Cemkeran Mescidi
Cemkeran Camisi (Farsça: مسجد جَمْکَران); İmam Mehdi’ye (a.f) atfedilen ve meşhur görüşe göre İmam-ı Zaman’ın (a.f) emriyle Hasan b. Musle Cemkerani tarafından inşa edilen ve Kum şehrinin Cemkeran köyü sınırları içinde bulunan bir camidir.
Önceleri küçük ve sade bir binadan ibaret olan Cemkeran Mescidi, İslam devriminden sonra yenilenerek, yeni bina ve tesislerin kurulması için alanı genişletildi. Bu cami günümüzde merasim ve tebligat, halkla ilişkiler, kütüphane, araştırma ve yayın evi, kerametlerin kaydı, hediye ve nezirler odası gibi çeşitli bölümlerle idare edilmekte ve yıllık olarak ülke içinden ve dışından yaklaşık on beş milyon ziyaretçiyi ağırlamaktadır. Bu cami, bünyesinde bulunan birkaç cami, Hüseyniye, yatakhane, avlu ve dev bir kütüphanesiyle geniş bir alana yayılan büyük bir ibadethane ve sosyal bir tesis hâline gelmiştir.
İsimleri
Bu cami, Cemkeran köyüne olan yakınlığından dolayı "Cemkeran Mescidi" olarak meşhur olmuştur. Cemkeran Mescidi İmam-ı Zaman’a (a.f) atfedilmesinden dolayı “Sahibe’z-Zaman mescidi” olarak da adlandırılmıştır.[1] Daha önceleri de “Kademgah mescidi” olarak bilinmekteydi.[2]
Cemkeran Köyü
Önceleri önemli bir köy olan Cemkeran’ın ismi, Tarih-i Kum (dördüncü asır) kitabında defalarca zikredilmiştir. Hasan b. Muhammed Kummi’nin[3] deyimiyle, Cemkeran Cem’in[4] inşa ettiği Kum’un ilk köyüdür. Cemkeran’ın inşasının Süleyman b. Davud’a (a.s) atfedilmesinin gerçeğe aykırı olduğunu belirten Hasan b. Muhammed Kummi, köydeki mahalle, bina ve ateşkedelerin (mabet) yapımını Makkin’in oğlu Celin’e nispet vermektedir.[5]
İlk Cami
Tarih-i Kum kitabında yazılanlara göre, ikinci asrın başlarında Eş’arilerin Kufe’den bu şehre göç etmelerinden önce Kum’da yapılan ilk mescit, Hattab Esedi’nin inşa ettiği ve orada yalnız başına namaz kıldığı Cemkeran köyünün mescididir.[6] Müderrisi Tabatabai[7] Şu anki Cemkeran Mescidi'nin, Gazuriyye halkının Muhtar’ın Kufe’deki ayaklanması esnasında Ben-i Esed’den Cemkeran’a kaçmaları zamanında genişletilen, Hattab Esedi’nin inşa ettiği mescit olabileceği ihtimalini vermiştir.
Mescidin Yapılma Hadisesi
Günümüzdeki Cemkeran Mescidi'nin yapılma macerası hakkındaki meşhur görüş, Mirza Hüseyin Nuri’nin (1245 - 1320), "Necmu’s-Sakıb" gibi kitaplarında, “Tarih-i Kum” (Hasan b. Muhammed Kummi) ve aynı şekilde "Munisu’l Hazin fi Marifeti’l Hakkı ve’l Yakin" (Fetal Nişaburi) kitaplarından naklettiği bir hikayeye dayanmaktadır.
Bu hikayeye göre Hasan b. Musle Cemkerani şöyle söylemektedir:
- “Hicri kameri 373 yılının Ramazan ayının 17'si Salı gecesi bir grup evimin kapısına gelerek beni uyandırıp, “Kalk; İmam-ı Zaman (a.f) seni çağırıyor” dediler. Daha sonra beni şimdiki Cemkeran Mescidi’nin bulunduğu yere getirdiler. Orada İmam (a.f) ismimle bana hitap ederek, şöyle buyurdu:
- “Git bu bölgede çiftçilik yapan Hasan Müslim'e de ki: Bu arazi kutsal bir topraktır ve Allah Teala onu diğer yerlerden seçip üstün kılmıştır. Artık burada çiftçilik yapma.” Bunun üzerine ben, “Mevlam! Bu iş için bir alamet ve belirtim olması gerekir. Yoksa insanlar benim sözlerimin doğruluğuna inanmazlar” diye arz ettim. İmam (a.f) şöyle buyurdu:
- “İnsanların seni tasdik etmeleri için burada alametler belirleğeceğiz. Sen git risaletini yerine getir ve Seyyid Ebu'l Hasan'a (Kum ulemasından biri) da bu bölgede cami inşa etmesini söyle. Çoban Cafer-i Kaşani'nin sürüsünde de bir keçi var. Onu satın al ve buraya getirip kes ve etini hastalar arasında dağıt (infak et). Bu etten yiyen her hastaya Allah-u Teâlâ şifa verecektir.” Ardından İmam (a.f) bana özel bir namaz emretti.
- Sabah olunca dün gece beni götürdükleri yere gittim ve orada İmam-ı Zaman’ın (a.f) buyurduğu gibi caminin sınırlarını belirleyen zincirleri gördüm. Daha sonra Kum’da Seyyid Ebu’l Hasan'ın evine gittim. Evin kapısına ulaşınca hizmetçi “Sen Cemkeranlı mısın?” diye sordu. Ben, "Evet" dedim. Bunun üzerine, “Seyyid sabahtan beri seni bekliyor” dedi.
- Beni güzel bir şekilde karşılayan ve ağırlayan Seyyid Ebu’l Hasan şöyle dedi: “Ey Hasan Musle! Dün gece rüya âleminde bir kişi bana şöyle dedi: “Yarın Cemkeran'dan Hasan Musle adında bir kişi senin yanına gelecek. Sana söylediği şeyleri tasdik et.”
- Bunun üzerine ben de dün gece başımdan geçen olayları tüm ayrıntılarıyla Seyyid Ebu'l Hasan'a anlattım ve daha sonra Seyyid Ebu’l Hasan’la birlikte Cemkeran’a doğru hareket ettik. Köye yaklaşınca çoban Cafer'in sürüsünü gördük ve o sırada bir keçi koşarak yanıma geldi. Ben keçiyi alıp parasını ödemek için çoban Cafer’in yanına götürdüm. Çoban o ana kadar o keçiyi hiç görmediğine ve sürüsünde böyle bir keçinin olmadığını söyledi. Sonra İmam'ın (a.f) buyurduğu gibi keçiyi getirip, orada kestik ve etini hastalar arasında dağıttık. Onun etinden yiyen bütün hastalar şifa buldu. Bu hadiseden sonra Seyyid Ebu'l Hasan da orada tavanı ağaçla kaplı bir mescit tesis etti.[8]
Cemkeran Mescidi Namazı
Yukarıda nakledilen hadiseye binaen İmam-ı Zaman (a.f), Hasan Musle’ye şöyle buyurmuştur: “Halka bu camiye rağbet etmelerini, yönelmelerini, onu yüceltmelerini ve burada dört rekât namaz kılmalarını söyle.”
İlk İki Rekat
İlk iki rekâtı "caminin tahiyyat namazı" niyetiyle kılınmaktadır. Tahiyyat namazının her rekâtında bir defa Fatiha ve yedi defa İhlas suresi (Kul huvallahu ehad) okunur. Rükû ve secde zikirleri de yedi defa tekrarlanır.
İkinci İki Rekât
İkinci iki rekât ise İmam-ı Zaman (a.f) Namazı niyetiyle kılınır. Fatiha suresi okunmaya başlanıp "İyyake na'budu ve iyyake nestain" cümlesine ulaşılınca, bu cümle yüz defa tekrarlanır ve Fatiha suresi bitirilir. Ardından bir defa ihlas Suresi okunur ve rukû (Subhane Rabbiye’l Azimi ve bihamdih) ve secde (Subhane Rabiye’l A’la ve bihamdih) zikirleri de yedi defa tekrarlanır.
İkinci rekâtta birinci rekât gibi kılınır.
Namaz bittikten sonra bir defa "La ilahe illallah" zikredilir ve sonra Hz. Fatıma Zehra'nın (s.a) tesbihatı okunur. Ardından secdeye gidilerek Muhammed (s.a.a) ve Ehlibeyt'ine yüz defa salavat getirilir.
Tarihî Kaynaklar
Tarihî kaynakların hiçbirinde Cemkeran Mescidi'nden bahsedilmemiştir. Sadece Meneşi Kummi[9] 986 yılı hadiselerini zikrederken, Lencerud köyünde durduğu zaman bazen İmam-ı Zaman’a (a.f) saygı göstermek için Cemkeran’ın bir makamında (bir fakihe göre[10] o yer Cemkeran Mescidi'dir) itikâf eden Mir Kiyasuddin Muhammed Mirmiran’ın hayatını konu ettiği makalenin zımnında değinmiştir. Diğer bir bilgi ise, mescidin restore edildiği tarihi gösteren 1167 tarihli, tarihî şiir yazıtıdır.[11] Görünüşe göre cami için fayton yolu da o yıllarda yapılmıştır.[12] Kaçarlar döneminin sonunda ve Pehlevi döneminin başlarında cami bakımsız ve yarı virandı.[13]
Mimarisi
Gazi Ahmed Kummi’ye ve 1167 tarihli yazıta istinaden, Cemkeran Mescidi Afşarlar döneminden önce yapılmıştır. Ama Cemkeran Mescidi'nde Safevi asrı mimarisi özelliklerine dair bir bilgi bulunmamaktadır.[14] Camideki yazıta göre, Mirza Ali Ekber Cemkerani’nin 1167'de restore ettiği Cemkeran Mescidi, 5x17 metre boyunda, sutunu ve dört halısı olan bir mescid ve Nasıri döneminde Hacı Ali Guli’nin avlusunun bir bölümünü 300 tümene inşa ettiği güneyindeki 13x17 metrelik bir avludan ibaretti.[15] Ali Askar Han Atabek de Muzafferuddin Şah (1313 - 1324) hükûmeti döneminin başlarında cami ve avlusunu restore etti. Ayrıca avlunun etrafında oda ve eyvanlar ve biri avlunun içinde ve diğeri ise avlunun dışında olmak üzere iki de su deposu inşa etti.[16]
Ayetullah Muhammed Taki Bafeki’de Cemkeren Mescidi'nde yenileme yaparak bir de ambar tesis etti.[17] Kaçarlılar döneminde Cemkeran Mescidi'nde yapılan restorasyonda, bir buçuk metre yüksekliğinde yedi renkli çini süpürgelikler ve altın suyuyla yazılan Eslimi hatlı çini yazıtlar, binanın süslerine eklenmişti.
Mihrab
Cemkeran Mescidi'nin dört mihrabı vardı ve bu mihrabların üstü “فَمَنْ صَلّیها فَکانَّما صَلّی فی البیتِ العتیق” gibi çeşitli yazı ve çini işlemelerle süslüydü. Merkezi mihrabın arasında da ağzı mermerle kapalı bir kuyu vardı ve bazı ziyaretçiler teberrük için oradan toprak alıyorlardı. Mihrabın yakınlarında buranın kademğah olduğunu göstermek için ortasında büyük bir ayak izi olan işlenmiş bir şeffaf mermer bulunmaktaydı.[18] 1350 yılında Ayetullah Feyzi Kummi’nin (vefat: 1370) inancına göre, bidat göstergesi olması hasebiyle kuyu dolduruldu ve üzerinde ayak izi olan mermer de kaldırıldı.[19]
Giriş Bölgesi
Cemkeran Mescidi hicri şemsi 1332 yılında Seyyid Muhammed Ağazade’nin çabalarıyla restore edilirken, bazı bölümleri de yeniden inşa edildi. Ayrıca avlunun güneyinde demirden yapılan altı kolonlu, 17 metre uzunluğunda ve dört metre genişliğinde (mescidinin asıl girişi sayılan) bir salon tesis edildi.[20] Şu anda Cemkaran Mescidi'nin ambarında muhafaza edilen 1167 tarihli, tarihî yazıt burada asılıydı.[21]
İslam Devriminin zaferiyle, ziyaretçilerin artması ve caminin genişletilme gerekliliği nedeniyle, mescidin sınırları Ayetullah Mer’aşi’nin gözetiminde genişletildi.[22]
Ondan sonra mescidin etrafındaki tarım arazileri satın alınarak 40 hektar arazi caminin kullanımına verildi. Bu kırk hektardan 5/5 hektar arazi asıl avluya ve girişe ayrıldı.[23]
Mescid-i Makam
Mescidin yeni binası "Mescid-i Makam" olarak adlandırılmaktadır. Cemkeran Mescidi'nin girişteki eyvanlarının tamamı çini işlemelerle süslenmiştir. Ayrıca biri merkezden ve diğer ikisi de kenar girişlerden olmak üzere üç taraftan Şebistan’a yol vardır. Bu kenar eyvanların minareleri 60 metre ve çeşitli süslemelerle müzeyyen edilmiştir.
Cemkeran Mescidi'nin Genişletilmesi
Cemkeran Mescidi, son zamanlardaki ilgi selini ve yoğunluğunu, Ayetullah Bafeki’nin teveccühüne borçludur. O merhumdan önce sadece bazı ilim ehli ve bilgi sahibi insanlar geceyi ihya etmek için Cemkeran Mescidi'ne geliyorlardı. Ayetullah Bafeki her Çarşamba gecesi (yani salı akşamı) beraberindeki bir grup öğrenciyle yaya olarak Cemkeran Mescidi'ne gider, akşam ve yatsı namazlarını orada ikame ettikten sonra, sabah ezanına kadar orada ibadet ederdi. Ayetullah Bafeki’nin bu şekilde davranması insanların dikkatini bu mescide çekti.[24]
1349 yılında Vakıflar Bakanlığı gözetiminde ilk mütevelli heyetinin oluşturulmasından sonra, bu mescide daha çok ilgi gösterildi. İran İslam devriminden sonra da (1357 / 1979) Kum İlim Havzası İdare Şurası, mütevelli heyetinin üyelerini belirledi ve Vakıflar Bakanlığı da caminin idaresini devraldı.[25]
Günümüzde Cemkeran Mescidi, merasim ve tebligat, halkla ilişkiler, kütüphane, araştırma ve yayın evi, kerametlerin kaydı, hediye ve nezirler odası gibi çeşitli bölümlerle idare edilmekte ve yıllık olarak da yaklaşık on beş milyon ziyaretçiyi ağırlamaktadır.[26] 2013 yılı Şaban ayının on beşinde, Hz. Masume’nin (s.a) türbesinden Cemkeran Mescidi'ne kadar uzanan ve “Peygamber-i Azam bulvarı” olarak adlandırılan 7 km’lik kara yolunun açılışı yapıldı.[27]
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ↑ Mir Azimi, s. 58.
- ↑ Feyzi Kummi, c. 2, s. 667.
- ↑ s. 60 - 61.
- ↑ İran’ın efsanevi padişahlarından Cemşid.
- ↑ Kitapçe-i Tafsil…, s. 96 - 97.
- ↑ Hasan b. Muhammed Kummi, s. 38.
- ↑ c. 2, s. 163 - 164.
- ↑ Necmu’s Sakıb, s. 383 ila 388; Nasıru’ş Şeria, s. 234 - 237.
- ↑ c. 2, s. 10 - 19.
- ↑ Kum der Mesiri…, s. 171.
- ↑ Müderrisi Tabatabai, c. 2, s. 164 – 165; Feyzi Kummi, c. 2, s. 669 - 670.
- ↑ Kureyşi, s. 66.
- ↑ Fakihi, Tarih…, s. 274.
- ↑ Müderrisi Tabatabai, c. 2, s. 164; Feyzi Kummi, c. 2, s. 670.
- ↑ Feyzi Kummi, c. 2, s. 677.
- ↑ Nasıru’ş Şeria, s. 233.
- ↑ Kuçekzade, s. 246.
- ↑ Feyzi Kummi, c. 2, s. 667 - 668.
- ↑ Feyzi Kummi, c. 2, s. 668.
- ↑ Feyzi Kummi, c. 2, s. 668 - 671.
- ↑ Müderrisi Tabatabai, c. 2, s. 164; Feyzi Kummi, c. 2, s. 669.
- ↑ Zendiyye, s. 78.
- ↑ Zendiyye, s. 78.
- ↑ Fakihi, Tarih…, s. 273 – 274; Kuçekzade, s. 245.
- ↑ Zendiyye, s. 80; Vijename-i Cemkeran, s. 11.
- ↑ Vijename-i Cemkeran, s. 7 - 11.
- ↑ http://www.afkarnews.ir/vdcgzw9x3ak9tt4.rpra.html
Bibliyografi
- Hasan b. Muhammed Kummi, Kitab-ı Tarih-i Kum, Tercüme: Hasan b. Ali Kummi, çapı Celaluddin Tahrani, Tahran, 1361.
- Zendiyye, Hasan, Mescid-i Cemkeran, Mescid, sayı: 25, Ferverdin ve Ordibeheşt, 1375.
- Fakihi, Ali Askar, Tarih-i Mezhebiyi Kum, Kum, 1378.
- Fakihi, Ali Askar, Kum der Mesiri Tarih, Name-i Kum, sayı: 7 – 8, Payiz ve Zimistan, 1378.
- Feyzi Kummi, Abbas, Kitab-ı Gencineyi Asar-ı Kum, Kum, 1349 / 1350.
- Kureyşi, Cevad, Rahnemayi Musavveri Kum ve Cemkeran, Kum, 1382.
- Kitapçe-i Tafsili Halat ve Emlak ve Müstekillat ve Kanavat ve Bulukat, Daru’l İman-ı Kum, Kum Name: Mecmua Makalat ve Mutunu der Bare-i Kum, Hüseyin Müderrisi Tabatabai, Kum, Kitabhane-i Ayetulah Mer’aşi Necefi, 1364.
- Kuçekzade, Muhammed Rıza, Tarihçe-i Kum ve Mesacid-i Tarihiyi An, Kum, 1380.
- Müderrisi Tabatabai, Türbeti Pakan Asar ve Benahayi Kadimi Mahdude-i Kenuniyi Daru’l Müminin Kum, 1355.
- Meneşi Kummi, Ahmed, Hulasetu’t Tevarih, çapı İhsan Eşrefi, Tahran, 1359 – 1363.
- Mir Azimi, Cafer, Mescid-i Mukaddesi Cemkeran Tecelliğah-ı Sahibe’z Zaman (a.f), Kum, 1383.
- Nasıru’ş Şeria, Muhammed Hüseyin, Tarih-i Kum, çapı Ali Devani, Tahran, 1383.
- Nuri, Hüseyin, Kitabu Necmu’s Sakıb, Kum, 1412.
- Vijename-i Cemkeran, Kum, Mescid-i Mukaddes-i Cemkeran, 1384
Dış Bağlantılar