Mahrem
 | Bu makale konuyu genel bakımdan ele almış açıklayıcı bir amaçla yazılmıştır ve fıkhi hükümleri ayrıntılı olarak anlamak için yeterli değildir. |
Mahrem (Arapça: المحرمية ), aralarındaki yakın akrabalık bağı nedeniyle birbirleriyle evlenmeleri yasak olan bireylerin fıkıhçıların belirttiği fetvalarına göre başörtüsü kurallarının kendileri için geçerli olmaması durumudur. Kur’an'da mahremiyet konusu ve başlıca kurallarından bahsedilmektedir. Soy, evlilik ve emzirme mahrem olma nedenlerindendir ve bunlara göre akrabalık bağı ile mahremiyet, evlilik ile mahremiyet ve emzirme ile mahremiyet olarak üçe ayrılır.
Erkekler için anne, büyükanne, kız kardeş, kız çocuğu, torun, yeğen, teyze ve hala akrabalık bağı ile mahremiyet kategorisine girmektedir. Kadınlar için ise baba, dede, oğul, erkek kardeş, yeğen, amca ve dayı olarak akrabalık bağı ile mahrem olarak kabul edilir. Bunun yanı sıra bir erkek için karısı, kayınvalidesi ve kayınvalidesinin annesi, karısının kızı, kayınbabasının eşi (üvey anne) ve oğlunun eşi (gelini) evlilik bağı ile oluşan mahremiyetlerdendir. Ayrıca kadın için ise kocası, kayınbabası, kocasının dedesi, kocasının oğlu (üvey oğlu), annesinin kocası (üvey babası) ve damadı evlilik bağı ile oluşan mahremiyetlerdendir.
Fıkıhçıların verdiği fetvalara göre akrabalık bağı sebebiyle evlenmesi yasak olan tüm kadınların aynı şekilde emzirme sebebiyle oluşan akrabalık bağı nedeniyle de evlenilmesi haramdır. Erkekler için sütanne (bebeği emziren kadın), onun annesi, büyükannesi, kız kardeşi, kızı, torunu, halaları ve teyzeleri süt bağı ile oluşan mahrem akrabalardır. Ayrıca kadınlar için ise sütannenin kocası ve kocasının babası, dedesi, erkek kardeşi, amcaları, dayıları, oğulları, torunları ile yine aynı şekilde sütannenin erkek kardeşi, oğulları, torunları, babası, büyükbabası, amca ve dayı süt bağı ile oluşan mahrem akrabalarındandır.
Kelime Anlamı
Mahrem, akrabalık ilişkileri nedeniyle birbirleriyle evlenmemesi gereken kimselerdir.[1] Kimlerin birbirine mahrem olduğu ve mahremiyet kuralları Kur’an-ı Kerim'in iki ayetinde bahsedilmektedir. Nisa Suresi'nin 23. Ayeti birbirlerine mahrem olan ve evlenilmesi de haram olan akrabalardan bahsetmiştir.[2] Nur Suresi'nin 31. ayetinde de evlenilmesi haram olan bazı kadınlar listelenmektedir.[3] Vesa'ilü-l Şia ve Müstedrekü-l Vesa'il gibi bazı Şii kaynaklarda, "Ebvabü-l Nikahü-l Mahrem" başlıklı bir bölüm düzenlenmiş olup Masum İmamların (a.s) evlilik ya da mahreme bakma kuralları toplanarak derlenmiştir.[4] Mahremiyet ve mahremiyet kuralları nikah, talak ve ölüler hakkındaki ahkamlar ile ilgili içtihat başlıkları altında ele alınmıştır.[5]
Birbirine mahrem olan tarafların belli ölçülerde birbirine bakması caizdir ve birbirleriyle evlenmeler ise kesinlikle haramdır.[6]Fıkıhçılara göre karı koca hariç diğer mahrem kimselerin birbirlerinin avret bölgelerine (cinsel organlarına) bakmaları caiz değildir ve avret dışında kalan bölgelere de sadece şehvet niyeti olmadan bakılması caizdir.[7] Ayrıca mahrem kimseler karşısında kadınların belli kısımları dışında bedenlerini örtmeleri de farz değildir [8]
Mahrem Olma Nedenlerine Göre Mahremiyet
İki kişinin mahrem olmasına neden olan konular ve haklarında mahremiyet ile ilgili ahkamlar belirtilmiştir.[9] Fıkıh kitaplarında mahrem olma sebebiyle evlenmenin haram olduğu 11 vakadan bahsedilmiştir.[10] Bazıları bu öğeleri üç genel kategoriye ayırmıştır,[11] bunlar:
- Neseb: Bir veya daha fazla kişinin geçerli bir evlilik veya doğru bir ilişki ile doğması sonucu ortaya çıkan akrabalık bağlarıdır. Nesebi mahremiyet, doğumundan bu yana akrabalık ilişkisi kurulan kişileri ifade eder. [12]
- Emzirme: Emzirme ile ortaya çıkan yakınlık bir çocuğun annesi dışında bir kadın tarafından emzirilmesinden kaynaklanan bir akrabalık türüdür.[13] bunun yanı sıra emzirme ile mahrem olabilmek için bazı şartlar vardır; bunların arasında emziren kadının şer’i olarak hamile kalmış olması, emziren kadının çocuğu birçok kez ve ardı ardına emzirmesi, başka bir kadının sütü veya başka yiyeceklerle beslenmemesi ve bebeğin hicri kameri iki yıldan az yaşta olması gibi durumlar vardır.[14]
- Sebep: Evlilik akdinin okunması ile karı kocanın birbirine mahrem olmasına ek olarak, bazı erkek ve kadın akrabalar da bu yakınlık nedeniyle birbirleriyle mahrem olurlar.[15]
Mahremiyet Türleri
Mahremiyet, mahrem olma nedenlerine göre üç kısma ayrılır:
Akrabalık Bağı ile Mahremiyet
Fıkıhçılara göre Nisa Suresi'nin 23. ayetini [16] atıfta bulunarak, yedi grup erkeğe soyları ile yedi grup kadın haramdır: [17]
- Anne ve büyükanne; üvey anne ve üvey baba[18]
- Kızı ve oğlunun kızı [19]
- Kız kardeş [20]
- Erkek kardeşin kızı [21]
- Kız kardeşin kızı [22]
- Halalar; bunların arasında babasının halaları ve annesinin halaları da bulunmaktadır.[23]
- Teyzeler; bunların arasında babasının teyzeleri ve annesinin teyzeleri de vardır.[24]
- Ayrıca babalar ve büyükbabalar, oğullar ve oğullar, erkek kardeşler, kız kardeşler, yeğenler, yeğenler, anne babaların amcaları ve kuzenleri, amcalar ve kuzenler mahrem kadınlarıdır. [25]
Emzirmeyle Mahremiyet
Fıkıhçılar, bu konuda Peygamber Efendimiz’den (s.a.a) şöyle bir rivayet aktarmışlardır: "Akrabalık bağı ile mahrem olunan her akrabalık türü emzirerek oluşan akrabalıklar için de mahrem hükmündedir."[26] Akrabalık bağı nedeni ile evlenilmesi haram olan akraba kadınları emzirmekle oluşan akrabalık bağında da yine aynı nedenlerle evlenilmesi haram olan kadınlar grubunda yer alır.[27] Emzirme yakınlığında bebek erkek ise onu emziren kadınla (emziren anne), annesi, büyükannesi, kız kardeşi, kızı, torunları, halaları ve teyzeleriyle de mahrem olurlar.[28] Eğer emzirilen kız çocuğu ise onu emziren kadının kocası (sütbaba), ve kocasının babası, erkek kardeşi, amcası, dayısı, oğlu ve torunları da ona mahrem olurlar. Aynı şekilde kardeşleri, çocukları, torunları, babası ve büyükbabası, amcaları ve dayıları da ona mahrem olurlar.[29]
Sebeb-i (Evlilik) Mahremiyet
Bir erkek için evlilik yoluyla mahrem olunan kadınlar şunlardır: Karısı, kayınvalidesi ve eşinin büyükannesi, kızı, babasının karısı (üvey annesi), oğlunun karısı (gelini).[30]
Ayrıca evlenen kadın için ise kocası, kayınpederi, kocasının dedesi, kocasının oğlu, eşinin annesinin kocası (üvey babası) ve damadı da evlilik nedeniyle ona mahrem olur. [31] Bunun yanı sıra bir erkek karısı hala hayatta iken veya halen onunla evliyken baldızı (karısının kız kardeşi) ile evlenemez. [32] Hicap hakkındaki hükümler, kadınlarda kız kardeşin kocası için de aynı şekilde geçerlidir.[33]
Kaynakça
- ↑ Ferahidi, El-ayn, H-r-m kelimesinin altında
- ↑ Nisa suresi 23. ayet
- ↑ Nur suresi 21. ayet
- ↑ Hurr Amili, Vesa'ilü-l Şia, h.k 1416, c.20, s.307; Nuri, Müstedrekü-l Vesa'il, h.k 1408, c.14, s.327
- ↑ Necefi, Cevahi'ül-kelam, h.ş 1362, c.29, s.237
- ↑ Meşkini, Mustelehatü-l fıkh, h.ş 1381, s.272
- ↑ Risale tevzihu'l mesail Merace, Nikah babı, m.2437
- ↑ Meşkini, Mustelehatü-l fıkh, h.ş 1381, s.479
- ↑ Mueesiset’ül dairet ’il mearif el-fıkh’ıl İslami, Ferhenge fıkhe Farsi, h.ş 1387, c.1, s.391
- ↑ Muhakkık Hillî, Şerai’ül İslam, h.k 1408, c.2, s.224; Necefi, Cevahir’ül Kelam, h.ş 1362, s.29, s.237
- ↑ Müctehid’i Tahrani, Gonahane kebire, Mahram ve Namahrem, h.ş 1381, s.10
- ↑ Muhakkık Hillî, Şerai’ül İslam, h.k 1408, c.2, s.225
- ↑ Necefi, Cevahir’ül Kelam, h.ş 1362, s.29, s.264
- ↑ Muhakkık Hillî, Şerai’ül İslam, h.k 1408, c.2, s.228; Necefi, Cevahir’ül Kelam, h.ş 1362, s.29, s.264
- ↑ Şehid Sani, Mesaluk’ül-ifham, h.k 1413, c.7, s.281
- ↑ Şehid Sani, Mesalik'ul ifham, h.k 1413, c.7, s.198
- ↑ Necefi, Cevahir'ul-Kelam, h.ş 1362, c.29, s.238
- ↑ Necefi, Cevahir'ul-Kelam, h.ş 1362, c.29, s.238
- ↑ İmam Humeyni, Tahrirü'l-vesile, h.k 1434, c.2, s.282
- ↑ İmam Humeyni, Tahrirü'l-vesile, h.k 1434, c.2, s.283
- ↑ İmam Humeyni, Tahrirü'l-vesile, h.k 1434, c.2, s.283
- ↑ İmam Humeyni, Tahrirü'l-vesile, h.k 1434, c.2, s.283
- ↑ İmam Humeyni, Tahrirü'l-vesile, h.k 1434, c.2, s.283
- ↑ İmam Humeyni, Tahrirü'l-vesile, h.k 1434, c.2, s.283
- ↑ Muhakkık Hillî, Şerai’ül İslam, h.k 1408, c.2, s.22
- ↑ Mağribî, Daaim’ul-İslam, h.k 1385, c.2, s.240
- ↑ Fazil Mikdad, Kenz’ul-irfan, c.2, s.182; Mukaddes-i Erdebili, Zubdet’ul-beyan, s.524
- ↑ Muhakkık Hillî, Şerai’ül İslam, h.k 1408, c.2, s.229; İmam Humeyni, Tahrirü'l-vesile, h.k 1434, c.2, s.288
- ↑ Muhakkık Hillî, Şerai’ül İslam, h.k 1408, c.2, s.228-229; İmam Humeyni, Tahrirü'l-vesile, h.k 1434, c.2, s.288
- ↑ İmam Humeyni, Tahrirü'l-vesile, h.k 1434, c.2, s.288-289
- ↑ İmam Humeyni, Tahrirü'l-vesile, h.k 1434, c.2, s.288-289
- ↑ ŞEHÎD-i EVVEL, el-lumed' demeşkiyye, h.k 1410, s.164
- ↑ «آیا خواهر زن محرم است؟ و آیا راهی برای محرمیت با او وجود دارد ؟», İslamquest.net sitesi
Bibliyografi
- «آیا خواهر زن محرم است؟ و آیا راهی برای محرمیت با او وجود دارد ؟», islamquest.net sitesi\29 Ferverdin h.ş 1399
- İmam Humeyni, Seyyid Ruhullah, Tahrirü'l-vesile, h.k 1434, İmam Humeyni'nin eserlerini organize etme ve yayınlama organizasyonu? İlk baskı, h/k 1434
- Beni Haşim Humeyni, Seyyid Muhammed Hasan, On üç merci-i taklîdin fetvalarına uygun risale, Kum, Kum Öğretmenler Topluluğu İslami Yayınlar Ofisi, h.ş 1385
- Hurr Amili, Vesa'ilü-l Şia, h.k 1416, Kum, Alu'l Beyt (a) li ihyait-teras muessisesi,
- Şehid-i Evvel, Muhammed bin Mekki, el-lumed'ud demeşkiyye, Beyrut, h.k 1410
- Şehid Sani, Mesaluk’ül-ifham, Kum, Mearif'ul İslam muessisesi, h.k 1413,
- Fazil Mikdad, Abdullah, Kenz’ul-irfan, Kum, Menşurat'ul mektebet'ul Murtazaviyye
- Ferahidi, Halil bin Ahmed, El-ayn, Kum, Kurgu: Mehdi Makhzoumi ve Ebrahim Samrai
- Mueesiset’ül dairet’il mearif el-fıkh’ıl İslami, "Amizeş" dər Ferhenge fıkhe Farsi, Mueesiset’ül dairet’il mearif el-fıkh’ıl İslami, h.ş 1387,
- Müctehid’i Tahrani, Ahmed, Üç inceleme: Gonahane kebire, Mahram ve Namahrem, Ahkam'ul ğeybet, Kum, h.ş 1381
- Muhakkık Hillî, Cafer ibn HAsan, Şerai’ül İslam, Kum, İsmailiyyan muessisesi, 2-ci baskı, h.k 1408,
- Meşkini, Ali Ekber, Mustelehatü-l fıkh, Neşr’ül huda, 3-çü baskı, h.ş 1381,
- Mağribî, Qazi Numan, Daaim’ul-İslam, Kum, Alu'l Beyt (a) muessisesi, h.k 1385
- Mukaddes-i Erdebili, Ahmed ibn Muhammed, Zubdet’ul-beyan fi ayat-il ahkam, Tahran, 1-ci çap
- Necefi, Muahmmed Hasan, Cevahir'ul-Kelam fi şerhi-i şerai-il İslam, Beyrut, h.ş 1404
- Nuri, Huseyn, Müstedrekü-l Vesa'il, Kum, Alu'l Beyt (a) li ihyait-teras muessisesi, h.k 1408