Şefaat

Şia İnançları

‌Teoloji
Tevhid	Zati Tevhid • Sıfati Tevhid • Efali Tevhid • İbadette Tevhid
Füruu	Tevessül • Şefaat • Teberrük •
Adalet (İlahi Fiiler)
Hüsn ve Kubh • Beda • Emru'n Beyne'l Emreyn •
Nübüvvet
Peygamberlerin İsmeti • İslam Peygamberinin Hatemiyeti • Gaybet İlmi • Mucize • Kur’an’ın Tahrif Olmadığı
İmamet
İnançlar	İmam'ın Tayin Edilmesinin Gerekliliği • İmamların İsmeti • Tekvini Velayet • İmamların Gayb İlmi • Gaybet (Küçük Gaybet, Büyük Gaybet), İntizar, Zuhur • Ric'at
İmamlar	1. İmam Ali 2. İmam Hasan 3. İmam Hüseyin 4. İmam Seccad 5. İmam Bakır 6. İmam Sadık 7. İmam Kazım 8. İmam Rıza 9. İmam Cevad 10. İmam Hadi 11. İmam Askeri 12. İmam Mehdi
Mead
Berzah • Cismani Mead • Haşir • Sırat • Amel Defteri • Mizan
Belirgin Konular
Ehlibeyt • On Dört Masum • Takiye • Merceiyyet

Şefaat (Arapça: الشفاعة), Müslümanların ve semavi din takipçilerinin genelinin inandığı dini bir terimdir. Şefaatten maksat, evliyaların ve Kur’an gibi kutsal sayılan bazı eşyaların kıyamet günü belirli şartlar çerçevesinde günahkâr bir gruba şefaat ederek onları cehennem azabından kurtarması ya da şefaatle şahsın derecesinin yükselmesine sebep olmaktır.

Müslümanlar arasında sadece Vahhabiler Allah’tan şefaat talep edilebileceğine ve bir kimsenin şefaat edenlerin kendisinden şefaat talep etmesi durumunda (özellikle vefatlarından sonra) müşrik olacağına inanmaktadırlar. Şefaat inancının Şiiler arasında özel ve geniş bir yeri bulunmaktadır.

Şefaatin Anlamı

Şefaat kelimesinin aslı “şe – fe – a” kökünden olup bir şeyi bir şeye bağlamak veya eklemek anlamına gelmektedir. Şefaatin türevlerinden olan Şefi (şefaat eden) kelimesine ise başka bir şahsın eksikliklerini gidermek ve onu kurtarmak için kendisine bağlamasından dolayı Şefi denir.

Şefaat ıstılahta, bir yaratılmışın, Allah ile başka bir yaratılmışın arasında ona hayır ulaştırmak veya ondan bir şerri defetmek için -bu ister dünyada olsun ister ahirette- vasıta olması demektir. Şefaat, mücrimde suçluluğu ondan almak ve ceza kanunları sınırından çıkaracak bir şekilde onda değişiklik ve tahavvül oluşturmak manasına da gelmektedir. Nitekim tövbenin günahkâr insanı hak ettiği cezadan kurtararak Allah’ın affına mazhar kıldığı gibi: “Tövbeden daha kurtarıcı bir şefaatçi yoktur.”

Şefaatin tevessülle yakın ilişkisi bulunmaktadır; Tevessül; ferdin fiili olup, ferdin masum (a.s) birine sığınarak ondan şefaat talep etmesidir ve Masumun (a.s) fiili olan şefaat ise masumun (a.s) Allah’tan o ferdi bağışlamasını talep etmesidir.

Şefaat inancı Yahudilik ve Hristiyanlık gibi diğer semavi dinlerde de bulunmaktadır.

Kur’an’da Şefaat

Kur'an-ı Kerim'de Peygamber Efendimizin (s.a.a) şefaat etmesi hususu açıkça teyit edilmiştir. Bütün Müslümanlar şefaat inancının varlığı noktasında ittifak etmişlerdir, ancak şefaat hakkında tartışılan ve ihtilafa düşülen noktanın ise şefaatin hüküm ve kapsamıyla ilgili konular olduğu göze çarpmaktadır. Örnek olarak Allah Teâla Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyurmaktadır:“Gecenin bir kısmında da uyanarak sana mahsus fazla bir ibadet olmak üzere teheccüd namazı kıl ki, Rabbin seni Makam-ı Mahmud’a ulaştırsın.” Bütün Şii ve Sünni müfessirler bu ayetteki “Makam-ı Mahmud”dan kastın Allah Teâla’nın Peygamberimize (s.a.a) vaat ettiği şefaat makamı olduğu noktasında ittifak etmişlerdir.

Kur’an-ı Kerim’deki şefaat konusuyla ilgili ayetler birkaç gruba ayrılmaktadır:

Bazı ayetlerde, kıyamette şefaat mutlak manada reddedilmiştir. Bazı ayetlerde şefaatin yalnızca Allah’a ait olduğu buyrulmaktadır. Bazı ayetlerde de şefaatin, Allah’ın izni ve emri doğrultusunda olabileceği bildirilmektedir. Diğer bazı ayetlerde ise bazı fertlerin şefaate nail olmayacağı zikredilmiştir.

Şefaat hakkındaki ayetlerin tümü incelediğinde, Kur’an-ı Kerim’in bir tür şefaati onayladığı ve bir başka şefaat türünü ise batıl ve yok saydığı gözlemlenmektedir.

Şefaatin olmadığını bildiren ayetlerden kasıt, hiç kimsenin Allah’ın izni olmaksızın Allah’tan bağımsız bir şekilde şefaat hakkına sahip olamayacağıdır. Şefaatin varlığını ispat eden ayetlerden kasıt ise, asıl ve zat itibari ile şefaatin Allah’a ait olduğu ve Allah’tan başkası için ise Allah’ın izni ile olabileceğidir. “Allah katında, O’nun izin verdiği kimseden başkasının şefaati yarar sağlamaz.”

Hadislerde Şefaat

Şefaat konusu Resulullah (s.a.a) ve Ehlibeyt'ten (a.s) nakledilen hadislerde açık bir şekilde kabul edilmiş ve sınırları da beyan edilmiştir.

• Peygamber Efendimiz (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah Teâla bana (benden öncekilere verilmeyen) beş özellik vermiştir… Onlardan biri şefaattir; onu ümmetim için erteledim ve şefaatim ancak Allah'a hiçbir şeyi ortak koşmayana ulaşacaktır.”
  

• Aynı şekilde Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Üç grup, Allah katında şefaat ederler ve şefaatleri de kabul edilir: Peygamberler (Enbiya), âlimler ve şehitler.”
  

Şefaat hakkında rivayet edilen hadisler üç gruba ayrılır:

1. Cehenneme gidecek günahkâr bir şahsın şefaat vesilesi ile cehenneme gitmekten kurtulacağını belirten rivayetler.
2. Bazı günahkârların uzun süre cehennemde kaldıktan sonra şefaate nail olup cehennem azabından kurtulmasına neden olduğunu beyan eden rivayetler.
3. Bazılarının hiçbir zaman şefaate nail olmayacağı ve ebedi olarak cehennemde kalacaklarını belirten rivayetler.

Bundan dolayı “bir kimsede imanın zerresi bulunsa şefaate nail olur” rivayeti ile örneğin “namazı hafife alanlar şefaate nail olmaz” rivayeti arasında bir çelişki yoktur; zira imanı olan bir kimse nihayetinde şefaate nail olacaktır ama bu uzun zaman cehennem azabında kalarak bazı kirlerden arınıp şefaat olunmaya layık olana kadar sürebilir.

Rasyonel Açıdan Şefaat

Nakli deliller açısından şefaat konusunun varlığı ve hükmü açık ve kesindir. Ancak Müslüman düşünürler nakli delillerin yanı sıra şefaat hakkında akli deliller de sunmuşlardır. Şehit Mutahhari şöyle yazmaktadır:

“Elimizde şefaat için hiçbir naklî delilin olmadığını farz etsek bile, akıl yolu ve "imkân-ı eşref" burhanı (delili) ve evrenin bir düzene bağlı olduğu delili gibi kesin ve kat’i akli deliller ile şefaati kabul etmemiz gerekirdi.

Bir kimse eğer, Allah'ın mağfiretinin varlığını kabul ediyorsa, sağlam aksî deliller, ister-istemez onu bu mağfiretin bir "akl-ı küllî", bir "nefs-i küllî" aracılığı ile tecelli etmesi gerektiğini de kabule zorlayacaktır. Öyle bir akıl ve nefis ki, Allah tarafından "velâyet-i küllî" ye makamına getirilmiştir. İşte şefaat, bu ilâhî feyiz, yine Allah'ın izni aracılığı ile gerçekleşir. Resul-i feyzin bir hesap ve düzene tâbi olmadan varlıklara ulaşması düşünülemez.”

Akli açıdan şefaat tekvin âleminde de cereyan etmektedir ve sebep ve müsebbip düzeninin bir gerekliliğidir.

Akli açıdan şefaatin beyanı iki açıklamaya dayanır.

1. Allah'ın genel rahmeti: İlahi rahmet genel ve tüm varlıkları kuşatmıştır. Eğer bir varlık ilahi rahmetten az faydalanıyorsa bu onun kendi kabiliyet ve yetenek noksanlığından kaynaklanmaktadır. Gerçekte hiçbir varlık tek başına ve ilahi rahmet olmaksızın asla saadet ve başarı elde edemez ve azaptan kurtulamaz.
2. Evrenin bir sistematik düzene bağlı olması: Akli açıdan evrenin sistematik bir düzeni ve bir dizi mertebeleri bulunmaktadır. Bu sistematik silsile mertebeler neden-sonuç veya sebep ve müsebbip ilişkisi düzenidir. İnsanın maddi ihtiyaçları, Allah’ın izni ile etki yapan tabii sebepler zinciri yoluyla insana ulaşır.
   

Allah’ın rahmet ve mağfireti her ne kadar genel ve bütün varlıkları kuşatıcı olsa da bu kaidenin dışında değildir ve vasıtasız yapılması mümkün olmamaktadır. Bu konu Allah’ın bütün ilahi rahmetleri için geçerlidir. Örneğin; Allah’ın hidayet ve rahmeti olan vahiy asla her insana inmez, belki özel kişilere nazil olmakta ve diğerleri de bu vasıtayla o vahiy rahmetinden yararlanmaktadırlar; zira peygamberlerin dışında hiç kimse Allah’ın direkt olarak muhatabı olmaya layık değildir. İşte bu varlık âleminin sistematik silsile mertebeleridir. Ya da örneğin istiska (yağmur yağması için) namazı kılınacağı vakit içinde bulunulan şartlarda hiçbir değişiklik olmadan yağmurun yağması beklenemez, belki Allah Teâlâ kılınan yağmur namazı nedeniyle, bulutların toplanması ve rüzgarın esmesi gibi yağmurun yağmasını sağlayan sebepleri oluşturuyor; nasıl ki istiska namazı yağmurun yağması için bir sebepse, şefaat, tövbe ve benzeri şeyler günahkarın, affedilme nisabına ulaşması, günahlarının hafifletilmesi veya derecesinin yükselmesini sağlamak için, halinde bir değişiklik olmasına neden teşkil etmektedir.

Bu sistemde şefaatin yeri, bireyin İlahi genel rahmetten daha fazla feyz alabilmesi için bireyin kabiliyetini artırmaktır. Zira akıl kemalden yoksun bir varlığın yoksun olduğu kemali kaynağından ve ayni kemalden alması gerektiğini iktiza etmektedir. Eğer kemale ulaşma noktasında gerekli şartlara haiz değilse yardım alarak kendisini gerekli seviyeye ulaştırması gerekmektedir. Bu hadise bir kanunu nakzetmediği gibi, aksine akli kanunların gereksinimlerindendir.

Bundan dolayı bir şahıs hakkında şefaat, şefaat şartlarından yoksun olduğu halde şefaatin onun hakkında kabul olacağı veya teşrii şefaatte cezalandırılmayı hak eden mücrim biri hakkında ceza kanunlarının iptali veya uygulanmaması manasına gelmemektedir. Nitekim şefaat, (nasıl ki tövbe günahkâr insanı hak ettiği cezadan kurtararak Allah’ın affına mazhar kılıyorsa) mücrimin hak ettiği suçu ondan almak ve onu ceza kanunları kapsamı ve sınırından çıkaracak bir şekilde onda değişiklik ve tahavvül oluşturmak manasına gelmektedir. Bundan dolayı rivayetlerde tövbeden daha kurtarıcı bir şefaatçinin olmadığı rivayet edilmiştir.

Başka bir tabirle gerçek ve hakiki şefaat ile batıl ve doğru olmayan şefaat arasındaki fark şudur; hakiki ve gerçek şefaat, Allah Teala’da (izniyle) başlar ve günahkar şahısta (şefaat edilmesi) son bulur ve buradaki şefaatçi sadece kendisi dışındaki bir şahsa hak Teâlâ’nın feyzini ulaştırmak için bir vasıtadır. Batıl ve doğru olmayan şefaat ise, kayırma gibi özel bir liyakata sahip olmayan seviye değeri düşük bir şahsın sırf kendisinden üstün bir şahısla olan irtibatı sonucu kendi isteklerine ulaşmak istemesidir.

Mescid-i Nebi'de Şefaat Hadisi

Şefaatin Kısımları

Tekvini ve Teşrii Şefaat

Tekvini şefaati şöyle tanımlamak mümkündür: Evrende yer alan tüm etki ve fiillerin ana kaynağı ve menşei, Allah Teâlâ’dır ve bütün diğer sebep ve etkenler Allah’ın izniyle Allah’ın feyz ve rahmetini alt merhalelere ulaştırmada aracılık (vesile) işlevini görmektedirler. Bundan dolayı evrendeki bütün illetler kendi malullerinin şefaatçisidirler; zira Allah’ın feyz ve rahmetini alt mertebelere intikal ettirmekteler. Örneğin; Güneş, büyümesi için buğday tanesinin şefaatçisidir.

Nitekim Kur’an’ı Kerim’de Allah Teâla şöyle buyurmaktadır: “Göklerdeki her şey, yerdeki her şey O’nundur. İzni olmaksızın O’nun katında şefaatte bulunacak kimdir?”

Teşriî şefaat ise; Allah Teâla kendi feyz ve rahmetine binaen, beşerin hidayete ulaşması ve aslında cennete girmesinde şefaatçisi olması için kanunlar indirmesi anlamına gelmektedir. Bütün dini hükümler ve benzerleri bu kabildendir.

Sahih ve Batıl Şefaat

Batıl Şefaat: Suç işleyen kimse kanun koyucunun amacına aykırı olarak, kanunların da amacına ters bir biçimde kanun koyucunun iradesine ve kanunun amacına üstün gelmek istemesi anlamındadır. Bu tür şefaat dünyada zulüm demektir, ahirette ise esasen mümkün değildir. Şefaate dair yöneltilen itirazlar ve Kur'an-ı Kerim'in de reddettiği şefaat, işte bu anlamdaki şefaattir.

Batıl şefaat, batıl olan tefviz (yani Allah Teâlâ evreni yarattıktan sonra onun idaresini başkalarına bırakması ve kendisinin artık evreni idare noktasında hiçbir rolü olmadığı) inancından kaynaklanmaktadır; bu itikada göre herkesin bağımsız ve müstakil olarak şefaat edebileceği ve bir kimsenin de şefaat edicilerin nazarını cezbetmesi durumunda Allah’ın rızasını almaya gerek kalmayacağı manasına gelmektedir.

Sahih Şefaat: Şia’nın inancı ve Ehlibeyt (a.s) imamlarının hadislerinde vurgulanan doğru ve Kur’an-i anlamıyla şefaat şu manaya gelmektedir: Şefaat bütünüyle Allah’a aittir ve hiç kimse Allah’ın izni olmaksızın şefaat edemez. Masum imam (a.s) ve Enbiyaların (a.s) şefaat etmeleri onların şefaat noktasında bağımsız rollerinin olduğu veya İmam (a.s) ve Enbiyaların (a.s) şefaatine ulaşmak için Allah’ın emrettiği şeylerden başka bir şeylerin lazım olduğu manasına gelmemektedir. Aksine İmam (a.s) ve Enbiyalar (a.s) sadece Allah’ın razı olduğu kimselere şefaat ederler: “Onlar, O’nun razı olduğu kimselerden başkasına şefaat etmezler”.

Mağfiret ve Makamın Yükselmesi için Şefaat

Şefaat bazen (bütün İslam mezheplerince kabul edilen) insanın derece ve makamının yükselmesi için ve bazen de Mutezile ve Hariciler gibi bazıları tarafından kabul görülmeyen mağfiret ve günahların bağışlanması içindir. Bu iki fırka (Mutezile ve Hariciler) büyük günah işleyen ve azaba müstahak olanların ve cehennem azabında olan kimseler hakkında şefaati kabul etmezler. Mutezile ve Hariciler şöyle derler: “Cehenneme düşen bir kimse artık oradan çıkamaz.”

Şefaat bazen, Peygamber Efendimizin (s.a.a) kıyamette günahkârlara şefaat etmesi örneğinde olduğu gibi uhrevidir, bazen de dünyevidir. Nitekim bir iş hayırlı olursa şefaat de onda makbuldür ve eğer bir iş günah olursa şefaatin onda makbul olmadığı gibi, günahın bir kısmı şefaat eden şefiin boynunadır.

Şefaat Edileceklerin Şartları

Şefaat; mağfiret ve ilahi rahmettir ve bundan dolayı Allah’ın rahmeti hiç kimseden esirgenmez, ancak bazen kabiliyet ve yetenek eksikliğinden dolayı ilahi rahmeti almaktan mahrum kalınmaktadır. Bundan dolayı şefaatte de ferdin kabiliyete sahip olması şefaat için gereklidir.

Kur’an ve rivayetler, şefaatin eğitici yönüne riayet edilmesi ve günah işlemeye cüret edilmemesi için, şefaat edilebilmenin bütün ayrıntı ve şartlarını açıklamamıştır. Ancak bazı gerekli özellikler zikredilmiştir.

Şefaate mazhar olmanın en önemli şartlarından biri Allah Teâla’nın rızasıdır; “Onlar, O’nun razı olduğu kimselerden başkasına şefaat etmezler”.

(Allah’ın razı olduğu kimselerden kasıt, Allah’ın din ve inancından razı olduğu kimselerdir).Bir kimse günahından dolayı şefaat ve mağfirete ihtiyaç duyuyorsa, Allah’ın o kişinin amelinden razı olmadığı açıktır; Allah’ın rızasından kasıt Allah’ın ferdin din ve inancından razı olmasıdır.

Başka bir tabirle, şefaate mazhar olan kişi her ne kadar günahkâr ve büyük günah işlemişse de Allah ve din evliyaları (peygamberler) ile irtibatını kesmemiş olması gerekmektedir.

Şefaati Engelleyen Unsurlar

Kur’an-ı Kerim ayetlerinden anlaşıldığı üzere bazı etkenler şefaate mazhar olunmasını engel teşkil etmektedir. Şefaatten mahrum olacak gruplardan bazıları şunlardan ibarettir:

1. Kâfir ve Müşrikler
2. İsyankârlar
3. Peygamber Efendimizin (s.a.a) Ehlibeytinin Düşmanları (Nasibiler)
4. Allah Resulünün (s.a.a) Soyu ve Evlatlarına Eziyet ve Zulüm Edenler
5. Şefaati İnkâr Eden ve Yalanlayanlar
6. Önderlerin İhaneti
7. Namazı Hafife Alanlar
8. İmam Ali (a.s) ve Masum İmamların (a.s) Vilayetini İnkâr Edenler
9. Münafıklar
10. Namazı Terk Edenler
    

Kur’an-ı Kerim’de Şefaat edici için de iki şart öngörülmüştür:

1. Allah Katında Bir Ahdi Olanlar
2. İlim İle Hak Üzere Şehadet Edenler
   

Şefaat Ediciler

Sebep ve müsebbiplerin etkisi manasına gelen tekvini şefaat bütün evrende var olmaktadır. Bu nedenle rivayetlerde bazı fert ve gruplara ek olarak, insanların hidayetinde etkin olan bazı mekânların da şefaat hakkı taşıdığı zikredilmiştir. Teşrii şefaatte ise şefaat edenler, ya kişinin salih ve güzel amelleri, peygamberler veya evliyalar yahut başka bir takım şeylerdir.

• Peygamber (s.a.a): Allah Resulünün (s.a.a) şefaati, büyük şefaat (şefaati kübra) olarak adlandırılmaktadır. Çeşitli rivayetlerde zikredildiği üzere Peygamberi Ekrem’in (s.a.a) şefaati büyük günaha mürtekip olmuş müminlere şamil olacaktır.
• Emire’l Müminin Ali (a.s)
• Masum İmamlar (a.s)
• Hz. Fatıma Zehra (s.s)
• Kur’an-ı Kerim
• Peygamberler ve Vasiler
• Tövbe: Peygamber ve melekler gibi şefaat edicilerin tövbeye nispet üstünlükleri kıyamette de şefaat edebilmeleridir; zira tövbe sadece dünyaya özeldir.
• Melekler
• Alimler
• Şehitler
• Allah Teâlâ: Allah Teâla’nın Erhamu’r-Rahimin olmasından dolayı, kıyamet günü şefaat edicilerin şefaat etmesinden sonra, hatta bütün şefaat edicilerin şefaatinden mahrum kalanlar Allah Teâlâ’nın rahmet ve şefaatine mazhar olacaktır.

Şefaatin Etkileri

Şefaatin mahiyeti; ne günaha teşvik etmek ve ne de günahkar için bir yeşil ışık yakmak ve aynı şekilde geride kalma sebebi ve aracılık olmamakla birlikte, aşağıda bazılarına değineceğimiz eğitici sonuçları da beraberinde getiren önemli bir terbiye meselesidir.

1. Ümit Yaratmak: Nefsani arzuların insana galip gelmesi genellikle insanın büyük günahlara mürtekip olmasına neden olur ve ardından da insana ümitsizlik ruhiyesi hâkim olur. Bu ümitsizlik ve karamsarlık ruhiyesi insanı daha fazla günaha bulaşmaya iter. Bunun karşısında evliyaların şefaat edeceği ümidi, engelleyici bir etken olarak fertlere kendilerini ıslah ve düzeltmeleri durumunda iyi ve temiz şefaatçilerin şefaati ile günahlarının telafi edilebileceği ihtimali ümidini verir.

2. Evliyalarla Manevi Bağ Kurma: Şefaate ümidi olan biri kesinlikle Allah’ın velileri ile bir yolla bağ kurmaya ve onlarla sevgi ve dostluk bağlarını koparmamak için onların razı olacakları işler yapmaya çalışır. Bu bağ ve sevgi, şefaat ümidi taşıyan kimsenin daha fazla hayır ameller işlemesine yol açar.

3. Şefaat Şartlarını Elde Etmek İçin Çabalamak: Şefaat ümidi taşıyanlar geçmiş amellerini gözden geçirerek geleceğe dair daha iyi kararlar almalıdırlar; zira uygun bir zemine olmadan şefaat vuku bulmaz, çünkü şefaat, bir yanda şefaat edilecek kişide uygun bir zeminenin ve diğer yanda da şefaat edicinin hürmeti, saygısı ve salih amellerinin bulunmasıyla gerçekleşen bir çeşit lütuftur.

Vahhabiler ve Şefaat

Vahhabiler de dahil bütün Ehlisünnet şefaati kabul etmektedirler. Vahhabilerin büyüğü İbn Teymiye şöyle demektedir: Şefaat hakkındaki hadisler çok ve mütevatirdir; Şefaat hakkındaki çeşitli hadislerden bir bölümü Sahih Buhari ve Müslim’de ve birçoğu da sünen ve müsnedlerde bulunmaktadır.

İbn Teymiyye başka bir yerde ise şöyle demektedir: Kıyamet gününde Peygamber Efendimiz için üç şefaat vardır… Şefaatin üçüncüsü cehennem ateşini hak edenler içindir. Peygamberi Ekrem’in, peygamberlerin, Sıddıkların ve diğerlerinin şefaati, cehennem ateşini hak eden kimselerin ateşe girmemeleri ve aynı şekilde ateşe girmişlerin cehennemden kurtulmaları içindir.

Vahhabiler, Enbiya ve Salihlerden dünyada şefi hayattayken veya kıyamet gününde şefaat talep edilebileceğine inanmaktadırlar, Abdurrahman b. Hasan b. Muhammed b. Abdulvahhab (1285) şöyle der: “Hayatı zamanında Peygamberden (s.a.a) şefaat dilemek onun duasından dolayıdır ve Peygamberin duası kabuldür, ancak vefatından sonra Peygamberden şefaat talep edilmesi caiz değildir.”

Şefaat konusunda Vahhabiler ve diğer Müslümanlar arasında yaşanan tartışma berzah aleminde Enbiya ve Evliyalardan şefaat talep edilebilmesi üzerinedir; zira vahhabiler berzah alemini kabul etmedikleri için bu tür şefaati caiz bilmemektedirler. Abdullah b. Muhammed b. Abdulvahhab şöyle söylemektedir: “Bizler Peygamber Efendimizin kıyamet günü şefaatini ve aynı şekilde diğer peygamberler, evliya, melekler ve bebeklerin de şefaat edebileceğini rivayetlerde var olma hasebiyle ispatlıyoruz, ancak bizler şefaati sahibinden (Allah’tan) istiyoruz. Şefaati Allah’tan istememiz gerekir, şefaat edicilerden değil. Yani şahıs şöyle söylememelidir: Ey Allah resulü ve Ey Allah’ın velisi senden şefaat etmeni (ve şefaate benzeri şeyleri) istiyorum… ve buna benzer ibarelerle Allah’tan başkasının kadir olmadığı şeyleri istemek. Berzah âleminde bulunan şefiden şefaat talep edilmesi şirkin kısımlarındandır.”

Vahhabilerin En Önemli İtirazları

Şefaat konusunda Vahhabiler tarafından yöneltilen en önemli itiraz ve eleştiriler şunlardan ibarettir:

Allah’tan Başkasından Şefaat Dilemek Şirktir

Şefi’den şefaat talep etmek bir nevi Allah’tan başkasına seslenmek ve ondan başkasından istemektir ve bu da ibadette şirktir; zira Allah’u Teâla şöyle buyurmaktadır: “Şüphesiz mescitler, Allah’ındır. O hâlde, Allah ile birlikte hiç kimseye kulluk etmeyin.” (Cin Suresi, 18. ayet). Allah’la birlikte hiç kimseyi çağırmayın.

Cevap: Bu itiraz ve eleştiri vahhabilerin tevhit ve şirk mefhumundan algıladıkları yanlış manadan kaynaklanmaktadır. Şirk ve tevhit mefhumunun doğru bir şekilde tahlil edilmesiyle, Allah’tan başkasını çağırma ve seslenmenin, başlı başına şirki gerektirmediğini ve hatta haram olmadığını anlarız. Çünkü şirk koşmak, bir şeyin ilah, rab ve bağımsız olduğu inancının var olduğu yerdedir. Şialar hiçbir zaman kendi İmamları ya da Allah’tan başka bir varlığın bu özelliklere (Uluhiyet, Rububiyet ve Bağımsız) sahip oldukları inancını taşımaz. Şüphesiz Müslümanların onlara seslemesi veya onlardan yardım dilemesi caiz ve meşrudur ve diğerlerinin de ellerinden geldiği kadar onlara yardım etmesi gereklidir. Ayrıca bir ferdin yaptığı fiil caiz ve meşru olursa, ondan bu işi yapmasının istenmesi de caiz ve meşru olacaktır. Yani eğer kıyamette Peygamber Efendimiz (s.a.a) ve diğer şefaatçiler için şefaat etmek hak ve meşru oluyorsa, aynı şekilde onlardan şefaat dilemek de doğru ve meşru olacaktır.

Başkalarından dua etmesini istemek bütün Müslümanların ortak görüşünde caizdir, bir kimseye “bana dua et” demek gibi. Bundan dolayı Allah tarafından şefaat etmelerine izin verilen kimselerden “Allah katında benim şefaatçim ol” örneğinde olduğu gibi, şefaat dilenmesi caiz ve meşru olacaktır.

Allah Teâlâ halkı günahlarının affedilmesi ve bağışlanması için, Peygamberden (s.a.a) kendileri için bağışlanma talebinde bulunmasına davet ediyor: “Eğer onlar kendilerine zulmettikleri zaman sana gelseler de Allah’tan günahlarının bağışlamasını dileseler ve Peygamber de onlara bağışlama dileseydi, elbette Allah’ı tövbeleri çok kabul edici ve çok merhametli bulacaklardı.” (Nisa Suresi, 64. ayet) Bazıları bu ayeti “onlar Peygamberin kendisine eziyet ettikleri için mutlak ondan helallik istemeleri gerekmektedir” mana ederek tevcih etmeye çalışmışlardır, ancak ayetin üzerinde dikkatlice düşünüldüğü zaman bu açıklamanın doğru olmadığı aşikar olur. Eğer konu Peygamberin kendi hakkından vazgeçme konusu olsaydı “Allah Resulü onları affetti (وَ غَفَرَ لَهُمُ الرَّسولُ)” lafzından istifade edilmesi gerekirdi. Oysaki ayeti kerimede “Peygamber onlar için bağışlanma diledi (وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسولُ)” cümlesi geçmektedir.

Diğer taraftan vahhabilerin delil olarak getirdiği ayet (Allah ile birlikte hiç kimseye kulluk etmeyin) maiyyeti (birlikteliği) nefyetmektedir; yani hiç kimseyi Allah’a eş, ortak ve aynı derecede bilmeyin. Ayetin muhatabı vasıtaları bağımsız olarak gören müşriklerdir. Ayrıca eğer Allah’tan başkasından şefaat talep etmek şirk sayılıyorsa, o zaman fertlerin hayatta olmaları veya olmamaları arasında hiçbir fark bulunmaması gerekir; yani Peygamber Efendimiz veya şefaat yetkisine sahip birinden hayattayken bile bir şey talep etmemeliyiz.

Ehlisünnet kaynaklarında sahih olan bir rivayette, Tirmizi Enes b. Malik’ten şöyle nakleder: “Resulullah'tan (s.a.a) kıyamet günü bana şefaat etmesini istedim, Allah Resulü, “şefaat edeceğim” buyurdu. Bunun üzerine, “Ya Resulallah, seni nerede arayayım?” diye sordum. Resulü Ekrem de “İlk olarak beni sırat köprüsünde ara” buyurdu.”

Şefaatin Allah’a Özgü Olması

Kur’an-ı Kerim şefaati Allah’ın özel hakkı olarak belirtmektedir: “De ki: “Şefaat tümüyle Allah’a aittir. Göklerin ve yerin hükümranlığı O’nundur. Sonra yalnız O’na döndürüleceksiniz.” (Zümer Suresi, 44. ayet) Bu ayeti kerimeden yola çıkarak şefaati sadece Allah Teâla’dan talep etmek gerekmektedir.

Cevap: Şefaat, varlık âleminde bir tür etki koyma babından Allah’ın rubibiyetinin mazhar ve cilvelerindendir ve bundan dolayı Allah Teâlâ’ya özgüdür. Ama bu konu Peygamber ve salihlerin şefaat hakkına sahip olduğu inancıyla bir çelişkisi bulunmamaktadır; zira onların şefaati bağımsız ve müstakil değil, diğer meselelerde de olduğu gibi Allah Teâlâ’nın izni ve isteği şartına bağlıdır. Nitekim Allah Teâlâ Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyurmaktadır: “Bütün güç ve kuvvet Allah’a aittir”.(Bakara Suresi, 165. ayet) Bu ayeti kerime, varlık âlemindeki bütün güç ve kuvvetlerin Allah’a ait olduğu ve diğer varlıkların da Allah’ın meşiyyet ve izni ve onlara verdiği ölçüde kudret sahibi olacakları manasına gelmektedir. Allah’ın bir varlığa güç ve kuvvet vermesinden sonra ondan yardım talebinde bulunabilinir. “De ki: “Şefaat tümüyle Allah’a aittir” ayeti de bütün şefaatlerin Allah’a ait olduğu ve Allah’ın maslahat görmesi ve bir mahluka şefaat izni vermesi durumunda o varlıktan, Allah’ın verdiği izni bu fert hakkında kullanmasını talep edebileceğimiz anlamına gelmektedir.

Müşriklerin Eylemlerine Benzemesi

Kur’an-ı Kerim’de Allah Teâla, Risalet asrı müşriklerini Allah’tan başkasından şefaat diledikleri için müşrik saymaktadır: “Allah’ı bırakıp, kendilerine ne zarar, ne de fayda verebilecek şeylere tapıyorlar ve “İşte bunlar Allah katında bizim şefaatçılarımızdır” diyorlar.”(Yunus Suresi, 18. ayet)

Cevap: Risalet asrı müşriklerinin mabut ve putlarının şefaat makamına sahip olduklarına inandıkları tartışılmaz, ancak ayette müşriklerin hem putlara ibadet ettikleri ve hem de putları şefaatçi olarak kabul ettiklerini belirtmiştir ve şefaat makamına sahip olmaları inancıyla birlikte, onlara ibadet etmeleri müşriklerin kınanmalarına sebep olmuştur.

Müşrikler (Allah Teâlâ’nın onlara böyle bir makam vermediği halde) putların delilsiz, kayıtsız ve şartsız şefaat makamına sahip olduklarına inanmakta ve diğer taraftan da putlarının ilahlığına inanarak onlara ibadet etmekteydiler. Ama Allah’ın izin verdiği bir kişi hakkında şefaat makamına sahip olduğu ve şefaat hakkını da Allah’ın izni ile kullanacak olmasıyla (Onlar, O’nun razı olduğu kimselerden başkasına şefaat etmezler ve hepsi O’nun korkusuyla titrerler. (Enbiya Suresi, 28. ayet) ) artık böyle bir itiraza yer kalmaz. Ayrıca hiçbir Müslüman, şefaatçilerin ulûhiyet makamı taşıdıklarına inanmamaktadır ki onlara ibadet etsinler ve eylemleri müşriklere benzesin. İlah ve ulûhiyet inancı taşımaksızın sırf İmamların zarihine sevgi, saygı gösterme veya öpmenin ibadet sayılmayacağı açıktır, yoksa anne ve babanın elini öpmek de onlara ibadet etmek manasına gelirdi.

Diğer bir nokta ise, taş ve ağaçlardan yapılan putların Allah’u Teâla tarafından, bir fayda veya zarar ulaştırma noktasında bir izinleri bulunmamaktaydı, sadece putperestler taş ve ağaçlardan yapılan putları için bir etki sahibi oldukları inancı taşımaktaydılar ve bu etki Allah’ın izni ile şefaat eden şefilerin tesiriyle tamamen farklıdır. Bu ayeti kerimede Allah Teâla putperestlere şöyle buyuruyor; sizler putlarınızın benim vermediğim bir makama sahip olduklarına inanmaktasınız. Acaba bu eyleminizle Allah’ın bilmediği bir şeyden mi haber vermek (putların etkileri) istiyorsunuz ve bu konu evliyalardan şefaat dilemekten uzaktır.

Son olarak bu ayette şefaat dilemekle ilgili bir konu geçmemekte, zira konu putların şefaat makamına sahip oldukları inancı konusudur; (İşte bunlar Allah katında bizim şefaatçilerimizdir, diyorlar) buyurmakta, (Allah katında bize şefaat et) cümlesi geçmemektedir. Bundan dolayı eğer vahhabilerin bu ayeti delil olarak getirmesini doğru kabul edersek, o zaman şefaat inancının mutlak manada şirk olduğunu söylememiz gerekir ve bu konu vahhabilerin kendisini de kapsar; zira onlar da şefaatin aslını kabul etmektedirler.

Başkalarından Şefaat Dilemeyi Meneden Rivayetler

İmam Ali (a.s) şöyle buyurmaktadır: “Yere ve göklere tasarruf eden, af dileyip dua etmene izin vermiş, kabul etmeyi de üzerine almıştır. Vermesi için istemeni, merhamet etmesi için de merhamet dilemeni emretmiştir. Seninle arasına engel olacak bir kimseyi koymadı. Katında bir şefaatçiye muhtaç etmedi…”

Cevap: İlk olarak; Şefaat konusu, İslam ümmetinin üzerinde ittifak ettiği konulardan biridir ve hatta vahhabiler şefaati ispatlamaya çalışmaktadır. Kur’an ve hadisler de şefaatin varlığına işaret etmektedir: Nitekim Allah Teâla Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyurmaktadır: “Göklerdeki her şey, yerdeki her şey O’nundur. İzni olmaksızın O’nun katında şefaatte bulunacak kimdir? O, kulların önlerindekileri ve arkalarındakileri (yaptıklarını ve yapacaklarını) bilir.” (Bakara Suresi, 255. ayet).

Buhari’nin Peygamber Efendimize (s.a.a) dayandırdığı senetli bir hadiste şöyle buyurmuştur: “Allah Teâla bana (benden öncekilere verilmeyen) beş özellik vermiştir… Bana şefaat verilmiştir...

“Katında bir şefaatçiye muhtaç etmedi” cümlesi, Allah’ın kullarına karşı fiil ve inayetlerinin, insanların tanımadıkları kişilere rücu ederek onların tanıtmalarıyla isteklerini elde eden insanlarınkine, benzemediğine işaret etmektedir; zira Allah Teâlâ evrendeki tüm sırlara âlimdir ve direkt olarak insanları ve ihtiyaçlarını tanır. Allah Teâlâ’nın sebeplere yönlendirmesi, onun hikmeti ve evrendeki neden sonuç ve sebep müsebbip kanunlarının gereksiniminden kaynaklanmaktadır.

Hak Teâlâ insanı, şefaatçinin peşine gitmesi için mecbur etmemiştir; zira cimriliği veya talep edenin hakkına olan cehlinden dolayı asıl şahsa ulaşmanın mümkün olmadığı zaman şefaatçiye gerek duyulur. Hâlbuki Allah Teâlâ tarafından bir cimrilik veya engel söz konusu değildir. Bu bazı Hristiyanların, Allah ve insan arasında mutlaka bir aracı olması gerektiği inancının aksidir.

Ölülerden Şefaat Dilemek

Vahhabiler, şefaat edicinin vefatından sonra, ondan şefaat dilenmenin şirk olmasından ve bizim sesimizi duyamayacağından dolayı caiz olmadığına inanmaktadırlar.

Cevap: Eğer bir fiil şirk ise, dünyada da ahirette de şirktir. Ayrıca ölüm cisimle ilintilidir, ama ruh canlıdır ve dua ve şefaat dileğinin duyulması ve icabet edilmesi bedenle değil, ruhla alakalıdır. Berzah âlemi konusunda berzahtaki ruhani hayata ayrıntılı bir şekilde değinilmiştir.

Ehlisünnet kaynaklarında Peygamber Efendimize (s.a.a) salavat göndermenin ve vefatından sonra uzaktan veya yakından ona selam gönderme hakkında birçok rivayet zikredilmiş ve Peygamber Efendimizin (s.a.a) bu salavat ve selamları duyduğu ve onlara cevap verdiği belirtilmiştir.

Şefaat Etme Hakları Var, Bizlerin Şefaat Dilemeye Hakkı Yok

Muhammed b. Abdulvahhab şöyle demektedir: Eğer birisi, Peygamber Efendimize (s.a.a) şefaat etme hakkı verildi ve ben de ondan Allah’ın ona verdiği bir şeyi istiyorum, derse şöyle cevap veririz: Allah Teâla ona şefaat hakkı verdi, ancak seni, ondan şefaat dilemekten menetti ve şöyle buyurdu: “O hâlde, Allah ile birlikte hiç kimseye kulluk etmeyin.”

Cevap: Birinci olarak; yukarıda zikredilen ayetin şefaat dilemeyi menetmekle hiçbir bir ilgisi bulunmamakta ve Allah’a bağımsız olarak bir ortak koşan, onlara ibadet eden ve onlardan hacetlerini isteyen müşriklerle ilgilidir. Bundan dolayı bu tür ayetler vahdet inancı taşıyanlara tatbik edilemez.

İkinci olarak; önceden de belirttiğimiz gibi “mea (birlikte)” kelimesiyle gelen bu ve benzeri ayetler, bir varlığın hiçbir zaman Allah’ın arzında karar kılınmaması gerektiğine delalet etmektedir. Ama Allah’ın, bir vasıta veya şefaatçiye bir işi yapmasına izin verdiği ve yapılan her şeyin Allah’ın emri ile yapıldığı inancı taşırsa bu şirk olmamakla birlikte tevhid inancı doğrultusundadır. Nitekim Hz. İsa (a.s) Kur’an’da, hastalara şifa vermeyi, ölülere hayat vermeyi ve hatta topraktan kuş yaratmayı kendine nispet vermekte ve onu Allah’ın iznine bağlı olarak tanıtmaktadır.

Şefaati İnkâr Edenler

Şefaatin aslını inkâr edenler de bazı deliller öne sürmüşlerdir:

Şefaat Günah İşlemeye Teşvik Ediyor

Bazılarının görüşüne göre şefaat inancı, fertleri günah işlemeye teşvik etmekte ve günahkâr ve mücrimlerde isyan ruhunu yaşatmakta olduğundan dolayı, şefaat inancının İslam şeriatı ve diğer şeriatların ruhiyesi ile uyuşmamaktadır.

Cevap: Evvela; Şefaate inanmak eğer günaha teşvik olursa “Tövbe” de günahların bağışlanmasına sebeptir ve tövbe insanların daha çok günah işlemelerine neden olur. Hâlbuki tövbe tüm Müslümanların ittifakla kabul ettikleri asıl ve temel inançlardan biridir. İkinci olarak; Suçluların bütün sıfatları ve özellikleri tamamen belli olduktan ve ikapların her türlüsü onun tüm zamanlarında cari olması netlik kazandıktan sonra şefaat vadesi isyan ve günaha teşvik olur… Ancak bu durumlar belirsiz ve üstü kapalı kalırsa yani hangi günah, hangi günahkârlar, kıyametin hangi saatinde olacağı belli olmazsa, hiç kimse şefaat edilip edilmeyeceğini bilmezse bu durumda şefaat günahlara teşvik etmek anlamına gelmez.

Allah ile İnsan Arasında Bir Vasıtaya Gerek Yok

Allah Teâlâ insanlara şah damarından bile daha yakın ve herkesten daha çok merhametlidir; o zaman neden ondan başkasına yönelerek dilekte bulunalım.

Cevap: Allah’ın biz kullarına şah damarından daha yakın olduğu doğrudur, ancak insanın yeryüzünde yaratılışının hikmeti gereği Allah Teâlâ insanlarla direkt olarak konuşmak yerine insanların hidayeti ve irşadı için Peygamberleri vasıtası karar kılmıştır. Aynı şekilde yaratılış hikmeti gereği, hidayet emrinin daha iyi yapılabilmesi için insanların nezdinde resuller ve hidayet edicilerin makamını yüceltmiştir. Netice itibari ile beşerin onlardan rahat bir şekilde ve güvenerek itaat etmeleri için onlara günah ve hatadan masun kalma (ismet) lütfunda bulunmuştur. Bu ilahi hüccetlerin yüce makamının halkın nazarında daha fazla aşikar olması ve gönüllerinin onların tarafına yönelmesi için Hak Teâlâ onlara zahiri makamlar armağan etmiştir.

Allah Teâlâ Kur’an’da (Hz. Yusuf’un (a.s) kardeşlerinin, Allah’ın onları affetmesi için babalarını vasıta karar kılması veya son Peygamber Hz. Muhammed’in (s.a.a) şahıslara yaptığı dua ve istiğfarının, fertlerin kendileri hakkında yapmış olduğu dua ve istiğfardan daha etkili olduğunu belirtmesi veyahut Hz. İsa’nın (a.s) zamanında yaşayan insanların, hastalarının şifa bulması veya sıkıntılarının giderilmesi için zamanın hüccetine müracaat etmeleri gibi) bazı konuları beyan ederek, insanlardan istekleri noktasında daha iyi netice elde etmeleri için bu fertleri (şefaatçileri) vasıta karar kılmalarını istemiştir.

Günahkarı Cezalandırmak mı yoksa Şefaat Etmek mi Adalettir?

Yüce Allah kıyamette günahkârları cezalandıracağını buyurduktan sonra kıyamet günü onlardan cezayı (azabı) kaldırması ya adalete uygun bir iştir ya da zulümdür; Eğer cezayı (azabı) kaldırması adaletli bir iş ise, bu durumda cezalandırmanın aslı haşa Allah tarafından bir zulümdür. Eğer cezanın (azabın) kaldırılması zulüm ise ve cezalandırmak adaletli ise, o zaman şefaatçilerin şefaati ve onların bir ferdin cezasının kaldırılması için şefaatçi olmaları zulümdür.

Cevap: Cezanın (azabın) kaldırılması, “zulüm” ve “adalet” unvanlarına sadık ve tatbik olmayan Allah’ın “fazl (lütfu)” olabilir. Başka bir tabirle cezanın kaldırılması lütuftur ve lütuf adaletten üstündür. Allah Teala adaleti esası üzerince günahkarlar için bir azap tayin etmiştir, ancak şefaat vasıtasıyla cezanın kaldırılması lütuf ve ihsandır. Hak Teala insanlara adil olmalarını öğretmiş ve daha sonra çabalayarak adaletten üstün olan ihsan makamına ulaşmalarını emretmiştir: “Şüphesiz Allah, adaleti, iyilik yapmayı, yakınlara yardım etmeyi emreder; hayâsızlığı, fenalık ve azgınlığı da yasaklar. O, düşünüp tutasınız diye size öğüt veriyor.” (Nahl suresi, 90. ayet). Aynı şekilde Allah Teâlâ insanlara, bir kişinin bir şahsa kötülük yapması durumunda, adalet gereği kötülük yapana aynı ölçüde kötülük yapılan kişi tarafından ceza uygulayabileceğini, ancak adaletten daha üstün olan sabır ve ihsan üzere onu affederek bu hakkından vazgeçmesinin daha hayırlı olduğunu öğretmiştir: “Eğer ceza verecekseniz, size yapılanın misliyle cezalandırın. Eğer sabrederseniz, elbette bu, sabredenler için daha hayırlıdır.”

Bibliyografi

• Kur’an-ı Kerim
• İbn Teymiyye, Mecmuu’l Fetava, Mecme el-Melik Faht li Tabaati’l Mushafi’ş Şerif, el-Medinetu’n Nebeviye, 1416.
• İbn Menzur, Muhammed b. Mükrim, Lisanu’l Arab, c. 15, Daru Beyrut ve Daru Sadr, 1388.
• Ebu Muhammed Abdullah b. Abdurrahman el-Darimi, el-Temimi el-Semerkandi, Süneni ed-Darimi, Daru’l Mugni, el-Memleketu’l Arabiyyeti’s Suudiyye,, 1412.
• Ebu Davud Secistani, Süleyman b. Eş’as, Süneni Ebu Davud, el-Mektebetu’l Asriyye, Beyrut.
• Ebu İsa, et-Tirmizi (Müteveffa: 279), Süneni Tirmizi, Şirketu Mektebetu ve Metbaatu Mustafa el-Babi el-Halebi, Mısır, 1395.
• Ahmed b. Şueyb, Süneni Nesai (es-Süneni Sugra), Mektebetu’l Mektubati’l İslamiye, Haleb, 1406.
• ed-Dürerü’s Seniye fi’l Ecvibeti’n Necdiyye, Ulameyı Necd, Muhakkık: Abdurrahman b. Muhammed, çapı şeşum.
• Rızvani, Ali Asgar, Selefigeri ve Pasuh bi Şübehat, İntişaratı Mescidi Mukaddesi Cemkaran.
• Zemahşeri Mahmud, el-Keşşaf an Hakaik Gavamizu’t Tenzil, Daru’l Kitabu’l Arabi, Beyrut.
• Subhani, Cafer, Menşuru Cavid, Kum: Müessesi İmam Sadık (a.s), çapı evvel.
• Kamusu Kitabu’l Mukaddes, Kahire, Daru’s Sakafe.
• Abdurrahman b. Hasan b. Muhammed b. Abdulvahhab, Kitabu’t Tevhid ve Gurretu Uyunu’l Muvahhidin, el-Memleketu’l Arabiyyetu’s Suudiyye.
• Mecmuu Müellifatı Şeyh Muhammed b. Abdulvahhab, el-Memleketu’l Arabiyyetu’s Suudiyye.
• Muhammed b. Abdulvahhab, Keşfu’ş Şübehat, Vezaratu’ş Şuunu’l İslamiye ve’l Evkaf ve’d Davet ve’l İrşad, el-Memleketu’l Arabiyyetu’s Suudiyye.
• Muhammediyan, Behram ve Diğeran: Dairetu’l Mearifi Kitabı Mukaddes, İntişaratı Ruzu Nu, çapı evvel.
• Mekarim Şirazi, Nasır, İtikadı Ma (On iki imam inancı itikadının özet şerhi), Kum: Nesli Cevan.