Meşhed

Öncelik: a, kalite: c
linksiz
resimsiz
kategorisiz
yönlendirmesiz
wikishia sitesinden
(Meşhet sayfasından yönlendirildi)
Meşhed
Genel Bilgiler
Özellikİmam Rıza (a.s) Hareminin bulunması
Ülkeİran
İlHorasane Rezevi
DilFarsça
Tarihi Bilgiler
Eski adTus
Mekanlar
İlmiye HavzalarıMedrese-i Nevvab, Medrese-i Molla Muhammed Bakır, Medrese-i Süleyman Han , Medrese-i Perizad, Medrese-i Balaser
MescidlerMescid-i Camii Goherşad, Mescid-i Abu Anbar, Mescid-i Fil


Meşhed veya Meşhedu’r-Rıza (Farsça:مشهد); İran’ın kuzeydoğusundaki Horasan-ı Rezevi eyaletinin merkezi ve Şiilerin en önemli dini şehirlerinden biridir. Afşarlılar zamanında İran’ın başkenti olan bu şehir, İran’ın Tahran’dan sonraki ikinci büyük şehridir. 2011 yılında yapılan nüfus sayımına göre, yaklaşık iki milyon 760 bin nüfusu vardır. Meşhed şehri İmam Rıza’nın (a.s) türbesinin varlığı nedeniyle İran ve İran dışından yılda yaklaşık 30 milyon ziyaretçiyi ağırlamaktadır.

Meşhed şehri 2009 yılında “İran’ın manevi başkenti” unvanını almış ve aynı şekilde ISESCO tarafından 2017 yılı İslam Kültür Başkenti olarak tanınmıştır.

İsimlendirilmesi

“Meşhed” kelimesi, şehadet yeri anlamına gelmektedir. İmam Rıza (a.s) Abbasi halifesi Me’mun tarafından şehit edildikten sonra, Hicri 202 yılında Harun-i Senabad türbesinde toprağa verildi. O günden sonra “Senabad-ı Nugan” “Meşhedu’r-Rıza” olarak anılmaya başladı. Şah Tahmasib Safevi zamanında Tus şehri sakinleri Meşhed’e göç ettirildi ve zamanla bu şehrin ismi “Meşhed” olarak baki kaldı.[1]

Bazı tarihî kaynaklarda Meşhed; “Meşhed-i Tus” ve “Meşhed-i Nugan” olarak da anılmıştır. [2]

Tarihçesi

Üçüncü Yüzyıl: Meşhed Şehrinin oluşması

İnsanların İmam Rıza’nın (a.s) türbesinin etrafına ne zaman yerleştikleri hakkında net bir bilgi bulunmamaktadır. Ancak tarihî senetler esasınca, hicri üçüncü asrın sonlarında Aleviler, seyyidler ve İmam Rıza’nın (a.s) akrabalarından oluşan bir grup, İmam Rıza’nın (a.s) türbesinin yanında yaşamaktaydılar.[3] Daha sonra ziyaretçilerin dinlenmesi için mekânlar, pazarlar ve oteller yapıldı. Zamanla İmam Rıza’nın (a.s) toprağa verildiği “Meşhedu’r-Rıza”, Nugan şehrinin yanında bir şehre dönüştü. Şia ve Ehlibeyt dostlarından birçok grup oraya yerleşti veya ziyarete gitti.[4]

Dördüncü Yüzyıl: Sebük Tegin Tarafından Türbenin Tahribi

Dördüncü yüzyıl birçok âlim, Müslüman bilimci ve Horasan muhaddislerinin Meşhed’e gidip geldikleri dönemdi. Öyle ki Şeyh Saduk birkaç kez Rey’den Meşhed’e gitmiştir ve “Emali” kitabının üç cildi İmam Rıza’nın (a.s) türbesinin yanı başında yazılmıştır.[5] İran’daki Al-i Buveyh hükümetiyle aynı zamana denk gelen bu dönemde Meşhed’de cami ve medreseler yapılmış ve Şia âlim ve fakihleri de Ehlibeyt öğretilerini tanıtmakla meşgul olmuşlardır.[6] İran’da Gaznelilerin hükümete geçmesinden sonra hicri 370/980 – 380/990 yıllarında Sebük Tegin Şia’ya olan karşıtlığı ve Ehlibeyt düşmanlarının tebligatlarının etkisinde kalması nedeniyle, Meşhed şehrinin viran edilmesi emrini vermiştir. Bu hadisede İmam Rıza’nın (a.s) türbesinin kubbesi yıkılmış, ziyaretçilerin türbeye girişi yasaklanmış ve şehir sakinleri de şehirden atılmıştır. Hatta şehirdeki evler de tahrip edilerek şehir viraneye çevrilmiştir. Meşhed şehri yıllarca harabe olarak kalmıştır.[7]

Sebük Tegin’in ölümünden sonra İmam Rıza’nın (a.s) türbesi Sebük Tegin’in oğlu ve veliahdı Sultan Mahmud Gaznevi (hükümet dönemi: 387 - 421) tarafından yeniden restore edilmiş ve Meşhed şehri yeniden eski haline dönmüştür. Cuma namazları ve vaaz kürsüleri kurulmaya başlamış ve Gaznelilerin hükümeti süresince de huzurlu bir dönem geçirmiştir.[8]

Beşinci ve Altıncı Yüzyıl: Uzun Süreli Sessizlik ve Bir Anda Kaos

Hicri beşinci yüzyıldaki Selçuklular döneminde, her ne kadar hükümdarlar Hanefi mezhebinden olsa da İmam Rıza’nın (a.s) türbesine saygı göstermekte ve türbeyi ziyarete gitmekteydiler. Melikşah ve Sultan Sencer gibi Selçuklu hükümdarlarının İmam Rıza’nın (a.s) türbesine özel ilgi gösterdikleri hakkında rivayetler nakledilmiştir.[9] Tarihî kaynaklara göre bu dönemde Meşhed’e çıkan bütün yollar güvenli hale getirilmiş ve yol kesiciler, yolculara saldırma cür'etini bulamamışlardır. Ehlibeyt (a.s) düşmanları da ziyaretçilerin gidiş-gelişlerine mani olamamışlardır.[10]

Hicri 510 /Miladi 1116 yılının Aşura'sında, Alevilerden bir şahıs ile Ehlisünnet fakihlerinden birisinin arasında geçen münazara, Meşhed’in muhasarası, istilası ve İmam Rıza’nın (a.s) türbesinin tahrip edilmesi ve aynı şekilde şehrin yağmalanması ve halkın öldürülmesiyle sonuçlanmıştır.[11] O olaydan sonra günümüze dek İmam Rıza’nın (a.s) türbesi tamamen tahrip edilmemiştir.[12] Bazı tarihçiler Alevi şahıs ile Ehlisünnet fakihinin arasından meydana gelen çekişmenin uzlaşmayla sonuçlandığına, ancak Kerramiyye fırkasının meydana gelen koşullardan faydalanarak halkı tahrik etmeye başladıklarına inanmaktadırlar.[13] Bu hadise Selçuklu padişahı Sultan Sencer döneminde ve onun Gazne'ye saldırısı zamanında meydana gelmiştir. Sultan Sencer bu olaydan haberdar olunca, veziri Mecdu’l Mülk Kummi’yi İmam Rıza’nın (a.s) türbesini ve Meşhed şehrini restore etmekle ve ziyaretçilerin güvenliğini temin etmekle görevlendirmiştir.[14] O günden sonra da Meşhed şehri, hiçbir zaman Şii – Sünni çekişmesiyle karşılaşmamıştır.[15]

Yedinci Yüzyıl: Moğol İstilası ve Tarihî Farklar

Cengiz Han, Hicri 617 / Miladi 1220-21 yılında Horasan’a saldırarak şehirleri ateşe vermiş, halkın çoğunu öldürmüş, cami ve medreseleri de yerle bir etmiştir.[16] Meşhed yakınlarındaki eski ve meşhur Nugan ve Taberan şehirleri tamamıyla yıkılmış ve günümüzde onlardan geriye Haruni binası dışında hiçbir iz kalmamıştır. Bunlara rağmen Meşhed şehri bazı tarih kaynaklarının yazdığına göre (Fazlullah b. Ruzbehan Hanci “Mihmanname-i Buhara” kitabında) halkın sığınak yeri olmuş ve Cengiz’in emriyle oraya giden herkes güvende olmuştur.[17] İbn-i Ebi’l Hadid’in Nehcü’l Belağa’nın şerhinde Meşhed şehri ve İmam Rıza’nın (a.s) türbesinin tahrip edilmesi konusuna değinmesine rağmen, Atamelik Cüveyni Tarih-i Cihanguşa kitabında İmam Rıza’nın (a.s) türbesinin yıkıldığından söz etmemiştir.[18]

Sekizinci ve Dokuzuncu Yüzyıl: İmam Rıza’nın (a.s) Türbesine Özel İlgi

Meşhed şehri, İlhanlılar (H.656/1258 - 750/1349-50) ve Timurlular (H.771/1369-70 - 911/1505-6) döneminde gelişti. Bu iki devlet İmam Rıza’nın (a.s) türbesine ve Meşhed şehrine özel ilgi gösterdiler.[19] Herat'ta bulunan Emir Timur’un halefi Şahruh, yılın birkaç ayını Meşhed’de geçirirmiş. Onun eşi Guherşad İmam Rıza’nın (a.s) türbesinin yanında büyük bir cami inşa etmiş ve onu vakfetmiştir. Bu cami “Guherşad camisi” olarak bilinmektedir.[20]

Onuncu ve On Birinci Yüzyıl: Şehrin Bayındırlığı ve Türbenin Genişletilmesi

Hicri 10. yılın başlarında Safevi devletinin gelişiyle Şia mezhebi İran’da resmiyet kazandı ve devamında da Meşhed şehri, Şia’nın İran’daki asıl merkezlerinden birine dönüştü.[21] Safevi padişahları ciddiyetle Meşhed şehrinin bayındır olması için özen gösterdiler ve İmam Rıza’nın (a.s) türbesine günümüzde eski avlu olarak bilinen kuzey avlu gibi yeni bölümler eklediler. Türbenin kubbesinin altından yapılması, Meşhed şehrinin restoresi, tarımsal kalkınma, ticareti ve sanayisi, Şia âlim ve ricallerinin varlığı ve yeni medreselerin inşası Meşhed şehrinin canlanmasına özel bir katkı sağladı.[22]

On İkinci ve On Üçüncü Yüzyıl: Başkentlikten Topa Tutulmasına Kadar

Nadir Şah (H.1067/1656-57 - 1126/1714) İran’ı fethettikten ve ülkeyi isyancılardan temizledikten sonra, Meşhed şehrini başkent yaparak bu şehrin kalkınması için çok çaba sarf etti. Eski avludaki sekkahane ve İmam Rıza’nın (a.s) türbesinin minareleri, onun zamanında altından yapıldı.[23]

Kacar hükümetinin başlamasıyla (H. 1174 / 1760-61 – 1304 / 1886-87) İran’ın başkenti Meşhed’den Tahran’a taşındı. Bu duruma rağmen, Meşhed şehrinin kalkınması durmadı. Pazarlar ve kervansaraylar tesis edildi ve İmam Rıza’nın (a.s) türbesine yeni revaklar yapıldı. Eski ve yeni avlunun altından yapılması, türbeye aynalı işlemelerin yerleştirilmesi ve aynı şekilde Daru’s-Siyade ve Daru’l Huffaz revakları bu döneme aittir.[24]

Kacar hükümetinin sonlarına doğru Meşhed şehri Rusların saldırısına uğradı ve İmam Rıza’nın (a.s) türbesi topa tutuldu. Bu saldırıda halktan birkaç kişi öldürüldü. Bu saldırı neticesinde türbenin hazinesinde mevcut olan mal ve altınlar tahliye edildi.[25]

On Dördüncü Yüzyıl: Büyüme ve Gelişme Dönemi

Pehlevi hükümeti döneminde Meşhed şehri, önceki dönemlerden daha çok gelişti. Mahalle, meydan, caddelerin yapılması, nakliye araçlarının girişi, hava alanı, tren yolu yapılması ve caddelerin inşası bunlardan bazılarıdır.[26]

Kültür ve Maneviyat Başkenti

Meşhed şehri, 2009 yılında İran’ın manevi başkenti olarak tanındı.[27] Ayrıca İslami Eğitim, Bilim ve Kültür Organizasyonu (ISESCO) tarafından da 2017 yılı İslam Kültür Başkenti ilan edildi.[28] ISESCO her yıl için üç şehri İslam dünyasının kültür başkenti olarak tanıtmaktadır.[29]

İmam Rıza’nın (a.s) Türbesi

Ana Madde: İmam Rıza’nın (a.s) Türbesi

Me’mun’un emriyle İmam Rıza (a.s) Harun’un kabri yanında ve Haruniye türbesinde toprağa verildi[30] ve bu bölge zamanla “Meşhedu’r-Rıza” olarak tanındı.[31] Timurluların hükümeti dönemine kadar kabirlere zerih yaptırmak yaygın değildi.[32] İslam Devrimi öncesi genişliği 120 bin metre kare olan İmam Rıza’nın (a.s) türbesi, 2013 yılında 1 milyon metre kareye ulaştı.[33]

12 ton ağırlığında olan İmam Rıza’nın (a.s) türbesinin beşinci zerihi, 6 Mart 2001 yılında takılmıştır.[34] 28 revakı ve 63 bin metre kare kapalı alanı ile 160 bin kişilik cemaati alma kapasitesine sahiptir.[35] Astan-ı Kuds-i Rezevi, İmam Rıza’nın (a.s) türbesi, idaresinin de içerisinde yer aldığı büyük ve çok yönlü iktisadi, mezhebi ve kültürel bir kuruluştur. Sahip olduğu çok sayıdaki vakıflardan yararlanarak İslam dünyasının en büyük vakıf organizasyonu olarak tanınmıştır.[36] İmam Rıza’nın (a.s) türbesine ait olan menkul vakıflar şunlardan ibarettir: Müze ve hazinede korunan Kur’anlar, el yazmaları, mücevherler, değerli eşyalar, tabaklar, kumaşlar ve tablolar. Menkul olmayanlar ise şunlardır: Arazi, bahçe ve binalar.[37]

İmam Rıza’nın (a.s) türbesinin ekonomik gücü olan “Sazman-ı İktisadiyi Rezevi”, sanayi, maden, tarım, inşaat ve hizmet sektörü gibi çeşitli alanlarda 40’a yakın şirketi idare etmektedir.[38]

Meşhed İlim Havzaları

Mirza Cafer Medresesinin Girişi
Ana Madde: Meşhed İlim Havzaları

Meşhed ilim havzasının geçmişi çok eski yıllara dayanmaktadır. Bazı tarih kaynaklarına göre İmam Rıza’nın (a.s) türbesindeki ilmi faaliyetler, Safevi öncesi yüzyıllarda da yaygındı ve İbn-i Babeveyh, Şeyh Tusi, Ebu Ali Fazl b. Hasan Tabersi, Ebu’l Berekat Muhammed b. İsmail Meşhedi, İbn-i Ebi Cumhur ve Hacı Nasıruddin Tusi gibi alimler bu şehirde yaşamış ve ilmi meclisler düzenlemişlerdir.

Safevi döneminde Hüseyin b. Abdussamed Harisi, Şeyh Bahai’nin babası Şeyh Hürr’ü Amuli ve Şeyh Lütfullah Meysi gibi Cebeli Amul ulemasının Meşhed’e hicreti ve Safevi devletinin Horasan’daki eğitim ve öğretime, dini tanıtımlara ve dini medreselerin inşasına gösterdiği ilgi, ilmi meclislerin güçlenmesi ve gelişmesine yol açmıştır. Böylece Meşhed ilim havzası güçlü ve zengin bir ilim havzasına dönüşmüştür.

Kacarlılar döneminde de ilim havzalarının gelişimi devam etti. Meşhed ilim havzası, Goherşad vakasının meydana geldiği Meşrutiyet Devriminden sonra ve özellikle de Necef’te okumuş Ahund Horasani’nin oğlu Ağa Zade Horasani ve Hacı Ağa Hüseyin Kummi (vefat: 1326 h.ş) gibi iki din âliminin Meşhed’e hicret etmesiyle Şeyh Murtaza Aştiyani’den sonra üst düzey harici fıkıh ve usul dersi alanında daha çok gelişmiştir. Hacı Ağa Hüseyin Kummi ve Ağa Zade Horasani’nin öncülüğündeki bu ilim havzası, birinci Pehlevi döneminde toplumun dini inançları ile çelişen hükümetin çeşitli siyasi ve toplumsal eylemlerine karşı çıkmıştır. Rıza Şah’ın düşüşünden sonra Meşhed ilim havzası yeniden ihyasını, Mirza Ahmed Kifayi, Şeyh Murtaza Aştiyani ve Mirza Mehdi İsfahani olmak üzere üç seçkin âlimin çabalarına borçludur.

Ayetullah Milani’nin hicreti, bu ilim havzasının ilmi, dini değişim ve yükselişini daha da artırıp, sağlamlaştırdı. Ayetullah Milani ilim havzasının düzen ve şekillenmesinde büyük işler yaptı. Meşhed ilim havzası petrol endüstrisinin millileşmesi, 15 Hordad 1342 kıyamı, eyalet ve vilayet encümeni ve arazi reformları kanununa muhalefet, İmam Hümeyni’nin (r.a) sürgün edilişine karşı çıkma ve İslam Devriminin zaferi gibi önemli toplumsal hareketlerde boy göstermiştir.

İlim Havzaları

  1. Medrese-i Payin-i Pa
  2. Medrese-i Do Der
  3. Medrese-i Hacı Hasan
  4. Medrese-i Mirza Cafer
  5. Medrese-i Abbasguli Han
  6. Medrese-i Nevvab
  7. Medrese-i Molla Muhammed Bakır
  8. Medrese-i Süleyman Han
  9. Medrese-i Perizad
  10. Medrese-i Balaser
  11. Medrese-i Abdal Han
  12. Medrese-i Kur’an Han
  13. Medrese-i Rızvan
  14. Medrese-i Mesşari
  15. Medrese-i Rızvan-ı No
  16. Medrese-i Fazıl Han
  17. Medrese-i Pir Murad
  18. Medrese-i Musevi Nejad
  19. Medrese-i Ayetullah Saduki
  20. Medrese-i Bozorgi Ayetullah Milani[39]

Meşhur Şahsiyetler

Mescitler

  1. Mescid-i Camii Goherşad
  2. Mescid-i Şah  
  3. Mescid-i Makbere
  4. Mescid-i Abu Anbar
  5. Mescid-i Fil
  6. Mescid-i Sahibkar
  7. Mescid-i Hacı Mirza
  8. Mescid-i Naib
  9. Mescid-i Ser Abı Mirza
  10. Mescid-i Zulfikar
  11. Mescid-i Nezeryafte
  12. Mescid-i Makbelu’s-Saltana
  13. Mescid-i Gülşen
  14. Mescid-i Sıddikiha
  15. Mescid-i Pol-u Sengi
  16. Mescid-i Merviha
  17. Mescid-i Afşarha
  18. Mescid-i Mimar
  19. Mescid-i Muhammediha
  20. Mescid-i Hayderiha
  21. Mescid-i Ağa Hüseyin
  22. Mescid-i Direht-i Peyd
  23. Mescid-i Fazlgerha
  24. Mescid-i Hazai
  25. Mescid-i Hz. Sadık (a.s)
  26. Mescid-i Hacı Feyzullah
  27. Mescid-i Kuçezerdiha
  28. Mescid-i Kaim
  29. Mescid-i Sahibe’z-Zaman
  30. Mescid-i Sena Abad
  31. Mescid-i Cevad Mimar
  32. Mescid-i Zabuli
  33. Mescid-i Pacnar
  34. Mescid-i Teberrük
  35. Mescid-i Camii Molla Haşim
  36. Mescid-i Hacı Mehdi
  37. Mescid-i Ali Ekberiha
  38. Mescid-i Hacı Recep Ali
  39. Mescid-i Hakiki
  40. Mescid-i Burci
  41. Mescid-i Huni
  42. Mescid-i Mecid
  43. Mescid-i Serderb
  44. Mescid-i Mogolha
  45. Mescid-i Musalla
  46. Mescid-i Caferiha
  47. Mescid-i Hekim
  48. Mescid-i Hacı Rıza
  49. Mescid-i Herati
  50. Mescid-i Parsai
  51. Mescid-i Kıble
  52. Mescid-i Mutemet
  53. Mescid-i Didgah
  54. Mescid-i Nur
  55. Mescid-i Ferhad
  56. Mescid-i Fazıl
  57. Mescid-i Ahmediyye
  58. Mescid-i Goçani
  59. Mescid-i Rızaiyye
  60. Mescid-i Ruyi Havz
  61. Mescid-i Mihrab Han
  62. Mescid-i Hacı Sirke
  63. Mescid-i Hudrud
  64. Mescid-i Mülk
  65. Mescid-i Yezdiha

Ve son yıllarda yapılmış birçok diğer mescit.[40]

Meşhed ve Çevresindeki Anıtlar

  1. Pirpareduz Anıtı
  2. Kümbet-i Heşti Anıtı
  3. Kümbet-i Sebz Anıtı
  4. Musalla Anıtı
  5. Hacı Rebi Türbesi
  6. Eba Selt Türbesi
  7. Hacı Murad Türbesi
  8. Mirza İbrahim Türbesi
  9. Eyvan-ı Tuk Anıtı
  10. Ersalan Anıtı
  11. Baba Zengi Anıtı
  12. Şeyh Ahmed Türbesi
  13. Zeynelbidin Türbesi
  14. Lokman Sırçin Anıtı
  15. Robat Şerif Anıtı
  16. Şeyh Abdullah Türbesi
  17. Molla Ali Türbesi
  18. Yahya Türbesi
  19. Molla Ali Anıtı
  20. İmamzade Türbesi
  21. Seyyid Hasan Türbesi
  22. Necmuddin Türbesi
  23. Sultan Muhammed Türbesi
  24. Nizamuddin Türbesi
  25. Kutbuddin Türbesi
  26. Şah Mahmud Türbesi
  27. Fazl b. Şazan Türbesi
  28. Seyyid Murtaza Türbesi
  29. Kemalu’l Mülk Türbesi
  30. İmamzade Anıtı[41]

Hüseyniye ve Tekkeler

  1. Hüseyniye-i İsfahaniha
  2. Hüseyniye-i Azarbaycaniha
  3. Hüseyniye-i Kaşaniha
  4. Hüseyniye-i Kummiha
  5. Hüseyniye-i Tebesiha
  6. Hüseyniye-i Tahraniha
  7. Hüseyniye-i Şeyh Muhammed Taki Bicnurdi
  8. Hüseyniye-yi Hamedaniha
  9. Ali Ekberiha Tekkesi
  10. Aleviyye-i Hacı Abidzade
  11. Hüseyniyye-i Haci Abidzade
  12. Hüseyniye-i Abidzade
  13. Seccadiyye
  14. Bakıriyye
  15. Sadıkiyye
  16. Kazımiyye
  17. Rezeviyye
  18. Cevadiyye
  19. Nakeviyye
  20. Askeriyye
  21. Mehdiyye-i Hacı Abidzade
  22. Fatımiyye
  23. Nergisiyye
  24. Zeynebiyye
  25. Kanun-u Bahs[42]

Kaynakça

  1. ↑ Meşhed Şehri, Meşhed Şehri Portalı, en son güncellenme tarihi: 14 Haziran 2015.
  2. ↑ Mir Muhammedi, Pejuheşi der Mekanha-i Mulakkab bi Meşhed der İran, der Faslname-i Mişkat, s. 66.
  3. ↑ Atarudi, Ferhengi Horosan, c. 1, Payız 1381, s. 42.
  4. ↑ Atarudi, Ferhengi Horasan, c. 1, Payız 1381, s. 42 ve 43.
  5. ↑ Atarudi, Ferhengi Horasan, c. 1, Payız 1381, s. 44.
  6. ↑ Atarudi, Ferhengi Horasan, c. 1, Payız 1381, s. 44 ve 45.
  7. ↑ Atarudi, Ferhengi Horasan, c. 1, Payız 1381, s. 48.
  8. ↑ Atarudi, Ferhengi Horasan, c. 1, Payız 1381, s. 50.
  9. ↑ Atarudi, Ferhengi Horasan, c. 1, Payız 1381, s. 51 ve 52.
  10. ↑ Atarudi, Ferhengi Horasan, c. 1, Payız 1381, s. 51 ve 52.
  11. ↑ Atarudi, Ferhengi Horasan, c. 1, Payız 1381, s. 52 ve 53.
  12. ↑ Atarudi, Ferhengi Horasan, c. 1, Payız 1381, s. 59.
  13. ↑ Atarudi, Ferhengi Horasan, c. 1, Payız 1381, s. 54.
  14. ↑ Atarudi, Ferhengi Horasan, c. 1, Payız 1381, s. 55.
  15. ↑ Atarudi, Ferhengi Horasan, c. 1, Payız 1381, s. 61.
  16. ↑ Atarudi, Ferhengi Horasan, c. 1, Payız 1381, s. 57.
  17. ↑ Atarudi, Ferhengi Horasan, c. 1, Payız 1381, s. 58.
  18. ↑ Hami Tarih-i Taarruzat bi Haremi Rezevi, Paygahi İnternetiyi Merkezi Esnadı İnkılabı İslami.
  19. ↑ Atarudi, Ferhengi Horasan, c. 1, Payız 1381, s. 60 ve 61.
  20. ↑ Atarudi, Ferhengi Horoasan, c. 1, Payız 1381, s. 61.
  21. ↑ Atarudi, Ferhengi Horasan, c. 1, Payız 1381, s. 61.
  22. ↑ Atarudi, Ferhengi Horasan, c. 1, Payız 1381, s. 62 ve 63.
  23. ↑ Atarudi, Ferhengi Horasan, c. 1, Payız 1381, s. 65.
  24. ↑ Atarudi, Ferhengi Horasan, c. 1, Payız 1381, s. 65.
  25. ↑ Atarudi, Ferhengi Horasan, c. 1, Payız 1381, s. 65 - 66.
  26. ↑ Atarudi, Ferhengi Horasan, c. 1, Payız 1381, s. 66.
  27. ↑ Meşhed şehrinin manevi başkent olarak tanıtılması, Dünya İktisat Gazetesi, 27 Ekim 2009 (5 Aban 1388).
  28. ↑ Menşuru Meşhed İslam Kültürünün Başkenti, Meşhed İnternet Sitesi 2017.
  29. ↑ Ferid Cevahirzade, Meşhed 2017’de İslam Dünyasının Başkenti, İran gazetesi internet sitesi, haber no: 117726.
  30. ↑ Caferiyan, Atlas-ı Şia, 1387, s. 93.
  31. ↑ Caferiyan, Atlas-ı Şia, 1387, s. 97.
  32. ↑ Caferiyan, Atlas-ı Şia, 1387, s. 97.
  33. ↑ Pertovu Hurşid, c. 1, 1392, s. 77.
  34. ↑ Pertovu Hurşid, c. 1, 1392, s. 77.
  35. ↑ Pertovu Hurşid, c. 1, 1392, s. 77 ve 78.
  36. ↑ Pertovu Hurşid, c. 1, 1392, s. 16.
  37. ↑ Pertovu Hurşid, c. 1, 1392, s. 16 ve 17.
  38. ↑ Pertovu Hurşid, c. 1, 1392, s. 22 ve 23.
  39. ↑ Şerif Razi, Gencine-i Danışmendan, c. 7, s. 89.
  40. ↑ Şerif Razi, Gencine-i Danışmendan, c. 7, s. 88.
  41. ↑ Şerif Razi, Gencine-i Danışmendan, c. 7, s. 89.
  42. ↑ Şerif Razi, Gencine-i Danışmendan, c. 7, s. 90.

Bibliyografi

  • Caferiyan, Resul, Atlas-ı Şia, İntişarat-ı Sazman-ı Cografyayi Niruhayi Muselleh, evvel, 1378 h.ş.
  • Şerif Razi, Muhammed, Gencine-i Danışmendan, c. 7, Kitapfuruşiyi İslamiyye, Tahran, 1352 h.ş.
  • Atarudi, Azizullah, Ferhengi Horasan – Bahşı Tus- c. 1, İntişarat-ı Atarud, Tahran, 1381 h.ş.
  • Mir Muhammedi, Hamid Rıza, Pejuheş-i der Mekanha-i Mulakkab bi Meşhed der İran, der Faslname-i Mişkat, Payız, 1374, sayı 48, s. 62 – 70.
"https://tr.wikishia.net/w/index.php?title=Meşhed&oldid=95483" sayfasından alınmıştır