıl sahiplerinin kabul ettiği başka faydaları olmaması durumunda geçerlidir. Örneğin kan alış verişi hastanede ve hastalar için kullanılacaksa veya murdar bir şeyin alış-verişi tıp öğrencilerinin eğitimi amaçlı ise, sakıncası yoktur. |
| İkinci Kategori | Haramlığı iki tarafın niyetine bağlı olan şeylerin alış-verişi | Kumar malzemeleri, anlamsız müzik eğlence aletleri, altın ve gümüş kaplar, haç ve putların alış-verişi | Ya haram dışında hiçbir faydası olmayan şeylerdir veya olsa da alıcı onu haram yolda kullanacaktır. Örneğin şarap ve içki yapma amacı olan birisine üzüm satılması, bilhassa kendisi de içki yapılması niyetiyle satarsa. |
| Üçüncü Kategori | Akıl sahipleri için faydası olmayan şeylerin alış-verişi | Örneğin yılan ve akrep alış-verişi gibi. | Elbette bu hüküm akli faydası olmama şartıyladır. Dolayısıyla bu şeylerin her hangi bir zaman veya mekan diliminde faydası söz konusu olursa, alış-verişlerinin bir sakıncası yoktur. |
| Dördüncü Kategori | Haram olan işlerle elde edilen kazanç. | Tedlisi Maşite (Kuaför ve cilt bakımında sahtekarlık)[12], Tatfif (tartıda sahtekarlık yapmak)[13], tencim (medyumluk)[14], rüşvet, müminlere hakaret, büyücülük ve sihirbazlık, hokkabazlık, alış-verişte hile[15], gina, gıybet, kumar |
Başka Haramlar
Kaynakça
- ↑ Bir grup araştırmacı, c. 3, s. 291.
- ↑ Ferhengname-i Usul-u Fıkh, s. 418.
- ↑ Ferhengname-i Usul-u Fıkh, s. 418.
- ↑ Muhammedi, c. 2, s. 390.
- ↑ Muhammedi, c. 2, s. 390.
- ↑ Fazıl Lenkerani, c. 4, s. 478.
- ↑ Ferhengname-i Usul-u Fıkh, s. 419.
- ↑ Yani orucu bozan diğer şeylerin yanı sıra, gün boyu konuşmama amacı gütmesi. (el-Urvetu’l Vuska)
- ↑ Yani iki günlük orucu, bilerek arada bir şey yemeden birleştirmek.
- ↑ Haram, mekruh ve müstahap oruçlar.
- ↑ Ensari, c. 1, s. 5, 380.
- ↑ Kadının süslenmesi ve bakımı ile nişanlısının (veya istemeye gelen damat adayının) o süs ve bakımla aldanarak kandırılmasına neden olan süslenme ve bakım.
- ↑ Müşterinin terazi ile malın az veya çok tartılması ile kandırılması.
- ↑ Yıldızların durumunu rasat ederek, gelecek hakkında öngörü ve kehanette bulunmak.
- ↑ İyi ile kötü malın karıştırılması ile müşterinin kandırılması.
Bibliyografi
- Ensari, Murtaza, el-Mekasibu’l Muharreme, Kum, Kongre-i Cihan-i Şeyh Ensari, 1415 h.k.
- Bir grup araştırmacı, Ayetullah Şahrudi, Seyyid Muhammed Haşimi’nin gözetiminde, Ferheng-i Fıkhı Mutabık-ı Mezheb-i Ehlibeyt (a.s), Müessese-i Dairetu’l Maarif-i Fıkh-i İslami ber Mezheb-i Ehlibeyt (a.s), Kum, 1426 h.k.
- Fazıl Lenkerani, Muhammed, İzahu’l Kifaet, Kum, Neşr-i Nuh, 1385 h.ş.
- Ferhengname-i Usul-u Fıkh, Merkez-i İttilaat ve Medarik-i İslami, Kum, Pejuheşgah-ı Ulum ve Ferheng-i İslami, 1389 h.ş.
- Muhammedî, Ali, Şerh-i Kifayetu’l Usul, Kum, Neşr-i İmam Hasan (a.s), dördüncü baskı, 185 h.ş.