İmam Rıza (a.s)
| Şiilerin sekizinci imamı | |
|---|---|
 İmam Rıza (a.s) haremi | |
| İmamet | |
| Konum | Şiilerin sekizinci imamı |
| İmamet Süresi | 20 Yıl (183 h.k-203 h.k) |
| Kişisel Bilgiler | |
| İsim | Ali bin Musa |
| Künye | Ebü’l Hasan sani |
| Lakap | Rıza, Alimi Ali Muhammed |
| Doğum | 11 Zilkade 158 h.k |
| Doğum Yeri | Medine |
| Yaşadığı Yer | Medine Merv |
| Ömür | 55 Yıl |
| Şehadet | Safer ayının son günü 203 h.k |
| Türbe | Meşhed |
| Akraba | |
| Baba | İmam Musa Kazım (a.s) |
| Anne | Necme Hatun |
| Eş | Subeyke |
| Çocuklar | İmam Muhammed Cevad (a.s) |
| Şia İmamları | |
Ebü’l-Hasan Ali bin Musa er-Rıza (Arapça: الإمام الرضا عليه السلام) (h. 148-203), İsna Aşer (On İki İmam) Şia’sının sekizinci imamıdır. En meşhur lakabı “Rıza” ve “İmam Rıza” olarak anılmaktadır. Künyesi Ebü’l-Hasan’dır. Babası Şiaların Yedinci İmamı, İmam Kâzım’dır. Annesinin adı konusunda fikir ayrılıkları bulunmaktadır: Örneğin Ümmü’l Benin, Tüktem, Necime denilmiştir.
Medine’de dünyaya gelmesine rağmen Abbasi halifesi Me’mun onu zorla Horasan’a getirtmiş ve ona zorla veliahtlık görevini vermiştir. İmam Rıza (a.s) Medine -Horasan yolunda ünlü “Silsiletu’z Zeheb Hadisi” hadisini Nişabur şehrinde açıklamıştır. Me’mun’un İmam Rıza (a.s) ile öteki din ve mezhep büyükleri arasında teşkil ettiği münazara toplantıları meşhurdur. İmamet süresi 20 yıldır. Tûs şehrinde vefat etmiştir. Me’mun İmam Rıza'nın (a.s) şehadetinden sorumlu tutulmuştur. Kabr-i şerifleri Meşhed şehrindedir ve her yıl dünyanın çeşitli ülkelerinden milyonlarca Müslüman ziyaretine gelmektedir.[1]
Nesebi, Künyesi ve Lakapları
Ali b. Musa b. Cafer b. Muhammed b. Ali b. Hüseyin b. Ali b. Ebu Talib (Medine, 148- Tûs, 203).[2] Babası Şiaların yedinci imamı, İmam Musa Kâzım’dır (a.s).
İmam Rıza’nın (a.s) künyesi Ebü’l Hasan’dır. Bazı kaynaklara göre, lakapları: "Rıza, Sabır, Razi ve Vafi’dir." Bunlardan en ünlüsü ise Rıza’dır.[3]
Doğumu ve Şehadeti
Dünyaya geliş yılının hicretin 148. veya 153. yılı Zilhicce ayının veya Zilkade ayının veya Rebiülevvel ayının 11’i Perşembe veya Cuma günü olduğu nakledilmiştir.[4] Kuleyni, dünyaya geliş tarihini 148 olarak nakletmiştir.[5] Birçok ulema ve tarihçi de bu görüşü kabul etmektedir.[6]
Şehadetini Safer ayının son günü veya 17’si,Ramazan ayının 21’i , Cemaziyelevvel ayının 18’i ile Zilkade ayının 23’ü veya son günü h.202,203 veya 206’sı olarak nakletmişlerdir.[7] Kuleyni, vefatının 55 yaşında iken H.203. yılının Safer ayında vuku bulduğunu nakletmiştir.[8] Bir çok sayıda ulema ve tarihçinin görüşüne göre Hicretin 203. yılında vefat etmiştir.[9] Tabersi, vefatının Safer ayının son gününde gerçekleştiğini nakletmektedir.[10]
İmam Rıza (a.s)’ın doğum tarihinin tam olarak bilinmemesi, vefatının da tam olarak bilinmemesine sebep olmuştur, ama 47 ile 57 yaş aralığında olduğu söylenmiştir.[11] Doğum ve vefat tarihi konusundaki çoğunluğun görüşüne göre yaşı 55 idi.
Annesi
Annesi “Ümmü’l Benin” diye bilinen bir cariye idi.[12] Şeyh Saduk şöyle yazmaktadır: İmamın annesi, “Tüktem” adında bir cariye idi. İmam Kâzım (a.s) onun sahibi olduğu zaman bu adı ona vermişlerdir.[13] İmam Rıza (a.s) dünyaya geldiğinde İmam Musa Kâzım (a.s) Tüktem’i “Tahire” olarak adlandırmıştır.[14] Yine Şeyh Saduk şöyle yazmaktadır: Bir grup İmam Rıza’nın (a.s) annesinin adının Seken Nubiye olduğunu rivayet etmiş ve yine Eruy, Necime, Semane de demişlerdir. Künyesi Ümmü’l Benin’dir.[15]
Rivayetlerde şöyle nakledilmektedir: “Annesi, temiz ve takvalı bir cariye idi. İmam Musa Kâzım’ın (a.s) annesi Hamide onu satın almış ve oğluna bağışlamıştır. İmam Rıza’yı (a.s) dünyaya getirdikten sonra adını Tahire koymuştur.”[16] nakledildiğine göre İmam Rıza’nın (a.s) annesi Nûbe (Sudan ile Mısır arasında bir bölge) ahalisindendir.[17]
Eşleri
İmam Rıza’nın (a.s) Subeyke diye bir eşi vardı.[18] nakledildiğine göre Peygamber efendimizin eşi Mariye Kıbtiye’nin soyundan gelmektedir.[19]
Subeyke dışında, bazı tarihî kaynaklarda İmam Rıza’nın (a.s) başka eşlerinin olduğu da kaydedilmiştir: Me’mun, İmam Rıza’ya “Ümmü Habib” adlı kızıyla evlenmesini önermiş İmam da kabul etmiştir. Taberi, bu evliliği Hicretin 202’inci yılındaki hadiselerden saymıştır.[20] Denildiğine göre Me’mun’un bu evlilikteki amacı, İmam Rıza’ya daha yakın olmak ve ev içindeki programlardan haberdar olmak için olduğu yönündedir.[21] Yafii, İmam Rıza (a.s) ile evlenen Me’mun’un kızının adının “Ümmü Habib” olduğuna inanmaktadır.[22] Süyuti de Me’mun’un bir kızıyla İmam Rıza’nın (a.s) evlendiğini açıklamakta, ancak ismi konusunda herhangi bir bilgi vermemektedir.[23]
Çocukları
İmam Rıza’nın (a.s) çocuklarının sayısı ve isimleri konusunda fikir ayrılıkları bulunmaktadır. Bir grup adları: Muhammed Kani, Hasan, Cafer, İbrahim, Hüseyin ve Ayşe olan beş erkek ve bir kız çocuğunun olduğunu kaydetmiştir.[24] Sabit b. Cevzî, İmam Rıza’nın (a.s) adları Muhammed (Ebu Cafer Sani), Cafer, Ebu Muhammed Hasan, İbrahim adlı dört erkek çocuğu ve ismini belirtmediği bir kız çocuğundan bahsetmektedir.[25] İmam Rıza’nın (a.s) Hüseyin adlı iki yaşında veya daha küçük yaşta bir çocuğunun Kazvin’de metfun olduğu ve bu çocuğun şimdiki Kazvin şehrindeki İmamzade Hüseyin olduğu ve İmam Rıza’nın (a.s) 193. yılında bu şehre bir ziyaret gerçekleştirdiği söylenmiştir.[26] Şeyh Müfid ise İmam Rıza’nın (a.s) Muhammed (a.s) adlı oğlu dışında başka bir çocuğunun olduğuna inanmamaktadır.[27] İbn Şehraşub ve Tabersi de bu görüşe sahiptir.[28] Bazıları adı Fatıma olan bir kızının daha olduğunu söylemişlerdir.[29]
İmameti
İmameti 20 yıl (H. 183-203) sürmüştür. İmameti boyunca: Harun Reşit, Muhammed Emin (üç yıl yirmi beş gün), İbn Şekle diye bilinen İbrahim b. Mehdi (14 gün), Me’mun (20 yıl) gibi Abbasi halifeleri ile aynı dönemde yaşamıştır.[30]
İmametinin Delilleri
Bazıları İmam Musa b. Cafer’den (a.s) İmam Rıza’nın (a.s) imametini açıklayan bazı hadisler nakletmişlerdir. Bu hadisleri nakledenler şunlardır: Davut b. Kesir el-Rakki, Muhammed b. İshak b. Ammar, Ali b. Yaktin, Naim el-Kabusi, el-Hasan b. El-Muhtar, Ziyad b. Mervan, el-Mahzumi, Davut b. Süleyman, Nasır b. Kâbus, Davut b. Zerbi, Yezid b. Salit ve Muhammed b. Sinan.[31] İleride bu hadislerden bazılarına değineceğiz. Davut Rakki, şöyle diyor: ‘‘İmam Kâzım’a (a.s) sizden sonraki imamımız kimdir?’’ dedim. Cevabında oğlu Ebü’l Hasan’ı (İmam Rıza’yı) işaret ederek şöyle buyurdu: Bu, benden sonraki sizin imamınızdır.[32]
Muhammed b. İshak b. Ammar şöyle diyor: İmam Musa’ya (a.s) dedim ki: Din işlerini kimden öğrenmem gerektiği hususunda bana rehberlik etmez misin? İmam cevabında şöyle buyurdu: O kişi, oğlum Ali’dir…[33]
Çok sayıdaki hadis içerikli delillere ek olarak, İmam Rıza’nın (a.s) Şialar arasında kabul görmesi, ilmi ve ahlaki üstünlüğü imametini sabit etmektedir. Her ne kadar İmam Musa Kâzım’ın (a.s) ömrünün son dönemlerinde imamet konusu karmaşık bir hal almış ve zorlaşmış olsa da İmam Musa Kâzım’ın (a.s) ashabının çoğu, İmam Kâzım’ın (a.s) halifesi olarak İmam Rıza’yı (a.s) görmüş ve onun yerine İmam Rıza’yı (a.s) kabul etmişlerdir.[34]
Horasan’a Yolculuk
Nakledildiğine göre İmam Rıza’nın (a.s) Medine’den Merv şehrine göçü hicretin 200. yılında gerçekleşmiştir.[35] “Masum İmamların Fikri ve Siyasi Hayatı” kitabının yazarı şöyle diyor: “İmam Rıza (a.s) hicretin 201. yılına kadar Medine’de kalmış ve o yılın Ramazan ayında Merv’e giriş yapmıştır.[36] Yakubi tarihinde zikredildiğine göre Me’mun, İmam Rıza’yı (a.s) Basra yolu üzerinden Medine’den Horasan’a getirtmiştir. İmam Rıza’yı (a.s) getirtme görevini ise Fazıl b. Sehl’in akrabası Reca b. Ebi Dahhak yapmıştır.[37] İmam Rıza’nın (a.s) yolculuk güzergâhını Me’mun düzenlemiş ve Şia merkezlerinden geçmemesi için gerekli önlemleri almıştır. Zira bu işin sonucundan korkmaktaydı. Me’mun, İmam Rıza’nın (a.s) Kufe güzergâhı yerine Basra, Huzistan, Fars üzerinden Nişabur’a[38] getirilmesini istemiştir. Şia atlasının yazdığına göre İmam Rıza’nın (a.s) hareket ettiği güzergâh şöyle idi: Medine, Negre, Husce, Nebac, Hafr Ebu Musa, Basra, Ahvaz, Behbehan, İstahr, Ebrkuve, Dehşir (Feraşah), Yezd, Harang, Ribat, Poştibam, Nişabur, Kedemkah, Dehsorh, Tus, Serahs, Merv.[39]
Bu yolculuğun en önemli ve senetli olayı, Nişabur şehrinde yaşanmıştır. İmam Rıza (a.s) orada “Silsiletü’z -Zeheb” adlı meşhur hadisi açıklamıştır.[40] Şeyh Müfid şöyle demektedir: Me’mun, bir grup Ebu Talip hanedanını Medine’den çağırmıştır. Bunların içinde İmam Rıza da (a.s) bulunmaktaydı. Şeyh Müfid, Yakubi’nin dediğine aykırı olarak Me’mun’un elçisinin Celludi olduğunu ve Basra yolundan Me’mun’un yanına geldiğini yazmıştır. Me’mun, İmam Rıza’ya (a.s) başka bir ev tahsis etmiş ve ikramda bulunarak saygı göstermiştir.[41]
Silsiletü’z-Zeheb Hadisi
İshak b. Raheveyh’in şöyle söylediği nakledilmektedir: İmam Rıza (a.s) Horasan yolunda Nişabur şehrine uğradı ve oradan çıkıp Me’mun'un yanına gideceği sırada şehirdeki muhaddisler İmam’ın (a.s) yanına gelerek şöyle arz ettiler: Ey Allah Resulü'nün (s.a.a) oğlu! Bizim şehrimizden ayrılacakken bize faydalanmamız için bir hadis buyurmayacak mısınız? Hadisçilerin bu isteği üzerine İmam Rıza (a.s) oturmuş olduğu tahtırevandan başını çıkararak şöyle buyurdu:
“Babam Musa bin Cafer’den, o da babası Cafer bin Muhammed'den, o da babası Muhammed bin Ali'den, o da babası Ali bin Hüseyin'den, o da babası Hüseyin bin Ali'den, o da babası Ali bin Ebu Talib'den (a.s), o da Allah'ın Resulünden (s.a.a) şöyle buyurduklarını rivayet etmişlerdir: Cebrail'den Allah Teâlâ’nın şöyle buyurduğunu duydum: “La İlahe İllallah benim kalemdir, o halde kim kaleme girerse azabımdan güvende olur.” İmam’ın hareket ettiği sırada İmam (a.s) yüksek bir sesle şöyle buyurdu: “Bu kaleye girmenin şartları vardır; ben de o şartlardan birisiyim.”[42]
Me’mun’un Veliahtlığı
İmam Rıza (a.s) Merv’de yaşamaya başladığında, Me’mun, İmam Rıza’nın (a.s) yanına bir elçisini göndererek İmam’a: ‘‘Ben hilafetten kendimi azlederek yerimi size vermeyi düşünüyorum ve bu konudaki görüşünüzü bildirmenizi istiyorum’’ der. İmam (a.s) bu işe şiddetle karşı çıktı. Me’mun bu girişiminden sonra, İmamdan kendisinden sonra veliahtlık görevini üstlenmesini istedi. İmam yine şiddetle karşı çıktı. Daha sonra Me’mun, İmamı evine çağırdı. Evinde İmam, Me’mun ve iki başkanlık görevi bulunan Fazıl b. Sehl dışında kimse yoktu. Toplantıda Me’mun İmama şöyle der: Ben, Müslümanların işlerini sana bırakmak, hilafetten el çekmek ve bu görevi sana devretmeyi istiyorum.
İmam Rıza (a.s) şöyle cevap verir: Benim böyle bir işe ne takatim var ve ne de gücüm.
Me’mun dedi ki: Ben, kendimden sonraki veliahtlığı sana bırakmak istiyorum. İmam (a.s) şöyle dedi: Beni bu işten muaf tut. Bu sırada Me’mun tehditle karışık cümleler kurarak şöyle dedi: Ömer b. Hattab, altı kişilik bir şura tertipledi. Bunlardan birisi de senin ceddin Müminlerin Emiri Ali b. Ebu Talib’ti. İçlerinden birisi bu işe itiraz ederse boynunun vurulma emrini vermişti. Senden istediğim şeyi yapma dışında bir çaren yoktur. Ben bundan başka bir çıkış yolu göremiyorum. İmam Rıza (a.s) cevaben şöyle buyurdu: Öyle ise ben, hiçbir emir ve nehye karışmamak şartıyla kabul ediyorum. Ne fetva vereceğim, ne hüküm vereceğim, ne birisine bir iş vereceğim, ne birisini azledeceğim ve ne de bir şeyin yerini değiştireceğim.
Me’mun, İmamın şartını kabul etti.[43]
Bu şekilde, Me’mun, hicretin 201. yılında Ramazan ayının yedisinde pazartesi günü, kendisinden sonraki veliahtlığı İmama bırakarak biat etti ve insanlardan siyah elbiseler yerine (Ebu Müslim Horasani ve adamlarının giydiği elbisedir. Muhtemelen Peygamberin (s.a.a) bayrağının rengini taklit etmek veya Peygamber Ehlibeytinin şehitlerine matem göstergesi olsun diyedir.)[44] yeşil elbiseler giymesini istedi. Me’mun fermanını çevre il ve ilçelere ulaştırarak İmama biat aldı. İmam için minberlerde hutbe okuttu ve imamın adına dinar ve sikke bastırdı. İsmail b. Cafer b. Süleyman b. Ali Haşimi dışında herkes yeşil elbise giydi.[45] Me’mun konuşmacı ve şairleri davet ederek veliahtlık için kutlama şenlikleri düzenledi. Programa katılan şairlerden birisi de Dibil b. Ali Huzai idi ki İmam Rıza (a.s) okuduğu şiirlerden ötürü kendisini ödüllendirmiştir.[46]
Me’mun, İmam Rıza’ya (a.s) biat fermanını İsa Celludi ile Mekke’ye gönderdi. O dönemler Mekke’nin hâkimi İbrahim b. Musa b. Cafer idi. Me’mun adına insanları davet etmekteydi. Celludi, yeşil şiar ve İmam Rıza’ya biatle gelince, İbrahim onu karşılamaya gitti. Mekke halkı İmam Rıza’ya (a.s) biat ederek yeşil elbiseler giydi.[47]
Veliahtlığın Analizi
Me’mun, Irak Arap eyaletinin yönetimini Hasan b. Sehl’e vererek kendisi Merv’de kaldı. Bir grup Alevi, hilafet tutkusu ile isyan bayrağını dalgalandırdı. Irak halkı, Hasan b. Sehl’den razı olmadığından Alevilere bağlılık ve itaat yemini ettiler. Me’mun haberi duyunca perişan bir şekilde iki başkanlık görevini yürüten Fazıl b Sehl’le istişareye koyuldu ve onun önerisi ile Hz. İmam Rıza’ya (a.s) veliahtlık vererek bu şekilde seyitleri kendisine itaat ettirmeye çalıştı.[48]
Veliahtlık konusu, İmam Rıza’nın (a.s) siyasi yaşamındaki önemli konulardan biridir. İmamın veliahtlık sürecini incelemek için İslam tarihi, halifeler tarihi ve Emeviler tarihi ile Abbasilerin hilafeti ele geçirmelerinin keyfiyeti konularını yakından analiz etmek gerekir. İslam hilafet topraklarının genel durumu hicretin 203. yılına (İmam Rıza’nın vefat yılına) kadar özet olarak şu şekildedir: Emevi halifeleri genel olarak zulüm ve hilafet tutkusu dışında bir şey bilmeyen insanlardı. İçlerinden yalnızca Ömer b. Abdülaziz onlardan biraz farklılık göstermiş, ancak onun hükumeti de uzun ömürlü olmamıştır. Halifelerin zulüm ve sitemlerinin sonucu olarak her yerden hükumete karşı ayaklanma ve isyanlar baş göstermiştir. Bu isyanlar daha çok dini öğretilerle iç içe olmuştur. Müslümanlar İslam dininin ihya edilmesi ve İslam topraklarında yaşayan öteki semavi din taraftarları adalet ve eşitliğin sağlanması için kendilerine Ehlibeyt denilen Hz. Ali (a.s) ailesine ümit bağlamışlardı. Abbasiler insanların bu ümidi sayesinde kendi çıkarlarına hizmet etmişlerdir. Daha işin başında onlar, insanların Emevilerin zulümlerinden kurtarılması için geldiklerini söylemekteydiler. Onların ayaklanmaları, Ehlibeytin yararına tanıtımlar ile birkaç aşamada gerçekleşti:
- Abbasilerin daveti, işin başında Alevilerin yararına idi.
- Ehlibeyt’e insanların davet edilmesi.
- “Âl-i Muhammed’in rıza ve hoşnutluğuna” davet.[49]
Hilafeti hile ile ele geçirerek kendilerinde karar kılan Abbasiler, daha sonra verdikleri tüm vaatleri ayaklarının altına aldılar. Başta Aleviler olmak üzere halka kötü muamele etmeye başladılar. Her bahane ile insanlara istedikleri şekilde eziyet ettiler, hapse attılar ve öldürdüler. Sonunda amca oğullarına yani Ebu Talip hanedanına yaptıkları onca haksızlıklar insanları onlara karşı öfkelendirdi. Bu şekilde, ayaklanmalar yeniden baş göstermeye başladı. Me’mun’un döneminde isyanlar önceki dönemlerden daha çok yayılmaya başladı. Hz. Ali (a.s) ailesine bağlılık ile ayaklanmalar birçok eyalet ve şehirde kendisini göstermeye başladı. Durumun kritiğini yapan Me’mun bu sorunlardan kurtulmak için bir şeyler yapması gerektiğini anladı. Örneğin:
- Alevilerin isyanlarını bastırmak.
- Abbasi hükumetinin yasal olduğuna dair Alevilerden itiraf almak.
- Halkın Alevi ailesine beslediği sevgi, övgü ve her geçen gün artan saygınlığını ortadan kaldırmak. Bu yolla insanların beslediği derin duyguları ortadan kaldıracak, Alevileri şüphe ve kuşkuya düşürerek halk yanında değersiz kılacaktır.[50] Özellikle İmam Rıza (a.s) konusunda onun halkın gözünde hilafete layık olmadığını göstermeye çalışacağını söylemiştir.
Me’mun, Hamit b. Mihran gibi bazı Abbasiler tarafından veliahtlık görevini İmam Rıza’ya (a.s) neden verdiği konusunda sorgulandığı zaman şöyle cevap vermiştir: “Bu adam, bizim açımızdan gizli idi. O, insanları kendisine davet etmekteydi. Bundan dolayı ona veliahtlığımızı vererek her ne kadar insanları kendisine çağırırsa bizim çıkarımıza olsun diye böyle yaptım.”
İmam Rıza (a.s) Me’mun’un amacını bildiğinden ona şöyle buyurmuştur: Senin amacın halkın şu şekilde demesi içindir: Ali b. Musa (a.s) dünya ve riyasete meyillidir, hilafet ve veliahtlığı nasıl da hemen kendisini kaptırarak kabul etti.[51] İmam, veliahtlığı neden kabul ettiğine dair kendisine soru sorduklarında şöyle buyurmuştur: “Ben baskı ve zorla, bu işi kabul etmek zorunda kaldım.”[52] İmam Rıza’nın (a.s) veliahtlığı kabul etmesi için ortaya koyduğu koşullar gerçekte Me’mun’un hükumetine ortaklığının olmadığını ortaya koymaktadır. Zira İmam (a.s) en başından kimseye bir görev vermeyecek ve kimseyi bir görevden azletmeyecek, ne gelenek ve göreneklere karşı çıkacak ve ne mevcut bir şeyi değiştirmeyeceğine dair şart koymuştu. Tüm bu koşulların üzerinden uzun bir süre geçmeden Abbasi hanedanı Bağdat’ta Me’mun’a karşı gelmiş ve İbrahim Mehdi’ye biat etmişlerdi. Öte yandan Me’mun’un bu işi imanından dolayı yapmadığını anlayan Aleviler, yeniden ayaklanmaya başladı. Sonunda Me’mun, İmamı ortadan kaldırmaktan başka çaresinin olmadığını anladı.[53]
Münazaralar
Me’mun İmam Rıza’yı (a.s) Merv’e getirttikten sonra, ulemanın huzurunda çok sayıda bilimsel toplantılar düzenledi. Bu toplantılarda İmam Rıza (a.s) ile başkaları arasında çeşitli münazaralar gerçekleşti. Bu bilimsel toplantılarda daha çok fıkıh ve kelam konuları konuşulmuştur. Bu münazaraların bir kısmını Tabersi İhticac adlı kitabında bir araya getirmiştir.[54] Bu münazaralardan (veya ihticaclardan) bazıları şu şekildedir:[55]
- Tevhit ve Adalet babında ihticac(delil gösterme)
- İmamet babında ihticac
- Mervezi ile ihticac
- Ebu kurre ile ihticac
- Ehli kitapla (Caselik) ihticac
- Ehli kitapla (Reisü'l Calut) ile ihticac
- Zerdüştlerle ihticac
- Sabiin reisi ile ihticac
Münazara Toplantılarının Analizi
Me’mun, İmam Rıza’yı (a.s) ilmi bahislere çekerek halkın Ehlibeyte (a.s) karşı olan bakış açısını ve onların “ilm-i ledün” gibi özel ilimlere sahip olduğuna inanan halkın genel tasavvurunu kırmak istiyordu. Şeyh Saduk bu konu hakkında şöyle yazmaktadır: “Me’mun, her fırkanın üst düzey düşünür ve âlimini İmam Rıza’nın (a.s) karşısına getirerek itibarını onlar aracılığı ile sarsmak istemekteydi. Bunun nedeni ise İmam Rıza’ya (a.s) ve onun ilmi ve sosyal makamına duyduğu hasetten kaynaklanmaktaydı. Ancak hiç kimse İmam’la (a.s) karşı karşıya gelememiş, karşısına çıkanların hepsi onun faziletini ikrar etmiş ve onlara karşı İmam’ın (a.s) ortaya koymuş olduğu delil ve hüccete tabi olmuşlardır.”[56]
Bu ilmi münazaralar yavaş yavaş Me’mun için sorun yaratmaya başladı. Me’mun, bu tür ilmi münazaraların tertiplenmesinin kendisi için zarar teşkil ettiğini anladığında, İmam’ı (a.s) kısıtlamaya koyuldu. Abdusselam Harevi’den nakledildiğine göre Me’mun’a: “ İmam Rıza (a.s) kelam toplantısı düzenlemekte ve bu şekilde halkı kendisine bağlamaktadır”, diye haber ulaşınca, Me’mun Muhammed b. Amr Tusi’ye halkı İmam’ın (a.s) toplantılarından uzak tutma görevi verdi. Bu olaydan sonra İmam Rıza (a.s) Me’mun’a beddua etti.[57]
Bayram Namazı
Veliahtlık sözleşmesinden sonra (muhtemelen hicretin 201. yılındaki Ramazan Bayramı) Me’mun’un habercisi gelerek İmam’dan (s.a) bayram namazı kıldırmasını ister. Ancak İmam Rıza (a.s) veliahtlığı kabul ederken ortaya koyduğu şartlar gereği namaz kıldırmaktan muaf tutulmasını ister. Me’mun ısrar eder ve İmam (a.s) kaçınılmaz olarak kabul eder ve şöyle buyurur: “Öyleyse ben, Allah Resulü (s.a.a) gibi namaz kıldıracağım.” Me’mun şartını kabul eder. İnsanlar, İmam Rıza’nın (a.s) da öteki halifeler gibi belli bir gelenek ve göreneklere göre evden dışarı çıkacağını sanırlar. Ancak şaşkın bir şekilde İmam’ın (a.s) yalın ayak bir şekilde ve tekbir getirerek yola koyulduğunu görürler. Bu tür törenler için resmi ve normal giysilerini giyen emirler ise durumu görünce atlarından inerek ayakkabılarını çıkarırlar. Ağlayarak ve tekbir getirerek İmam’ın (a.s) ardından yola koyulurlar. Yol boyunca İmam Rıza (a.s) her bir adımında üç kere tekbir getirir.
Dediklerine göre Fazıl, Me’mun’a şöyle der: “Eğer İmam Rıza (a.s) bu şekilde musallaya yetişirse, insanlar ona hayran kalır. Doğru olan onu geri çağırmandır.” Bunun üzerine Me’mun, İmam’ı (a.s) geri çağırması için birisini gönderir. İmam Rıza (a.s) ayakkabılarını ister. Sonra ayakkabısını giyip merkebine binerek geri döner.[58]
Şehadet Konusu
Yakubi tarihinde kaydedildiği gibi Me’mun, hicretin 202. yılında, Merv’den Irak’a doğru yola çıktı. Bu yolculuğunda İmam Rıza (a.s) ve veziri Sehl (Zü’r-riyaseteyn ) de onunla birlikteydi.[59] Tus’a vardıklarında, İmam Rıza (a.s) “Nukan” denilen bir köyde hicretin 203. yılında vefat etti. Denildiğine göre Ali b. Hişam, İmam’a (a.s) zehirli bir nar yedirmiş ve Me’mun hadiseden çok etkilenmiştir. Yakubi devamında şöyle yazmaktadır: “Bana Ebü’l Hasan b. Ebu İbad şöyle haber verdi: Me’mun İmam Rıza’nın (a.s) cenazesinde beyaz bir elbise giymiş, başında sarık olmadığı halde yaya yürüyerek şöyle diyordu: Ya Ebü’l Hasan! Senden sonra nasıl mutlu olabilirim? Üç gün boyunca kabrinin başında kaldı ve her gün onun için biraz ekmek ve tuz getiriyorlar ve yalnızca ondan yiyordu. Sonra dördüncü gün geri döndü.”[60]
Şeyh Müfid, Abdullah b. Beşir’den şöyle nakletmektedir: “Me’mun ondan tırnaklarını kesmemesini ve haddinden fazla uzatmasını ister. Sonra Hint hurmasına benzer bir şeyi ona verir ve ondan onu eliyle iyice yoğurmasını ister. Sonra Me’mun İmam Rıza’nın (a.s) yanına gider ve Abdullah’ı çağırtır ve ondan elleriyle nar suyu almasını ister ve sonra onu İmam Rıza’ya (a.s) içirir. Bu içecek İmam Rıza’nın (a.s) vefatına neden olur.”[61]
Şeyh Saduk, buna benzer rivayetleri nakleder. Bunların bazılarında üzüme karıştırılan zehirden, bazılarında ise hem üzüm ve hem de nardan bahsedilmektedir.[62] Cafer Murtaza Hüseyni, İmam Rıza’nın (a.s) şehadetinde altı görüşü zikretmektedir.[63] Dördüncü yüzyıl muhaddis ve rical âlimlerinden İbn Habban, “Ali b. Musa er-Rıza” maddesinin altında şöyle yazar: Ali b. Musa er-Rıza (a.s) Me’mun’un kendisine yedirdiği bir zehirle vefat etti. Bu olay, Hicretin 203. yılında Cumartesi günü yaşandı.[64]
İmam Rıza’nın (a.s) şehadetinden sonra, Me’mun, İmamı (a.s) Hamid b. Kahtiye Tai’nin (Haruniye türbesi) evinde Senabad köyüne defneder.[65] Günümüzde Rezevi adıyla bilinen türbe, İran’ın Mukaddes Meşhed kentinde yer almaktadır.
İmam’ın Me’mun Tarafından Öldürülmesinin Analizi
İmam Rıza’nın (a.s) Me’mun tarafından öldürülmesinin nedenlerinden birisi İmam Rıza (a.s) ile ulema arasında yapılan münazaralarda İmam’ın (a.s) onlara sağladığı üstünlüktür.[66]
Başka bir nedeni ise, İmam’ın (a.s) bayram namazına gitme nedeni olduğu belirtilmiştir. İmam Rıza’nın (a.s) bayram namazında halk tarafından oldukça görkemli bir şekilde karşılanmasından Me’mun tehlikeyi hissetmiş ve İmam’ın (a.s) varlığının kendi aleyhine olduğunu düşünmüştür. Bundan dolayı, Me’mun karşıtı her hangi bir girişimde bulunmaması için birilerini görevlendirmiştir.[67]
İmam Rıza (a.s) Me’mun’dan çekinmemekteydi ve çoğunlukla onunla konuştuğunda onu rahatsız edici cevaplar vermekteydi. Bu da, her ne kadar belli olmasa bile, Me’mun’un İmam’a (a.s) karşı düşmanlığını arttırmaktaydı.[68] Nakledildiğine göre Me’mun askeri birliklerinin kazandığı bir fütuhat sonrası sevgi gösterisinde bulunmuş, bunun üzerine İmam (a.s) ona şöyle buyurmuştur: “Ey Harun’un oğlu! Muhammed (s.a.a) ümmeti ve Allah’ın sana verdiği şeylerden ötürü Allah’tan kork. Sen Müslümanların işlerini heba ettin…”[69]
Nispet Verilen Eserler
Bazı yazarlar, İmam Rıza’dan (a.s) bazı konularda nakledilen hadisler, bilim ve çeşitli konularda imama müracaat edilerek sorulan sorulara İmam’ın (a.s) verdiği yanıtları bir araya getiren (Uyun-u Ahbari’r- Rıza kitabı gibi) kitapların yanı sıra bizzat İmam (a.s) tarafından yazılan bazı kitaplardan da bahsetmişlerdir. Bunların İmam’a (a.s) nispet verilmesi için yeterli derecede delile ihtiyaç duyulmaktadır ve bu senetlerin bazıları da ispat edilememektedir. Bu kitaplardan birisi de “El-Fıkh-ı Rezevi” kitabıdır. Araştırmacı âlimler bu kitabın İmam (a.s) tarafından yazıldığını kabul etmemişlerdir.[70]
İmam Rıza’ya (a.s) nispet verilen bir diğer eser ise “Risale-i Zehebiye” eseridir. Bu kitap tıp alanında yazılmıştır. Denildiğine göre İmam Rıza (a.s) bu kitabı Hicretin 201. yılında Me’mun’a göndermiş ve Me’mun bu risalenin önemini ortaya koymak için onun altınla yazılmasını ve sonra Darü’l-hikme hazinesinde saklanmasını istemiştir. Bundan dolayı bu kitaba Risale-i Zehebiye demişlerdir. Birçok âlim bu kitap için açıklama yazmıştır.[71] İmam Rıza’ya (a.s) nispet verilen bir diğer kitap ise “Sahife-i Rıza” kitabıdır. Bu kitap fıkıh alanında yazılmış ve ulemaya göre, İmam’a (a.s) verilen nispeti ispatlanmamıştır.[72]
İmam Rıza’ya (a.s) nispet verilen bir diğer kitap “Mahzü’l İslam ve Şerayiü’d-Din” kitabıdır. Anlaşıldığı kadarıyla bu kitabın İmam (a.s) tarafından yazıldığına dair sağlam bir kanıt yoktur. [73]
Ashabı
Bazı yazarlar İmam Rıza’nın (a.s) ashabının ve hadislerini rivayet edenlerin sayısının 367 kişi olduğunu belirtmiştir.[74] Bunlardan bazıları şunlardır:
- Yunus b. Abdurrahman.
- Muvaffak (İmam Rıza’nın hizmetçisi).
- Ali b. Mehziyar.
- Safvan b. Yahya.
- Muhammed b. Sinan.
- Zekeriya b. Adem.
- Reyyan b. Salt.
- Dueyl b. Ali.
Ehli Sünnet Büyüklerinin İmam Hakkındaki Sözleri
İbn Hacer şöyle diyor: “Rıza, şerif bir nesebe sahipti ve bilim ve fazilet adamıydı".[75]
Yafii şöyle diyor: “Büyük İmam, büyük olarak sayılmıştır. En değerli nesildendir. Ebü’l Hasan Ali b. Musa el-Kâzım b. Cafer es-Sadık b. Muhammed el-Bakır b. Zeynel Abidin Ali b. El-Hüseyin b. Ali b. Ebu Talip, on iki imamdan birisi ve övgüye layık birisidir…[76]
İbn Habban şöyle diyor: “Kabri (yani İmam Rıza’nın kabri şerifleri) Senebad’da, Nukan dışında Reşit’in kabrinin yanındadır. Kendisi ziyaret edilmektedir ve ben onu defalarca ziyaret ettim. Tus’ta olduğum sürece her ne zaman bir sıkıntı ile karşılaşırsam Ali b. Musa er-Rıza’nın (a.s) kabrini ziyaret eder ve sıkıntımı gidermesi için Allah’ı anardım ve sıkıntım giderilirdi. Bunu defalarca tecrübe ettim ve sonuç hep bu şekilde oldu. Allah, bizi Mustafaye ve Ehlibeyte (a.s) sevgiye sahipken öldürsün. .”[77]
İbn Neccar Bağdadi şöyle yazmaktadır: “Kendisi ilim ve dinde öyle bir makama ermiştir ki yirmi küsür yaşında iken Mescid-i Nebi’de (s.a.a) fetva vermekteydi.”[78]
İmam Rıza'nın Ziyaretnamesi
- Ana Madde: İmam Rıza'nın Ziyaretnamesi
- İmam Rıza'yı (a.s) ziyarete giderken evden çıkmadan önce guslet ve guslederken şöyle de:
اللَّهُمَّ طَهِّرْنِي وَ طَهِّرْ لِي قَلْبِي وَ اشْرَحْ لِي صَدْرِي وَ أَجْرِ عَلَى لِسَانِي مِدْحَتَكَ وَ الثَّنَاءَ عَلَيْكَ فَإِنَّهُ لا قُوَّةَ إِلا بِكَ اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ لِي طَهُورا وَ شِفَاءً
Okunuşu:
Allahumme tahhirnî ve tahhir lî kalbî ve'şrah lî sadrî ve ecri ala lisanî midheteke ve mehebbe-teke ve's-senae aleyke. Fe-innehu la kuvvete illa bike. Allahummec'el-hu lî tahuren ve şifaa.
Anlamı:
Allah'ım! Beni temizle, kalbimi temizle, göğsüme genişlik ver, dilime senin hamd ve övgünü akıt. Doğrusu sana dayanmayan hiçbir güç yoktur. Allah'ım! Bunu bana temizlik ve şifa kıl.
- Evden dışarı çıkarken de şöyle de:
بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ إِلَى اللَّهِ وَ إِلَى ابْنِ رَسُولِ اللَّهِ حَسْبِيَ اللَّهُ تَوَكَّلْتُ عَلَى اللَّهِ اللَّهُمَّ إِلَيْكَ تَوَجَّهْتُ وَ إِلَيْكَ قَصَدْتُ وَ مَا عِنْدَكَ أَرَدْتُ
Okunuşu:
Bismillahi ve billahi ve ilellahi ve ile'bn-i Resulillah. Hasbiyellahi tevekkeltu alellahi. Allahumme ileyke teveccehtu ve ileyke gasedtu ve ma indeke erettu.
Anlamı:
Allah'ın adıyla, Allah'ın yardımıyla, Allah'a doğru ve Resulullah'ın oğluna doğru. Allah bana yeter. Ben Allah'a tevekkül ettim. Allah'ım! Ben sana yöneldim, seni amaçladım ve senin yanındakini diledim.
- Dışarı çıkarken evinin kapısında dur ve şu duayı oku:
اللَّهُمَّ إِلَيْكَ وَجَّهْتُ وَجْهِي وَ عَلَيْكَ خَلَّفْتُ أَهْلِي وَ مَالِي وَ مَا خَوَّلْتَنِي وَ بِكَ
Kaynakça
- ↑ Dâhil, k. 1429, s. 76-77.
- ↑ El-Müfid, k. 1428, s. 447.
- ↑ El-Emin, es-Seyyid Muhsin, A’yanü’ş-Şia, c. 2, Beyrut, Darü’t- taarif lil-Matbuat, k. 1418/1998, s. 545.
- ↑ Fadlullah, 1377, s. 43.
- ↑ El-Kuleyni, ş. 1363, s. 486.
- ↑ El-Amuli, k. 1430, s. 168.
- ↑ Fadlallah, 1377, s. 43.
- ↑ El-Kuleyni, c. 1, s. 486, 1363.
- ↑ El-Amuli, k. 1430, s. 169.
- ↑ Et-Tabersi, 1417, s. 41.
- ↑ Bkz. Kreşi, c. 2, s. 503-504.
- ↑ El-Müfid, k. 1428, s. 447.
- ↑ Saduk, c. 1, s. 26, 1373.
- ↑ Saduk, c. 1, s. 27, 1373.
- ↑ Saduk, c. 1, s. 30-31, 1373.
- ↑ Dehhuda, c. 8, s. 12109, Rıza başlığı.
- ↑ Caferiyan, 1381, s. 425.
- ↑ Et-Tabersi, 1417, s. 91.
- ↑ El-Kuleyni, el-Kâfi, tashih Muhammed Ahundi, c. 1, s. 492.
- ↑ Et-Taberi, Muhammed b. Cerir, et-Tarih, c. 7, Beyrut, müessese el-A’lemi lil-Matbuat, s. 149 (Mektebetu Ehlilbeyt, ikinci sürüm CD).
- ↑ El-Kureşi, c. 2, s. 408, k. 1429.
- ↑ Yafii, c. 2, s. 10, k. 1417.
- ↑ Es-Suyuti, s. 307.
- ↑ Fazlullah, Muhammed Cevad, s. 44.
- ↑ El-Cevzi, s. 123.
- ↑ Caferiyan, 1381, s. 426.
- ↑ El-Müfid, s. 464.
- ↑ Fazlullah, 1377, s. 44.
- ↑ Bkz. Kummi, 1379, s. 1725-1726.
- ↑ El-Tabersi, c. 2, s. 41-42, k. 1417.
- ↑ El-Müfid, s. 448.
- ↑ El-Müfid, s. 448.
- ↑ El-Müfid, s. 448. Bu konuda başka hadisler için Bkz. A.g.e, s. 448-451.
- ↑ Caferiyan, 1381, s. 427.
- ↑ İrfan Meneş, 1374, s. 18.
- ↑ Caferiyan, 1381, s. 426.
- ↑ Yakubi, c. 2, s. 1378, s. 465.
- ↑ Mutahhari, c. 18, s. 124, 1381.
- ↑ Caferiyan, 1378, s. 95.
- ↑ Fadlullah, 1377, s. 133.
- ↑ El-Müfid, s. 455.
- ↑ Saduk, Sevabü’l Amal ve İkabü’l Amal, s. 21 - 22.
- ↑ El-Müfid, s. 455-456.
- ↑ Dairetü’l Maarif Teşayyü, c. 1, s. 439-440, 1366.
- ↑ Yakubi, s. 465.
- ↑ El-Müfid, s. 458-459.
- ↑ Yakubi, s. 466.
- ↑ Dehhuda, c. 8, s. 12109, 1377, Rıza maddesi.
- ↑ Hüseyni, Cafer Murtaza, s. 20, 1381.
- ↑ Hüseyni, Cafer Murtaza, s. 127, 1381.
- ↑ Saduk, c. 2, s. 314-315, 1373.
- ↑ Bkz. Saduk, c. 2, s. 309. 312, 313, ş. 1373.
- ↑ Zendegani Siyasi Heştomin İmam, yazar: Cafer Murtaza Hüseyni, tercüme: Halil Haliliyan, Dehhuda, c. 8, s. 1377, s. 12110-12111’den naklen.
- ↑ Caferiyan, s. 442, 1381.
- ↑ Bkz. Et-Tabersi, c. 2, s. 396 ve sonrası, k. 1403.
- ↑ Uyun-u Ahbari’r-Rıza, c. 1, s. 152, Caferiyan, s. 442’den naklen.
- ↑ Caferiyan, s. 442-443, 1381.
- ↑ Caferiyan, s. 443-444, 1381.
- ↑ Yakubi, s. 469.
- ↑ Yakubi, s. 471.
- ↑ El-Müfid, s. 464.
- ↑ Bkz. Saduk, c. 2, s. 592 ve 602, ş. 1373.
- ↑ Bkz. Hüseyni, Cafer Murtaza, s. 202-212, ş. 1381.
- ↑ İbn Habban, c. 8, s. 456-457, Caferiyan, 1376, s. 460.
- ↑ El-Müfid, s. 464.
- ↑ Caferiyan, 1376, s. 443.
- ↑ Caferiyan, 1376, s. 444.
- ↑ Caferiyan, 1376, s. 444-445.
- ↑ El-Attaradi, s. 84-85, 1413.
- ↑ Fadlallah, s. 187, ş. 1377.
- ↑ Fadlallah, s. 191-196, ş. 1377.
- ↑ Fadlallah, s. 196, ş. 1377.
- ↑ Fadlallah, s. 197-198, ş. 1377.
- ↑ Bkz. Kureşi, k. 1429/m. 2008.
- ↑ Askalani, Tehzibü’t- Tehzib, c. 7, s. 389.
- ↑ Yafii, c. 2, s. 10, h.k. 1417.
- ↑ İbn Habban, c. 8, s. 457, h.k. 1402.
- ↑ İbn Neccar, Tarihi Bağdat zeylinde, c. 4, s. 135.
| Sıralama | İsim | Lakap | Künye | Konumu | Doğum | Doğum yılı | Doğum Yeri | Şehadet günü | Şehadet yılı | Şehadet yeri | Vefat şekli | Defin yeri | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Muhammed bin Abdullah | Resulullah | Ebu'l-Kasım | İslam Peygamberi | 12 veya 17 Rebiülevvel | 1 Amu'l Fil | Mekke | 28 Safer | Hicri 11 | Medine | - | Medine | |
| 2 | Fatıma | Zehra, Betul, Sıddıka | Ümmü Ebiha, Ümmü'l-Eimme | İmamların Annesi | 8 Cemaziyelahir | Bi'set, 5 | Mekke | 3 Cemaziyelahir | Hicri 11 | Medine | Şia inancına göre, Ebu Bekir’in hilafeti için biat alma girişimi sırasında kendisine saldırılması sonucu yaralanmış ve şehit olmuştur. | Belli Değil | |
| 3 | Ali bin Ebi Talip | Müminlerin Emiri | Ebu'l Hasan | Birinci İmam | 13 Recep | 30 Amu'l Fil | Kabe | 21 Ramazan | Hicri 40 | Kufe | İbn Mülcem Muradi’nin Kufe Mescidinde namaz kıldığı sırada kafasına vurduğu kılıç darbesiyle şehit olmuştur. | Necef | |
| 4 | Hasan bin Ali | Mücteba | Ebu Muhammed | İkinci İmam | 15 Ramazan | Hicri 2 | Medine | 28 Safer | Hicri 50 | Medine | Muaviye’nin isteği ile Eş’es bin Kays’ın kızı, eşi Cu’de tarafından zehirle şehit edilmiştir. | Medine (Cennetü'l-Baki) | |
| 5 | Hüseyin bin Ali | Seyyidu'ş Şüheda | Ebu Abdullah | Üçüncü İmam | 3 Şaban | Hicri 3 | Medine | 10 Muharrem Aşura | Hicri 61 | Kerbela | Yezit ordusunun saldırısıyla yârenleri ile birlikte şehit olmuştur. | Kerbela | |
| 6 | Ali bin Hüseyin | Seccad, Zeynel Abidin | Ebu'l Hasan | Dördüncü İmam | 3 veya 4 Şaban | Hicri 38 | Medine | 25 Muharrem | Hicri 95 | Medine | Emevi halifesi Velid bin Abdulmelik’in emri ile zehirletilerek şehit edilmiştir. | Medine (Cennetü'l-Baki) | |
| 7 | Muhammed bin Ali | Bakıru'l Ulum | Ebu Cafer | Beşinci İmam | 1 Recep | Hicri 57 | Medine | 7 Zilhicce | Hicri 114 | Medine | Emevi halifesi Hişam bin Abdulmelik’in emri ile zehirletilerek şehit edilmiştir. | Medine (Cennetü'l-Baki) | |
| 8 | Cafer bin Muhammed | Sadık | Ebu Abdullah | Altıncı İmam | 17 Rebiülevvel | Hicri 83 | Medine | 25 Şevval | Hicri 148 | Medine | Abbasi halifesi Mansur’un emri ile zehirletilerek şehit edilmiştir. | Medine (Cennetü'l-Baki) | |
| 9 | Musa bin Cafer | Kazım | Ebu'l Hasan | Yedinci İmam | 7 Safer | Hicri 128 | Medine | 25 Recep | Hicri 183 | Kazımeyn | Abbasi halifesi Harun Reşid’in emri ile zehirletilerek şehit edilmiştir. | Kazımeyn | |
| 10 | Ali bin Musa | Rıza | Ebu'l Hasan | Sekizinci İmam | 11 Zilkade | Hicri 148 | Medine | Safer'in sonu | Hicri 203 | Meşhed | Abbasi halifesi Memun’un tarafından zehirletilerek şehit edilmiştir. | Meşhed | |
| 11 | Muhammed bin Ali | Taki, Cevad | Ebu Cafer | Dokuzuncu İmam | 10 Recep | Hicri 195 | Medine | Zilkade'nin sonu | Hicri 220 | Kazımeyn | Abbasi halifesi Mu’tasım’ın emri ile Memun’un kızı eşi ümmü Fazıl tarafından zehirlenerek şehit edilmiştir. | Kazımeyn | |
| 12 | Ali bin Muhammed | Hadi, Naki | Ebu'l Hasan | Onuncu İmam | 15 Zilhicce | Hicri 212 | Medine | 3 Recep | Hicri 254 | Samarra | Abbasi halifesi El-Mu’tez Billah’ın emri ile zehirletilerek şehit edilmiştir. | Samarra | |
| 13 | Hasan bin Ali | Zeki, Askeri | Ebu Muhammed | On Birinci İmam | 10 Rebiülahir | Hicri 232 | Medine | 8 Rebiülevvel | Hicri 260 | Samarra | Abbasi halifesi El-Mu’temid Billah’ın emri ile zehirletilerek şehit edilmiştir. | Samarra | |
| 14 | Hüccet ibn Hasan | Kaim | Ebu'l Kasım | On İkinci İmam | 15 Şaban | Hicri 255 | Samarra | ||||||