Bismillahirrahmanirrahim

wikishia sitesinden
(Bismillâhirrahmanirrahim sayfasından yönlendirildi)
Bismillahirrahmanirrahim
Gulam Hüseyin Emirhani'nin hattıyla Besmele
Ayetin Özellikleri
Ayetin AdıBismillahirrahmanirrahim
NumaraBütün surelerin evveli ve Neml suresinin 30. ayeti
CüzBütün 30 cüz
İçerik Bilgileri
Konuİtikadi


Bismillahirrahmanirrahim (Arapça: بسم الله الرحمن الرحیم), "besmele" ve "tesmiye" olarak bilinmekte; Allah’ın adını anmak ve “Allah” zikrini söylemek anlamına gelmektedir. "Besmele" sözcüğü Kur’an-ı Kerim’de 114 kez tekrarlanmıştır. Beraat Suresi (Tevbe) dışında Kur’an-ı Kerim’in bütün surelerinin başında yer alan Besmele, Neml suresinde ise biri başta diğeri 30. Ayette olmak üzere iki defa zikredilmiştir. Besmele’nin fazilet ve menzileti noktasında birçok rivayet bulunmaktadır. Ayrıca işleri Allah’ın adıyla; yani "Bismillah" ile başlamak pekiştirilmiştir. Besmele’nin Kur’an surelerinin bir cüzü olup olmadığı noktasında görüş ayrılığı bulunmakta ve bu görüş ayrılığından dolayı besmelenin namazdaki kıraatini etkilemektedir. Edebiyat ve İslami sanatlarda da Besmele dikkate alınmıştır.

Besmele Kelimesi

Besmele, "Bismillah" veya "Bismillahirrahmanirrahim"i söylemek veya yazmaktır.

Besmele mastarı naht (kısaltma) yöntemiyle "Bismillah" ibaretinden türetilmiştir.

Hay’ale, havlake, heylele, hemdele ve hasbele mastarları da bu kısaltma yöntemiyle; yani bir ibarenin bazı harflerinin yan yana getirilmesiyle türemiştir. “Besmele” fiil şekliyle onu işlerinde söyleyen veya yazan birisi için[1], ismi fail şekliyle olan “Mübesmil” ise onu söyleyen için kullanılır.[2] Ayrıca Besmele “Bismillahirrahmanirrahim” ayetinin adı makamında da kullanılmıştır. Örneğin «البسملة آیة من الکتاب و الفاتحة» “el-Besmeletu Ayetun minel Kitabi ve’l Fatiha”.[3] Bazıları "Besmele" kelimesinin fasih Arap dilinde yaygın olmadığına inanmaktadır. Ancak İbn-i Sikkit ve Müterrizi gibi dilbilimciler Arap şairlerinden getirdikleri örnek ve deliller ile Besmelenin asil ve düzgün Arapça olduğunu ispat etmişlerdir. Bu kelimenin İslam öncesi dönemde kullanılıp kullanılmadığı noktasında bir bilgi elde edilememiştir ve büyük olasılıkla da ilk defa İbn-i Rebie’nin[4] şiirinde zikredilmiştir.[5]

Peygamber (s.a.a) ve İmamlardan (a.s) nakledilen rivayetlerde kullanılmayan "Besmele" kelimesi sadece Kef’emi’nin Allah Resulünden (s.a.a) naklettiği bir rivayette mastar şekliyle kullanılmıştır.[6] Aynı şekilde Şehid-i Sani Besmele ayetinin tefsirinde «لا تترک البسملة» “La Tetruku’l Besmele” şekliyle bir rivayet nakletmiştir. Ancak bu konu hakkında rivayetin aslının «لاتدع بسم‌الله الرحمن الرحیم» “La Tede’ Bismillahirrahmanirrahim” olduğu ve Şehid-i Sani’nin ibaretinde lafız değişikliğine uğradığı düşünülmektedir.[7]

Günümüzde, Hristiyanlar da Besmeleyi “Bismu’l Eb ve el-İbn ve Ruhu’l Kudus” (Baba, Oğul ve Kutsal Ruh'un adıyla) olarak kullanmaktadırlar.[8]

“Bismillahirrahmanirrahim” veya “Bismillah” ayetinin yerine kısaltılmışı olan “tesmiye” kelimesinden de yararlanılmıştır.

Besmele'nin Yapısı

Çeşitli açılardan incelenen Besmele, beş bileşenden (cüzden) oluşmaktadır. Besmele, içinde fiil, mübteda ve haber olmayan bir car-u Mecrur’dan oluşmuş ve fiili farklı şekillerde takdire alınmıştır. Besmele ayetinde dört isim kullanılmış ve bu isimlerden üçü Allah-u Teala’nın Esmaü’l Hüsna’sındandır.

Ayetin Müfredatı

Ba Harfi

Besmelenin başındaki harf-i cer olan “Ba” harfi istiane (yardım isteme), musahibet (birlikte bulunma) ve ilsak (yapıştırma) anlamlarına gelmektedir. Car-u Mecrur’dan önce mütallakı olabileceği bir fiil ve şebh-i fiil ile ilişkilendirilmesi gereksiniminden dolayı, “Bismi”den önce (أقرأُ) "Ekreu" (okuyorum) veya (أبدأُ) "Ebdeu" (başlıyorum) gibi bir fiil, takdiri olarak alınmıştır.

İsm

İsm kelimesinin kökü hakkında iki genel görüş bulunmaktadır:

  1. Cem’i "Esma" olan "ism" kelimesi, “Semuv” kökünden türemiştir. "Semuv" yücelik ve yükseklik anlamına gelir.[9]
  2. "İsm" kelimesi “Vesm” kökünden türemiş olup işaretlemek anlamına gelmektedir.[10]

Allah

Ana madde: Allah

Allah, lafzı celaledir ve Kur’an’daki diğer ilahi isimler bu isme bağlıdır. Mukaddesi, lafzı celalenin kökü hakkında beş görüş zikretmiştir.[11] Perto-i ez Kur’an tefsiri kitabında şöyle yazılmıştır: İlahe (اله) fiili "abd", "hayret", "tazarru" ve "seken" anlamlarına gelmektedir. İster hak olsun, isterse batıl, İlah mabudun ismidir. "Allah" lafzı da (الله) hemzenin silinmesi ve elif lam takısının eklenmesiyle hak olan mabuda yol göstermektedir. Aynı şekilde "Allah" lafzı, Allah-u Teala’nın sıfatlarının camiidir.[12] Allah isminin farklı Sami dillerinde çok fazla türemişleri bulunmakta ve kökü de eski dinlere dayanmaktadır. Allah’a tapma geçmişi, Sami kavimleri arasında oldukça yaygındı. Allah ismi onlar için, özellikle de İslam’dan 2 veya 3 yüzyıl önce Arabistan’da tanınmış ve hatta bazı şahısların ismi Abdullah konulmuştu. Araplar çeşitli ilahların yanı sıra, göklerde yaratıcı olan muktedir bir ilahın varlığına inanmaktaydılar. Babililer onu “El” (ال) ve Nebtiler ise, “Hella” (هلا) olarak tanıyorlardı. Herodot, Nebtilerin “Aleylah” (آلیلاه) isminde bir ilaha taptıklarını zikretmektedir. "Allah" lafzı Aramice'de “Eloi” ve Ekadice'de ise, “Allatu” şeklinde ve Arapların eski tanrıçaları anlamında kullanılmıştır.[13] Kurtubi bazı mufassirlerden "Lat" isminin Allah lafzından alındığını nakletmektedir.[14]

Rahman ve Rahim

Bu iki isim defalarca bir arada zikredilmiştir. "Rahman" ve "Rahim" isimleri “rahm” (رحم) kökünden türemiş olup, "şefkat", "iyilik", "merhamet" ve "rahmet" anlamlarına gelir. Her iki isim de "Nedman" (ندمان) ve "Nedim" (ندیم) örneğinde olduğu gibi, aynı kökten alınmıştır.[15]

Rahman ve Rahim İsimlerinin Farkı

"Rahman" ve "Rahim" kelimeleri Kur’an’daki kullanışları itibari ile farklı anlamlar taşımaktadır:

  • Rahman kelimesi Kur’an’da her zaman Rahim kelimesinden önce gelir. Bu söze delil olarak getirilen açıklamalardan birinde şöyle söylenilmektedir: Rahman ismi Allah’a özgü olan isimler (اسم عَلَم) derecesindedir ve onun sıfatından önce gelmesi zorunludur.[16]
  • Rahman hiçbir zaman 'elif lam' takısı olmaksızın zikredilmemiştir. Ama Rahim'de bu şart söz konusu edilmemiştir.
  • Rahman ya tek başına ya da birleşik halinde ise, sadece 'Rahim' kelimesi ile birlikte kullanılmıştır. Ama 'Rahim' diğer isimlerle birleşik olarak zikredilmiştir.[17]
  • Rahman, her ne kadar men’i sarfın ıstılahi şartlarını kendinde barındırmasa da ism-i gayri munsarif haletindedir ve tenvin almaz.
  • Rahman ismi sadece Allah’a özgü olmasından dolayı tesniye ve cemi (çoğul) bulunmaz. Ama Rahim’in cemi (çoğulu) "Ruhema" olarak Kur’an’da zikredilmiştir. Arapçada da tesniye (iki kişiye hitap etmek) ve müennes (dişil) şekliyle de gelebilir.
  • Kur’an-ı Kerim’de “Fe’lan” vezninin kullanılışı -“Feil” vezninde görülmeyen- Allah’a özgü olan mübalağanın göstergesidir. Müfessirlerden bir çoğu bu konuya değinmiştir.[18]
  • Rahman kelimesi Kur’an-ı Kerim’de yalnızca Allah’a özgü kılınmış ve ism-i alemdir (özel isimdir). Bundan dolayı başkalarını bu isimle adlandırmak doğru değildir. Rahman kelimesi bazı yerlerde Allah’ın sıfatı şekliyle zikredilmiştir: “(Peygamber): “Rabbim! Hak üzere hükmet. Rabbimiz, Rahman'dır ve nitelemelerinize karşı O'ndan yardım dilenir.” dedi.” (وَ رَبُّنا الرَّحمنُ المُستَعانُ عَلی ما تَصِفونَ)[19] Ama Rahim bazen Allah Resulü'nün (s.a.a) sıfatlarından biri olarak da dile getirilmiştir. “Gerçekten kendinizden olan, öyle bir peygamber size geldi ki sıkıntınız ona ağır gelir, size düşkündür ve müminlere karşı şefkatli ve merhametlidir.” (لَقَد جاءَکُم رَسولٌ مِن اَنفُسِکُم عَزیزٌ عَلَیهِ ما عَنِتُّم حَریصٌ عَلَیکُم بِالمُؤمِنینَ رَءوفٌ رَحیمٌ)[20]
  • Rahim kelimesi kullanıldığı her yerde ve her zaman "şefkat", "rahmet" ve "merhamet" anlamlarına yakın anlamlarda kullanılmıştır. Ama Rahman kelimesi bazen Allah’ın "Kahhar" ve "Cabbar" anlamlarına gelen farklı anlatım biçimlerinde kullanılmış ve kullanılan cümlenin anlatım biçimi ise tehdit içerikli olmuştur. “(Meryem,) "Eğer takvalı bir kimse isen, senden Rahman olan Allah'a sığınırım” dedi.” (قالَت اِنّی اَعوذُ بِالرّحمنِ مِنکَ اِن کُنتَ تَقِیاً)[21]

Geçmişi, Tarihçesi ve Benzerleri

Diğer Dinler

Allah’ı zikretmeye dayalı ibaretlerde “Bismillah” kelimesinin diğer dini gelenek ve kavimler arasında farklı tarihi geçmişi ve benzerlerine rastlanmaktadır. Zamahşeri, İslam öncesi Arapların Lat ve el-Uzza gibi benzer ibaretleri kullandığını söylemiştir.[22] öldekei se, Mesih'i ve İbranilerin kutsal kitaplarında Allah’ın ismiyle ibaretlerinin tekrarlanmasını "Bismillah" kelimesinin benzerleri olarak sayıldığını hatırlatmaktadır.[23] Aynı şekilde 3. yüzyılda kullanılan Mezdayi zikri “Ped Namı Yezdan” (Yezdanın adıyla) ibareti Bismillah'ın bir benzeridir.[24]

İslam

Alak Suresinde Besmele

Peygamber Efendimizin (s.a.a) “Bismillahirrahmanirrahim” ibaresinden yararlanma geleneği hakkında farklı rivayetler nakledilmiştir. İbn-i Sa’d[25], Mes’udi[26], Şa’bi, A’maş, Ebu Malik ve Katade Allah Resulünün (s.a.a) bi'setinin ilk yıllarında o günlerdeki geleneğe göre “Bismike Allahümme” (بسمک اللهم) cümlesini kullandığını rivayet etmişlerdir. İbn-i Hişam’dan[27] Hudeybiye Barış Antlaşması'nın başında Suheyl b. Amr Kureyş’ten “Bismillahirrahmanirrahim” ibaresinin yerine “Bismike Allahümme” yazılmasını istemesine dair nakledilen rivayetten, o günün Arapları arasında genellikle “Bismike Allahümme” ibaresinin kullanıldığı anlaşılmaktadır. Rivayetin devamında ise, Allah Resulü'nün (s.a.a) Hud Suresinin 41. ayetinin “Dedi ki: “Bu gemiye binin; gidişi de, durması da Allah'ın adıyladır. Kuşkusuz, Rabbim bağışlayandır ve sürekli merhamet edendir.” gökten indirildiği günden beri “Bismillah” dediği, İsra suresinin 110. ayetinin “De ki: "Allah diye çağırın veya Rahman diye çağırın; hangisini çağırırsanız çağırın, güzel isimler O'nun içindir…” gökten inmesinden sonra ise, “Bismillahirrahman” ibaresini kullandığını ve Neml Suresinin 30. ayetinin “Mektup Süleyman'dandır ve şöyle başlıyor: "Rahman ve Rahim olan Allah'ın Adıyla.” gökten inmesinden sonra ise, Besmele'ye “Bismillahirrahmanirrahim” olarak son şeklini verdiği nakledilmektedir. Ancak bu söylem uzak bir ihtimaldir. Zira Neml Suresi Mekke döneminin ortalarına aittir ve Besmele'nin tam haliyle bu dönemden önce kullanıldığı olasılığı çok fazladır.

Bundan daha çok Taberi[28] ve Vahid-i Nişaburi’nin[29] İbn-i Abbas ve diğerlerinden naklettiğine göre, “Bismillahirrahmanirrahim” ibareti Peygamber Efendimiz Hz. Muhammed’e (s.a.a) indirilen Alak (İkra) suresinin ilk ayeti Kur’an-ı Kerim’in ilk ibaresidir ve Şia hadislerinde de bu ibaret Kur’an’ın başlangıcı olarak tanıtılmıştır. Kuleyni’nin[30] kendi isnadıyla İmam Sadık’tan (a.s) bütün kutsal kitapların başlangıcının “Bismillahirrahmanirrahim” olduğunu nakletmektedir. "Bismillahirrahmanirahim" ibareti Beraat (Tevbe) suresi hariç bütün surelerin başında getirilmiştir.

Bismillah’ın İlk Çevirisi

Rivayetlere göre ilk olarak Salman-ı Farsi İranlıların isteği üzerine Hamd suresi ve “Bismillahirrahmanirrahim”i çevirdi. Salman-ı Farsi’nin çevirisinde “Bismillahirrahmanirrahim” “به نام یزدان بخشاونده” (Bağışlayıcı olan Yezdan’ın adıyla) olarak çevrilmiştir.[31] Çeviri yapanı belli olmayan Kurtubi Tefsiri’nin çevirisinde[32] ise “به نام خدای مهربان بخشاینده” (Merhametli ve Bağışlayıcı olan Allah’ın adıyla) şeklinde zikredilmiş ve bugün ise, çok az bir farkla “به نام خداوند بخشندة مهربان” (Rahman ve Rahim olan Allah’ın adıyla) suretinde baki kalmıştır. Besmele'nin “به نام خداوند جهان دارِ دشمن پرور به بخشایندگی، دوست بخشای به مهربانی” olarak çevirilmesinde ise[33] tefsiri ve “Rahman” ve “Rahim”in dini tabirlerdeki anlam farklılıklarının ön plana çıkartıldığı göze çarpmaktadır.

Besmelenin Erdemi

Muhammed Özçay'ın Sülüs Hattıyla Yazdığı Besmele

Hadis, fıkıh ve tefsir kitaplarında Besmele'nin fazileti, eser ve etkisi ve tilavetinin sevabı hakkında birçok hadise işaret edilmiştir:

  • Besmele; Kur’an-ı Kerim’in en büyük ve en kerametli ayetidir.[34]
  • Besmele; Allah’ın isimlerinden biridir.[35]
  • Bu ayetin İsm-i Azam’a yakınlığı, gözdeki siyahlığın beyazlığa yakınlığından daha yakındır.[36]
  • Aynı şekilde Allah-u Teâlâ’nın bazı dualarda “Bismillahirrahmanirrahim”e yemin vermesi, bu ayetin değerinin göstergesidir.[37]
  • Allah-u Teala’ya hürmet etmek için "Besmele" ayetini güzel yazmak, bağışlanma ve mağfiret sebebidir.[38]
  • Öğretmen çocuğa “Bismillahirrahmanirrahim” söylemesini isterse ve çocukta onu söylerse, öğretmen, çocuk, annesi ve babası için cehennem ateşinden beraat ve kurtuluş yazılır.[39]
  • Her işin başında özellikle "Besmele" olmak üzere Allah’ın ismini zikretmek çok fazla vurgulanmıştır. “Bismillahirrahmanirrahim ile başlanmayan her önemli iş ebterdir (kısırdır)” [40] hadisi esasınca, her işin başında Allah’ın ismini anmayı terk etmek, o işin bereketsizliği ve hayırsızlığıyla sonuçlanacaktır.[Not 1] Peygamber Efendimiz (s.a.a) ve İmamların (a.s) sünnetinde, Besmele zikrinin söylenmesi noktasında yaptığı genel tavsiyelerin yanı sıra, yemek yeme, mektup yazma, uyumak için yatağa gitme ve yataktan kalkma zamanı gibi, bazı özel durumlarda Besmele zikrinin çekilmesi daha fazla vurgulanmıştır.
  • Besmele zikri Müslümanlar için İslam dininin bir sloganı ve belirtisi haline gelmiştir ve onu yüksek sesle söylemek ise, imanın belirtilerinden sayılmıştır. Öyledir ki Peygamber Efendimiz (s.a.a) Kur’an-ı Kerim’i okuyacağı zaman Besmeleyi yüksek sesle söyler ve müşrikler de ona yüz çevirirlerdi.[41] “Bismillahirrahmanirrahim” İslam’a delaleti noktasında Şehadeteyn’den sonra gelmekte ve Müslümanların işlerine onunla bağlandığı özel şiarlarından sayılmaktadır.[42]
  • Yaklaşık bütün yazıların başında “Bismillah” yazmak, Peygamber Efendimiz Hz. Muhammed’in (s.a.a) sünnetine uymaktan dolayı gelenek haline gelmiştir. Güya bazı rivayetlerde Şiir yazmaya Besmele ile başlamaya karşı çıkılmıştır.[43] Ama bazen sultanların ferman ve yazışmalarında sultanların lakapları besmeleden önce zikrediliyordu ve aynı şekilde tuğralar da besmeleden önce geliyordu.[44]

Surelerdeki Bismillah'ın Cüziyeti

“Bismillah” ibaresinin surenin başlangıcı amacıyla zikredildiği ve ondan kastın bir sureyi önceki sureden ayırmak olduğu veya kendi başına bağımsız bir ayet sayıldığı konusunda farklı görüşler bulunmaktadır. Bismillah'ın Tevbe suresinin 30. ayetinde Kur’an-ı Kerim’den olduğu noktasında bir şüphe yoktur. Ama surelerin başında gelen "Bismillah" hakkında üç önemli görüş bulunmaktadır:

  • Mekke ve Kufe[45] karileri, İmamiye[46] ve Şafiilerin [47] görüşü: Surelerin başında gelen "Bismillah" ayeti Fatiha ve diğer surelerde de olmak üzere bütün surelerin cüzüdür.
  • Bazı Şafiilerin[48] ve (bir rivayete göre) Ahmed b. Hanbel’in[49] görüşü: "Bismillah" sadece Fatiha suresinin cüzüdür.
  • Medine, Basra ve Şam karilerinin ve Hanefi ve Maliki fakihlerin görüşü: Bismillah Kur’an’ın bir cüzü değildir; sadece teberrük ve sureleri birbirinden ayırmak için, surelerin başında gelmiştir. Bu görüş Hanefi[50] ve Malikilerin[51] meşhur görüşüdür.

Fahr-i Râzî on yedi kanıt getirerek “Besmele”nin Kur’an’ın bir cüzü olduğunu kanıtlamaktadır.[52]

Cehr ve İhfatta İhtilaf

İnanç farklılığı Besmele'nin yüksek sesle veya sessiz şekilde (cehr ve ihfat) okunması noktasını da etkilemiştir. Şafii ve Ahmed b. Hanbel Besmele'yi sadece Fatiha suresinde bağımsız bir sure olarak ve diğer surelerde ise, birinci ayetin bir cüzü olarak saymışlardır. Bundan dolayı her surenin başındaki “Bismillah” başlangıç cümlesiyle ilişkilendirilme durumunda farklı anlamlar taşımaktadır. Bu konu Kur’an’da tekrarı kabul etmeyen ve lafızların tekrarını anlamların tekrarı niteliğinde bilmeyen müfessirler tarafından teyit edilmiştir. Örneğin Kuşeyri[53] bu konuda (anlamların farklılığı) şöyle yazmaktadır: Besmele tekrari bir ibaret değildir. Çünkü her surede başka bir anlama gelmektedir. Bu istidlale (delile) binaen namazda okunan surelerin başındaki “Bismillah” zikrinin fıkhi hükmü şöyledir: Kişi Besmeleyi okumadan önce hangi sureyi okuyacağını niyet etmelidir. İmamiye Şia’sı Besmele’nin Tevbe suresi hariç, diğer surelerin ayetlerinden ilki olduğu noktasında karar kılmışlar ve bunu da Hz. Peygamber (s.a.a) ve İmamların (a.s) fiiline ve mütavatir rivayetlere dayanmaktadırlar.[54]

Kıraatin Başında "Bismillah" Zikrinin Gerekliliği

Kıraat ilmi ulemasının hepsi Kur’an-ı Kerim’in her bölümünün kıraatinin başlangıcında “Bismillah” zikrinin söylenmesini gerekli bilmekte ve Bismillah'sız Kur’an kıraatini ise, caiz bilmemektedirler.[55]

Birden Fazla Surenin Kıraati Durumunda Fikir Ayrılığı

  • Sadece Bir Bismillah; Bazıları birden fazla surenin okunması durumunda, başlangıçta sadece bir kez “Bismillah” zikrinin söylenmesini caiz bilmekte ve surelerin "Bismillah" ile birbirine birleştirilmesi konusunda ise, aralarında görüş ayrılığı bulunmaktadır. Bazıları ise, “Bismillah” zikrini söyleyerek iki sureyi birbirinden ayırmamanın ve iki sureyi Bismillah'sız birbirine bağlamanın gerekli olduğuna inanmaktadırlar.
  • Her Surenin Başlangıcında Bismillah’ın Gerekliliği; İbn-i Kesir, Asım, Kesa-i ve Kalun aralarında Bismillah olmayan Enfal ve Beraat (Tevbe) surelerinin dışında, bir sureyi diğer bir sureden “Bismillah” zikriyle ayırmanın gerekli olduğuna inanmaktadırlar.[56]

"Bismillah" ibaresinin bağımsız bir ayet olup olmadığı noktasındaki görüş farklılıklarının kaynağı bazı rivayetlerdir. Nitekim İbn-i Abbas’ın rivayetine göre, Peygamber Efendimiz (s.a.a) bir surenin nüzulünün tamamlandığını ve diğer surenin başlamasını, yeniden tekrarlanan “Bismillah” vasıtası ile anlıyordu.[57] Bazıları bu rivayetten Bismillah'ın bağımsız ve müstakil bir ayet olmadığını ve sadece mukaddes oluşundan dolayı zikredildiği hükmünü çıkarmışlardır. Bu görüşün karşısında, bazıları bütün asıl Mushaflarda (İmamların Mushaflarında) Beraat (Tevbe) suresinin dışındaki tüm surelerin başında “Bismillah”ın yazılı olduğu görüşüne sahiptirler. Kur’an-ı Kerim’in düzenlendiği zamanda Allah’ın kelamını korumak için, surelerin ismi ve sayıları gibi her türlü fazlalığı yazmaktan kaçınmışlardır. Besmele'nin Kur’an’ın bir cüzü olarak sayılmaması sahabenin Kur’an-a 113 Besmele'yi eklediği anlamına gelmektedir. Ayrıca ikinci görüş sahipleri İbn-i Abbas’tan Besmele'yi söylemeyen kişinin Kur’an’ın 113 ayetini geride bıraktığına (yok saydığına) dair rivayet nakletmektedirler.[58]

Namazda Kıraati ve Cehr ve İhfatı

Şia’nın Görüşü

Şiiler ortak görüş üzere namazın başında “Bismillah” zikrinin söylenmesini farz bilmektedirler. Cehri (sesli kılınan sabah, akşam ve yatsı) namazlarda “Besmele'nin” sesli (cehri) okunmasının farz olduğuna ve İhfati (sessiz) namazlarda ise, sesli okunmasının müstehap olduğu görüşündeler.[59] İmam Ali’nin (a.s) namazlarda “Besmele'yi” sesli okumada ısrarcı olduğu nakledilmiştir. Şafii’nin rivayetine göre, Muaviye Medine’de rüku ve secdeden önce "Bismillah" ve Tekbir getirmeyerek bir namaz kıldırdı. Sahabe "Muaviye’ye Namazı bizden çaldın" diye itiraz ettiler. Bunun üzerine Muaviye namazı "Tekbir" ve "Bismillah'ı" kıraat etmek suretiyle tekrar kıldı (iade etti). Fahr-i Razî[60] bu iki rivayete istinaden Peygamber Efendimizin (s.a.a) sünnetinin Besmele'yi sesli okumak olduğunu ispat etmiş ve Muaviye’nin de Hz. Ali’nin (a.s) Besmele'nin cehri (sesli) veya ihfatı (sessiz) hakkındaki yöntemini bildiği için, ona zıt olan yöntemi seçmiş olabileceği ihtimalini uzak görmemektedir. "Besmele" zikri tesmiyenin (Allah’ın ismini zikretme) misdakı olmadığı sürece, sadece namazlarda farzdır. Dolayısıyla hayvanların başlarını kesme anında (kurban ederken) Besmele zikri farz tesmiye unvanında kullanılmaktadır. Zira hayvanları kurban ederken veya avlarken Allah’ın adını zikretmek gerekir. Yoksa o hayvanın etini yemek haram olur.[61]

Ehlisünnet Mezheplerinin Fikir Ayrılığı

Besmele'nin ayet olduğu, namazda Besmele'nin sesli veya sessiz okunması hakkındaki kesin olmayan konularda Peygamber Efendimizden (s.a.a) farklı rivayetler nakledilmiş ve bu rivayetler Ehlisünnet ulemalarının fetvalarında farklılığa yol açmıştır.[62]

  • Besmele'nin kıraatinin farz oluşu: Şafii ve bir rivayete göre Ahmed b. Hanbel ve bir grup hadis uleması, Besmele'nin kıraatinin Fatiha suresinin diğer ayetleri gibi vacip olduğuna inanmaktadırlar.
  • Besmele'nin kıraatinin keraheti: Malik b. Enes "Besmele'nin kıraati ister sesli olsun ve ister sessiz mekruhtur" demiştir.
  • Besmele'nin kıraatinin müstehap oluşu: Başka bir görüşe göre ise, Besmele'nin kıraati caiz ve hatta müstehaptır.
  • Besmele'nin kıraatini haram ve bidat bilmek: Abdullah b. Magfil'den bir rivayete göre, bazıları Besmele'nin namazda kıraat edilmesini bidat saymışlardır.[63]

Ayrıca Şia ve bütün Ehlisünnet mezhepleri (Hanbeliler hariç) abdest almadan önce "Bismillah" çekmeyi müstehap bilmektedir.

Besmele'nin İrfani Tefsiri

Arifler de kendilerine özgü bir bakış açısıyla bu ibaretin tevil ve tefsirini yapmışlardır.

Muhtemelen ilk kez Kuşeyri "Letaifu’l İşarat" [64] kitabında geniş olarak Besmele'nin anlamına değinmiş ve bir nevi İbn-i Arabi’nin daha detaylı açıklamalarına bir temel oluşturmuştur. Kuşeyri, Bismillah'ın “Be”sini (ب) hadislerin (hudus) Allah’ın vasıtasıyla zahir olduğu ve mahlukatın vücuda geldiği anlamına işaret ettiğini söylemektedir. “İsim” lafzının “Allah” lafzından önce getirilme sebebi hakkında ise, bu ibareti yemin ibaresinden farklı kılması ve zikredenin kalbinin Allah zikrini söylemeden tezkiye edilmesi gibi birkaç husus zikretmiştir. O, Bismi’nin “بسم” üç harfini, Besmele'nin her konuda başına geldiği surenin içeriğine uygun olduğu ve Allah’ın çeşitli sıfatlarının başlangıcı olarak bilmektedir. Örneğin Besmele'deki “Be” harfinin, Allah-u Teala’nın her türlü kötülükten, tevazu ve huşu nişanelerinden beri (temiz) olduğuna işaret ettiğini söylemektedir.[65] Kuşeyri Kur’an’da tekrarın olmadığına inandığından dolayı, 113 surenin başında gelen her Besmele'yi başka has bir anlamda beyan etmeye çalışmıştır. Kalplerin nuraniyetinin, genişleyip yücelmesinin, her arifin marifetinin, her vakıfın ilminin ve kalplerin saadetinin Allah’ın ismini anmakla veya Allah isminin vasıtasıyla gerçekleştiğine inanmaktadır.[66] İbrahim suresinde[67] “Bismillah”ı “Billah” anlam etmiş ve ariflerin kalplerinin onun vasıtasıyla aydınlanıp nurlandığını dile getirmiştir. Er-Rahman suresinin tefsirinde ise, ruhların sürurunun onun azametinin şuhuduyla kamil olduğunu, onun rahmetinin varlığı aracılığıyla elde edildiğini ve onun azameti olmasaydı kimsenin o Rahman’a ibadet etmeyeceğini; aynı şekilde eğer onun rahmeti olmasaydı, kimsenin onu sevmeyeceğini yazmaktadır.[68] Hacı Abdullah Ensari[69] tefsiri unvanıyla tanınan "Keşfu'l Esrar" tefsirinde de bu çeşitli sıfatların açıklamaları yapılmış ve “Bismillah”ın anlamı hakkında şöyle denmiştir: “Ben (Allah) kendi adımla başlıyorum. Dolayısıyla siz de benim adımı anarak başlayın.” Burada “İsm” zayidedir. Zira hak ehli İsim ve müsemmayı bir bilmektedir. Besmele ibaretinin tamamının 19 kelimesinden her biri, 19 cehennem ateşi bekçileri (aleyha tis'ate aşer) karşısında (Allah’a) sığınmak içindir. Kurtubi kendi tefsirinde[70] İbn-i Mes’ud’dan bu konuda bir rivayet nakletmiştir.

İbn-i Arabi diğerlerinden önce detaylı bir şekilde Besmele’nin zati anlamına değinmiştir. İbn-i Arabi evrenin yaratılışı hakkındaki özel açıklaması esasınca, bu ibarette (Besmele’de) bulunan bütün harf, nokta, hareke ve her harfin sükunlarını bu âlemin bir cüz ve parçasına ilintilemektedir. O, “Bismillah”ın evrenin “Bismillah” vasıtasıyla zahir olduğu anlamını içerdiğine inanmaktadır. Zira ilahi isimler alemin var olma sebebi, ona musallat ve onda etki bırakmaktadır. “Ba” (ب) harfiyle vücut zahir oldu ve onun altındaki nokta ise, abid ve mabud arasındaki farklılığın alametidir. İbn-i Arabi, hemzeyi vesli vücut ve onun sükununu ise, hadislerin vücudu olan edeme (yokluğa) yorumlamakta ve onun “icat” anlamında olan “ba” harfinin harekesi yüzünden silindiğini söylemektedir. Silinmiş (mahzuf) olan “Elif”i de ebedi ve ezeli olan ilahın varlığına kaim olan hakikat olarak bilmektedir. İbn-i Arabi de “İsm” kelimesinin zikredilmesini Besmele çeken için teberrük olduğuna inanmakta ve “Besmele”deki üç harfi de kendi görüşüne göre alemlerin tabakaları olarak saymaktadır. İbn-i Arabi’ye göre her surenin başında “Bismillahirrahmanirrahim” ibaretinin getirilmesi Hakk’ın rahmetinin gazabına göre önceliğe sahip olduğunu gösterir ve Allah-u Teala bir nevi rahmetini ilan etmektedir. Zira bu ayetin üç ismi, ilahın rahmani isimleridir.[71] Abdurrezzak Kaşi’nin[72] de tefsirinde (İbn-i Arabi’nin Tefsiri adıyla tanınan) “Ba” harfi aklı evvel veya sadır-ı evvel olarak bilinmiştir.[73]

İbn-i Arabi, tefsirinde "Besmele" ibaresinin tamamını detaylı bir şekilde açıklayarak, sonunda ise, Rahim’i akıl ve nefs aleminin onun varlığıyla kamil olduğu Allah Resulünün (s.a.a) sıfatı saymakta ve Bismi’nin de Hz. Adem (a.s) hakkında olduğunu söylemektedir.[74] Aynı şekilde Necmuddin Kübra’nın (vefat: 617) "Bahru’l Hakaik" kitabında ve İbn-i Arabi’nin öğrencisi olan Sadruddin Kunevi’nin (vefat: 673) "İ’cazu’l Beyan fi Te’vili Ümmü’l Kuran" kitabında, Besmele'deki harflerin batıni anlamları noktasında benzer tabirlere rastlanabilir.[75] İsmaililer de “Besmele”nin yedi harfini yedi imam ve yedi gökle ilişkilendirmiş ve her bir harf için Allah’ın sıfatlarından bir şifre olduğuna inanmışlardır.

Besmele Hakkındaki Sanatsal Eserler

Meşhur bir hadiste “Bismillah” ayetini güzel hatla yazanlara sayısız nimetler beşareti verilmiştir[76]; Bundan dolayı bu ibareti yazmak her zaman hattatların dikkatini çekmiştir ve el yazması hatların altınla süslemesinde dekoratif bir unsur olarak ve mimarlıkta özellikle mihrapların üzeri, cami ve kutsal mekanların girişinde kullanılmıştır.[77]

İslam’dan sonra sikkelerin üzerine yazılan ibarelerden bir tanesi “Bismillah” idi. İlk halifelerin döneminde ve İslam’ın İran’da nüfuzunun artmasından sonra Araplar üzerlerinde Sasani padişahlarının resminin kazındığı çok sayıda İran sikkesini kullandılar. Müslümanlar bu sikkelerin üzerine Hamd ve Tevhid (Allah – el-Hamd - Bismillah) kelamlarını yazmaya başladılar.[78] Örneğin ilk İslam-i sikke hicri kameri 75 yılında Haccac tarafından bir tarafına “Bismillah” ve diğer tarafında ise, “Haccac” kelimesini kazıdığı Bagliyye sikkesidir. Ancak bir yıl sonra o yazıyı “Allah Ehad” ve “Allah Samed” olarak değiştirdi.[79] Ama fakihlerin tahir (abdestli) olmayan insanların Allah’ın isimleriyle teması noktasında itirazları, bu ibaretlerin sikkelerin üzerine daha az kazınmasına sebep oldu.

Farsça Şiirlerde Kullanımı

Fars şairleri arasında revaçta olan “Bismillahirrahmanirrahim” ibareti, bir isim halini almış ve müsnedun ileyh karar kılınmıştır. Aynı şekilde Farsça dilindeki hikayevi Mesnevilerin çoğunda, örneğin Mahzenu’l Esrar Nizami’nin ilk beyitlerindeki "بسم الله الرحمن الرحیم / هست کلید در گنج حکیم" “Bismillahirrahmanirrahim / Hest kilid der genci hekim” mısrada olduğu gibi, bir mısra unvanıyla kullanılmıştır.

İşlerin başlangıcında “Bismillah”ın çok fazla kullanılmasından dolayı, bu ibaret “buyurun, acele edin, başlayın ve mübarektir” kabilinden fiillerinin yerine kullanılmaktadır. Amme kültüründe ise, çeşitli misillerde kullanılmış ve edebiyata ise “Morgi Bismil” ve “Morgi Nim Bismil” gibi terimler ile yol bulmuştur. Batı bilimlerinde ise, harf ve adet bilimleri dahil tılsımlarda da onun için bir özelliğe kaildirler.[80]

Kaynakça

  1. ↑ Lisanu’l Arab, c. 1, s. 412; el-Muncid, s. 38, “Bismil”.
  2. ↑ Tefsiri Maverdi, c. 1, s. 50.
  3. ↑ Tefsir-i Seyyid Mustafa Humeyni, c. 1, s. 65.
  4. ↑ 2693.
  5. ↑ İbn-i Faris, 1404, c. 1, s. 328 – 329; İbn-i Faris, 1382, c. 1, s. 271; Kaysi, c. 1, s. 13 – 14; Fayyumi, terimin açıklamasında; Kurtubi, c. 1, s. 97; Suyuti, el-Mezher, c. 1, s. 482 – 485; Murtaza Zübeydi, c. 7, s. 238; Lin, c. 1, s. 206.
  6. ↑ Kef’emi, s. 83, dipnotta.
  7. ↑ Ulumu’l Hadis, sayı 3, s. 177.
  8. ↑ Şertuni, c. 1, s. 44; Ma’luf, “Besmele”nin açıklamasında.
  9. ↑ Tureyhi, c. 2, s. 888.
  10. ↑ Zübeydi, c. 8, s. 350; c. 10, s. 183.
  11. ↑ s. 645.
  12. ↑ Taligani, c. 1, s. 24.
  13. ↑ Bakınız: Merkatant, c: IV, s. 161; Tabatabai, 19 / 38; Meşkur, c. 1, s. 32 – 33; Caferi, s. 125; Vaizzade Horasani, c. 2, s. 627 – 629 ve 635.
  14. ↑ Kurtubi, 10 / 17.
  15. ↑ İbn-i Kuteybe, 12.
  16. ↑ Tusi, c. 1, s. 29.
  17. ↑ Jumiye, s. 23.
  18. ↑ İbn-i Kesir, s. 22; Tabersi, c. 1, s. 6; Tusi, c. 1, s. 27.
  19. ↑ Enbiya Suresi, 112.
  20. ↑ Tevbe Suresi, 128.
  21. ↑ Meryem Suresi, 18; aynı şekilde Meryem Suresi, 45 ve 96; Nebe Suresi, 38.
  22. ↑ Zamahşeri, c. 1, s. 29, 1407: bakınız: Idols an Images, pre-Islamic Arabia and the Quran.
  23. ↑ GO, Yekum, 112 - 116.
  24. ↑ Gignoux, p, Pad Nam,162
  25. ↑ c. 1, s. 263.
  26. ↑ s. 225
  27. ↑ c. 2, s. 784.
  28. ↑ Camiu’l Beyan, c. 1, s. 38.
  29. ↑ s. 6 - 11.
  30. ↑ Kuleyni, c. 2, s. 628.
  31. ↑ Şemsu’l Eimme Serahsi, c. 1, s. 37; Ali Şevah İshak, c. 2, s. 12.
  32. ↑ c. 1, s. 10.
  33. ↑ Keşfu’l Esrar, Meybedi, c. 1, s. 2.
  34. ↑ Tefsir-i Ayyaşi, c. 1, s. 21 – 22; Nuru’s Sakaleyn, c. 1, s. 8.
  35. ↑ el-Müstedrek, c. 1, s. 552; Tefsir-i İbn-i Kesir, c. 1, s. 18; Biharu’l Envar, c. 9, s. 222 - 225.
  36. ↑ Tabersi, c. 1, s. 89; Suyuti, el-Durru’l Mensur, c. 1, s. 8 - 10.
  37. ↑ Şii hadis kaynakları hakkında şu kaynağa müracaat ediniz: Humeyni, c. 1, s. 50 - 56.
  38. ↑ Kurtubi Tefsiri, c. 1, s. 65; el-Durru’l Mensur, c. 1, s. 26 - 27.
  39. ↑ Mecmeu’l Beyan, c. 1, s. 90; el-Durru’l Mensur, c. 1, s. 25.
  40. ↑ İbn-i Hanbel, c. 2, s. 359; Suyuti, el-Durru’l Mensur, c. 1, s. 10.
  41. ↑ İsra Suresinin 46. ayeti bu konuya işaret etmektedir. Huveyzi, c. 3, s. 172.
  42. ↑ el-Kaşif, c. 1, s. 24.
  43. ↑ Suyuti, el-Durru’l Mensur, c. 1, s. 10.
  44. ↑ Ömeri, s. 49.
  45. ↑ Zamahşeri, c. 1, s. 1.
  46. ↑ Tabersi, c. 1, s. 89, 1406.
  47. ↑ Nevevi, c. 3, s. 334.
  48. ↑ Tureyhi, c. 1, s. 202, 1408.
  49. ↑ Nevevi, c. 3, s. 334.
  50. ↑ Fahr-i Razi, c. 1, s. 179, 1410; Kurtubi, c. 1, s. 194, 1405.
  51. ↑ Kurtubi, c. 1, s. 94.
  52. ↑ Fahr-i Razi, c. 1, s. 173 - 177.
  53. ↑ c. 1, s. 44.
  54. ↑ Tusi, 1377, 1382, c. 1, s. 112; Tusi, 1400, c. 1, s. 76.
  55. ↑ İbn-i Cezeri, c. 1, s. 263.
  56. ↑ İbn-i Cezeri, c. 1, s. 259.
  57. ↑ Suyuti, el-Durru’l Mensur, c. 1, s. 7.
  58. ↑ Zamahşeri, c. 1, s. 1; Fahr-i Razi, c. 1, s. 207 - 208.
  59. ↑ Tusi, 1377 – 1382, aynı yerde, 1400, s. 76; Hekim, c. 6, s. 174 - 175.
  60. ↑ Zamahşeri, c. 1, s. 1; Fahr-i Razi, c. 1, s. 207 - 208.
  61. ↑ Maide suresi 45; En’am suresi 6 – 118 – 121; Muhakkık-ı Hilli, c. 3, s. 200, 204..
  62. ↑ Müslim b. Haccac, c. 1, s. 299 – 300; Suyuti, el-Mezher, c. 1, s. 11.
  63. ↑ Fahr-ı Razi, c. 1, s. 205.
  64. ↑ c. 1, s. 45; c. 3, s. 641.
  65. ↑ c. 1, s. 44 516 – 517; c. 3, s. 771.
  66. ↑ c. 1, s. 459; c. 2, s. 165 – 237 - 375.
  67. ↑ a.g.e, c. 2, s. 237.
  68. ↑ c. 3, s. 502.
  69. ↑ Meybedi. c. 1, s. 4 – 26 -29.
  70. ↑ c. 1, s. 92.
  71. ↑ Rahmet, s. 19; a.g.e, el-Futuhat, c. 1, s. 102 - 103.
  72. ↑ c. 1, s. 8.
  73. ↑ Kıs İranika, “Bismillah” kelimesinin açıklamasında.
  74. ↑ Futuhat, c. 1, s. 108 - 109.
  75. ↑ Humeyni, c. 1, s. 179 - 189.
  76. ↑ Suyuti, el-Durru’l Mensur, s. 81.
  77. ↑ Örneğin Herati ve İranika’ya müracaat ediniz, “Besmele” kelimesinin açıklaması.
  78. ↑ Makrizi, s. 15; Diyanet, c. 2, s. 73 - 74.
  79. ↑ Kızmeli, s. 13.
  80. ↑ Dehhuda; Humeyni, c. 1, s. 119 – 144, 201 – 203; d. İslam, ikinci baskı; kelimelerin açıklamasında.
  1. ↑ کُلُّ أَمرٍ ذی بالٍ لَم یبْدَأ بِاسمِاللّهِ فَهُوَ اَبْتَر

Bibliyografi

  • Kur’an-ı Kerim.
  • İbn-i Cezeri, en-Neşr fi’l Kıraati’l Aşr, baskı: Ali Muhammed Dabba’a, Mısır
  • İbn-i Hanbel, Müsenedu’l İmam Ahmed b. Hanbel, Beyrut.
  • İbn-i Sa’d, et-Tabakatu’l Kubra, baskı: İhsan Abbas, Beyrut.
  • İbn-i Arabi, Rahmetun mine’r Rahman fi Tefsir ve İşarati’l Kur’an, Demeşk.
  • İbn-i Arabi, el-Futuhatu’l Mekkiyye, Beyrut.
  • İbn-i Faris, es-Sahibi fi Fıkhı’l Lugat ve Sunenu’l Arab fi Kelamiha, Beyrut, 1382 / 1963.
  • İbn-i Faris, Mucemu Mekayisu’l Lugat, baskı: Abdusselam Muhammed Harun, Kum, 1404.
  • İbn-i Hişam, es-Siretu’n Nebeviyye, baskı: Suheyl Zekkar, Beyrut, 1412 / 1992.
  • Ali Şevah İshak, Mucemu Müsennefatu’l Kur’ani’l Kerim, Riyad, 1403 – 1404 / 1983 – 1984.
  • Muhsin Hekim, Müstemsek-u el-Urvetu’l Vuska, Necef, 1389 / 1961, baskı ofset, Kum, 1404.
  • Abdu Ali b. Cuma Huveyzi, Kitab-u Tefsir-u Nuru’s Sakaleyn, baskı: Haşim Resuli Mahallati, baskı ofset, Kum, 1383 – 1385.
  • Mustafa Humeyni, Tefsiru’l Kur’ani’l Kerim, baskı: Muhammed Seccadi İsfahani, Tahran, 1362.
  • Ali Ekber Dehhuda, Lugatname, Muhammed Muin gözetiminde, Tahran, 1325 - 1359.
  • Ebu’l Hasan Diyanet, Ferheng-i Tarihi-i Senceşha ve Erzişha, Tebriz, 1367.
  • Mahmud b. Ömer Zamahşeri, el-Keşşaf an Hakaik-i Gavamizu’t Tenzil, Beyrut.
  • Abdurrahman b. Ebi Bekr Suyuti, el-Durru’l Mensur fi’t Tefsiri bi’l Me’sur, Beyrut.
  • Abdurrahman b. Ebi Bekr Suyuti, el-Mezheru fi Ulumi’l Lugat fi Envaiha, baskı: Muhammed Ahmed Cadu’l Mevla, Ali Muhammed Bicavi ve Muhammed Ebu’l Fazl İbrahim, Kahire.
  • Said, Şertuni, Akrabu’l Mevarid fi Fushi’l Arabiyye ve’ş Şavarid, Beyrut, 1992.
  • Muhammed b. Ahmed Şemsu’l Eimme Sarahsi, Kitabu el-Mebsut, İstanbul, 1403 / 1983.
  • Fazl b. Hasan Tabersi, Mecmeu’l Beyan fi Tefsiri’l Kur’an, baskı: Haşim Resuli Mahallati ve Fazlullah Yezdi Tabatabai, Beyrut, 1408 / 1988.
  • Muhammed b. Cerir-i Taberi, Tercüme Tefsir-i Kurtubi, Mansur b. Nuh Samani’nin hükümeti zamanında derlenmiş hicri 350 – 365, baskı: Habib Yagmai, Tahran, h.ş. 1367.
  • Muhammed b. Cerir-i Taberi, Camiu’l Beyan fi Tefsiri’l Kur’an, Beyrut.
  • Muhammed b. Hasan Tusi, Kitabu’l Hilaf fi’l Fıkh, Tahran, 1377 -1382.
  • Muhammed b. Hasan Tusi, en-Nihaye fi Mücerredi’l Fıkhi ve’l Fetavi, Beyrut, 1400 / 1980.
  • Abdurrezzak Kaşi, Tefsiru’l Kur’ani’l Kerim (Tefsir-i İbn-i Arabi adıyla meşhur), baskı: Mustafa Galib, Beyrut, 1978, baskı ofset, Tahran.
  • Ahmed b. Yahya Ömeri, et-Tarif bi’l Mustelehi’ş Şerif, baskı: Muhammed Hüseyin Şemsuddin, Beyrut, 1408 / 1988.
  • Muhammed b. Ömer Fahr-i Razi, et-Tefsiru’l Kebir, Kahire, baskı ofset Tahran.
  • Ahmed b. Muhammed Feyyumi, el-Misbahu’l Munir, Beyrut, 1978.
  • Muhammed b. Ahmed Kurtubi, el-Cami’u li Ahkami’l Kur’an, c. 1, Beyrut, 1372 / 1952.
  • Abdulkerim b. Havazen Kuşeyri, Letaifu’l İşarat, baskı: İbrahim Besyuni, Kahire, 1981 – 1983.
  • Mekki b. Hemuş Kaysi, Kitabu’l Keşşaf an Vucuhi’l Kıraati’s Seb’a ve İleliha ve Huceciha, baskı: Muhyuddin Ramazan, Beyrut, 1408 / 1987.
  • Anistas Mari Kejmeli, en-Nukudu’l Arabiyye ve İlmu’n Nemiyat, Kahire, 1939, baskı ofset Beyrut.
  • İbrahim b. Ali Kef’emi, el-Misbah, baskı ofset Kum 1405.
  • Muhammed b. Yakup Kuleyni, el-Kafi, baskı: Ali Ekber Gaffari, Beyrut, 1401.
  • Cafer b. Hasan Muhakkıkı Hilli, Şerayiu’l İslam fi Mesaili’l Helali ve’l Haram, baskı: Abdulhüseyin Muhammed Ali, Necef, 1389 / 1969.
  • Muhammed b. Muhammed Murtaza Zübeydi, Tacu’l Arus min Cevahiri’l Kamus, Mısır, 1306.
  • Ali b. Hüseyin Mes’udi, et-Tenbihu ve’l Eşraf, baskı: Abdullah İsmail Savi, Kahire.
  • Müslim b. Haccac, Sahihi Müslim, İstanbul, 1401 / 1981.
  • Luyis Ma’luf, el-Müncid fi'l Lüğati ve'l A'lam, Beyrut, 1982 – 1983, baskı ofset Tahran 1362.
  • Ahmed b. Ali Makrizi, en-Nukudu’l İslamiyye, baskı: Muhammed Bahru’l Ulum, Necef, 1387 / 1967.
  • Ahmed b. Muhammed Meybedi, Keşfu’l Esrar ve Uddetu’l Ebrar, baskı: Ali Askar Hikmet, Tahran 1361.
  • Ali b. Ahmed Vahidi Nişaburi, Esbabu’n Nüzul, Beyrut.
  • Muhammed Mehdi Herati, Tecelliyi Hüner der Kitabeti Bismillah, Meşhed, 1367.
  • EI 2 s.v. "Basmala" (by B. Carra de Vaux and L.Gardet);
  • Encyclopaedia Iranica , s.vv. "Besmella  h. I: Origin of the formula" (by Philippe Gignoux), "Besmella h. II: In Exegesis, Jurisprudence, and cultural life" (by Hamid Algar);
  • Edward William Lane, An Arabic-English lexicon , Beirut 1980;
  • Annemarie Schimmel, Calligraphy and Islamic culture , New York 1984.
"https://tr.wikishia.net/w/index.php?title=Bismillahirrahmanirrahim&oldid=94221" sayfasından alınmıştır