Mechülü-l Malik

wikishia sitesinden
(Mechül'ül Malik sayfasından yönlendirildi)


Mechülü-l Malik (Arapça: مجهول المالک), Sahibi bilinmeyen veya sahibine ya da mirasçılarına teslimi mümkün olmayan maldır. Şii fakihlerin meşhur fetvasına göre sahibi meçhul olan mal Şer-i hakimlere sadaka olarak verilmeli ve şer-i hakim (kadı) izni ile dağıtılması gerekir. Söz konusu bu izin olmaksızın el konulması caiz değildir. Fıkıhta, sahibi meçhul hükmündeki bazı haller için örnekler verilir; Erişimi mümkün olmayan bir alacaklıya olan borç da bunlara dahildir.

Kelime Anlamı ve Şeriatın Hükmü

Mechülü-l Malik, sahibi bilinmeyen ya da sahibine veya mirasçılarına emanetin teslimi mümkün olmayan maldır. Mirasçısına teslim etmenin bir yolu olmayan maldır.[1]

Şii fakihlerin fetvalarına göre sahibi meçhul olan malın sahibini bulmak için araştırma yapılmalı ve en sonunda eğer sahibine ulaşma ümidi tükenirse sadaka olarak verilmelidir. Elbette Sahib Cevahir[2] ve İmam Humeyni[3] gibi bazı fıkıhçılar, Şer-i Hâkimden izin alınması gerektiğine inancındadırlar. Öte yandan Seyit Abu-l Kasım Hoyi gibi fıkıhçılar, Mechülü-l Malik durumunda olan malları sadaka vermek Şer-i Hâkimden izini gerekli görmemektedirler.[4] Taklit mercilerden biri olan Ayetullah Beşir Hüseyin Necefi de bu konuda ihtiyati bir önlem olarak Şer-i Hâkimden izin alınması gerektiğine inancındadır.[5] İran medeni hukukuna göre sahibi bilinmeyen bir mal Şer-i Hâkimden izin alınması suretiyle veya Şer-i Hâkimin yetkilendirdiği birinin izniyle fakirlere dağıtılmak üzere verilmesi gerektiği belirtilmektedir.[6]

Mechülü-l Malik durumunda olan malları dağıtma yetkisinin Şer-i Hakimde olduğu ve onu uygun gördüğü şekilde de dağıtabileceği rivayetler arasındadır.[7]

Örnekleri

Fıkıh kitaplarında, Mechülü-l Malik durumunda olan mallar için bazı hallerine örnekler verilmiştir. Bunlar şöyle sıralanmaktadır:

  • Lukate (لُقَطه): Bulunan malın fiyatı bir dirhemden (12.6 gümüş bezelye) fazla ise bulanın görevi bir yıl süreyle etrafına haber vermelidir ve eğer bu süreden sonra sahibi bulunamazsa şunları yapmalıdır: Temellük (kendisi için almak), sahibinin adına sadaka olarak vermek, emanet olarak yanında tutmak[8] ve Şer-i Hâkime emanet etmek.[9] Sahibinin meçhul olmasından dolayı Şer-i Hâkime emanet edilmesi gerektiği söylenmiştir.[10]
  • Tefecilik, gasp, hırsızlık ve kumar: Tefecilik, gasp, hırsızlık veya kumar yoluyla elde edilen mal, sahibi bilinmiyorsa ve bulunması için hiçbir ümit yoksa Mechülü-l Malik durumunda olan mallardan sayılır.[11]
  • Eski ve Tarihi Eserler: Bazı fıkıhçılara göre sahipsiz olarak bulunan bir arazide veya mülkün üzerinde bulunan eski eserler Müslüman'a ait olduğu bilinip de sahibi tanınmıyorsa Mechülü-l Malik durumunda olan mallardan sayılır.[12]
  • Ulaşılamayan Alacaklıdan Alınan Borç: Borcunu ödeme zamanı gelen ancak alacaklıya erişimi olmayan kimse borcunu Şer-i Hakimına ödemek zorundadır ve Şer-i Hakim bulunmuyorsa yaygın görüşe göre ödenmesi gereken borç sahibinin adına sadaka olarak verilmesi gerekir.[13]
  • Varisi Olmayan Miras Malları: Mirasçısı olmayan kimselerden kalan mallar Mechülü-l Malik durumunda olan mallardan sayılır.[14]
  • Ölü (Çorak) Arazi (Verimliliğini kaybetmiş bir köyün arazisi gibi): Sahibi bulunmayan çorak araziler Mechülü-l Malik durumunda olan mallardan sayılır. Çağımızın fıkıhçılarından ve zamanının hukukçularından olan Seyit Mustafa Muhakkık Damad'a göre söz konusu bu topraklar bazı fakihlerin görüşlerine göre Mechülü-l Malik olarak kabul edilirken, ünlü fıkıhçılar bu toprakları ele geçirilebilir (Temellük) olarak görmektedirler.[15]
  • Devlet Mülkiyeti: Bazı fıkıhçılara göre devlete ait olan mülk devletin mülke sahip olma yetkisine sahip olmadığı için Mechülü-l Malik durumunda olan mallardan sayılır.[16]

Kaynakça

  1. Seifi Mazandarani, El-Vasile El-Vakf yazısının ispatı, 1430 h.k, s. 434.
  2. Najafi, Javaher al-Kelam, 136, cilt.38, s.336.
  3. İmam Humeyni, meselelerin izahı üzerine risale, s. 466.
  4. Khoei, İmam Al-Khoei Ansiklopedisi, Al-Imam Al-Khoei İslam Enstitüsü, cilt.35, s.788.
  5. Necefi, Buhus'un Fekhiya'tun Moasira,1427 h.k, s.104.
  6. İran Medeni Kanunu, Madde 28.
  7. Sanaei ve diğerleri, "Bugünün toplumunun koşullarına göre bilinmeyen mülkün yönetimi", s. 460.
  8. Mohaghegh Damad Yezdi, Qawaid Fikih, 1406 AH, Cilt 1, sayfa 262; Medeni Kanun, değiştirilmiş 162. madde ve değiştirilmiş 163.
  9. Haeri, Lukate we Mechülü-l Malik (3), 1388 h.ş, s. 42.
  10. Lukate we Mechülü-l Malik (3), 1388 h.ş, s. 52.
  11. Allameh Hali, Tezkirah al-Fiqaha, Cilt 10, sayfa 209 ve 210; Seifi Mazandarani, El-Vasile'yi yazma sebebi: Fıkıh al-Raba, 1430 h.k, s. 133.
  12. Hashemi Shahroudi, "Asar Bastani", cilt 1, s.106.
  13. Hashemi Shahroudi, "Din", cilt 3, sayfa 681; Najafi, Jawaharlal Kelam, 1362 h.ş, cilt.25, s.44.
  14. Mohagheq Damad Yazdi, Wasiyyat: hukuk ve hukuk analizi, 1420 h.k, s. 123.
  15. Mohagheq Damad Yazdi, Qawaid Fikih, 1406 h.k, cilt 1, s.243.
  16. Najafi, Buhus'on Fikihiya Moasira, 1427 h.k, s. 86-99.

Bibliyografya

  • İmam Humeyni, Seyyid Ruhollah, Tahrir al-Wasila, Kum, Dar al-Alam, Bita.
  • İmam Humeyni, Seyyid Ruhollah, İmam Humeyni'nin meseleleri anlatan risalesi, Tahran, İmam Humeyni'nin eserlerini düzenlemek ve yayımlamak için enstitü, 1381 h.ş.
  • Haeri, Seyyed Kazem, "«لقطه و مجهول‌المالک(۳)»", Fıkıh Ehl-i Beyt (AS), sayı 58 ve 59, 1388 h.ş yaz ve sonbahar.
  • Khoi, Seyyed Abul Qasim, Al-Imam Al-Khoei Ansiklopedisi, İmam Al-Khoei İslami Vakfı, Beta.
  • Sanai, Hossein ve diğerleri, "«مدیریت اموال مجهول المالک با توجه به شرایط جامعه امروزی»", Hukuk Araştırması, Cilt 15, Sayı 3, Sonbahar 1398 h.ş.
  • Seifi Mazandarani, Ali Ekber, Al-Wasila - Al-Waqf'ın yazılma nedeni, Tahran, İmam Humeyni Yayıncılık Enstitüsü, ilk baskı, 1430 h.k.
  • Seifi Mazandarani, Ali Ekber, El-Vasile'nin Yazılma Nedeni - Fıkıh-ı Arba, Tahran, İmam Humeyni Enstitüsü Eserleri Düzenleme ve Yayınlama, ilk baskı, 1430 h.k.
  • Allameh Hali, Hasan bin Yusuf, Tadzkirah Al-Fiqaha, Qom, Al-Al-Bayt Institute (A.S.), birinci baskı, 1414 h.k.
  • İran İslam Cumhuriyeti Medeni Kanunu.
  • Mohagheq Damad Yazdi, Seyyed Mustafa, Fıkıh, Tahran, İslami İlimler Yayın Merkezi, 12. baskı,1406 h.k.
  • Mohagheq Damad Yazdi, Seyyed Mustafa, Will: Fıkıh ve Hukuki Analiz, Tahran, İslami Bilimler Yayın Merkezi, üçüncü baskı, 1420 h.k.
  • Najafi, Bashir Hossein, Contemporary Jurisprudential Research, Necef, Ayetullah Najafi'nin ofisi, ilk baskı, 1427 h.k.
  • Najafi, Mohammad Hassan, Jawaharlal Kelam in the Explanation of Islamic Laws, edited by Ali Akhundi, Beyrut, Dar Ihya Al-Tarath al-Arabi, 7. baskı, 1362 h.ş.
  • Hashemi Shahroudi, Seyyed Mahmoud, Ehl-i Beyt (AS) Mezhebine Göre Fıkıh Tarihi, Kum, Ehl-i Beyt (AS) Mezhebine Dair İslam Fıkıh Ansiklopedisi, Cilt 1, 2, 3, 1. baskı, 1426 h.k.