Şer’i Hâkim

Şer’i Hâkim (Arapça: الحاكم الشرعي), Müslümanlar arasında çıkan anlaşmazlıkları ve davaları Şer’i hükümlerle yargılayan ve toplumun nezdinde de kabul görmüş dini hakimdir. Şer’i Hâkim’in verdiği hükmü uygulamak Farz-ı Kifaye olarak kabul edilir ve yine bu esasa göre bir Şer’i Hâkimin herhangi bir konuda verdiği hükmü başka bir fakih veya hakim değiştiremez. İmam Zaman’ın (a.s) gaybeti boyunca fıkıhçılar Masum İmamların adına şeriatın hükümdarı konumunu üstlenirler.

Şer’i Hâkimin yetki alanı konusunda ihtilaflar bulunmaktadır. Bazı fıkıhçılar Şer’i Hâkimin yetkisini yetimlere bakmak ve Mechülü-l Malik (sahibine ulaşılamayan mal) durumunda olan malların akıbeti hakkında karar vermek gibi belirli meselelerle sınırlarken, bazıları da Şer’i Hâkimin yetkisini Masum İmamların yetki alanıyla aynı olduğu görüşünü savunur.

Fıkıhçıların Şer’i Hâkimler hakkındaki görüşlerini kanıtlamak maksadıyla âlimlerin peygamberlerin varisleri veya Peygamber'in halefleri olarak tanıtan rivayetleri senet olarak gösterilmiştir. Ayrıca fıkıhçıların Şer’i Hâkimler olduklarını ispat etmek için aklî bir sebepler (kulların din ve dünya işlerinin düzenini ve işleyişini muhafaza etmeleri) ve icma (toplu görüş) kararları da bulunmaktadır.

Kelime Anlamı

Şer’i Hâkim, Müslümanlar arasında çıkan anlaşmazlıkları ve sorunları Şer’i hükümlerle yargılayan ve toplumun nezdinde de kabul görmüş dini hakimdir. Bu kaideye göre bir fakih gerekli şartları sağlayarak taklit mercii makamıyla fetva vermenin yanı sıra Şer’i Hâkim olarak hüküm verme görevinde de bulunabilir. Buna binaen Şer’i Hâkimin verdiği hükme uymak farz-ı kifaye olarak kabul edilir. Yine bu kaideye göre Şer’i Hâkimin verdiği hükmü yerine getirmek de farzdır. Bu terim, Allame Hilli'nin hayatta olduğu zamanlardan beri fıkıh kitaplarında kendine yer bulmuştur.

İran İslam Devrimi'nden sonra İmam Humeyni, İran'ın farklı bölgelerinde hüküm veren hakimler için Şer’i Hâkim tabirini kullanmıştır.

Fıkıhçıların Şer’i Hâkim Olma Nedenleri

Fıkıh kitaplarında Sahip Zaman (a.f) gaybeti döneminde alimlerin ve din büyüklerinin yönetici olmaları için çeşitli gerekçeler ileri sürülmüştür. Fıkıhçıların Şer’i Hâkimler hakkındaki görüşlerini kanıtlamak maksadıyla âlimlerin peygamberlerin varisleri veya peygamberlerin eminleri veya Peygamber'in halefleri olarak tanıtan rivayetleri senet olarak gösterilmiştir.

Rivayetlere dayalı sebeplerin yanında gaybet döneminde fakihlerin şer’i hâkim olduklarını ispatlamak için aklî sebepler de ifade edilmiştir. Fıkıhçılara göre kulların düzenini, din ve dünya işlerindeki işleyişi korumak için Allah (c.c) tarafından bir imam tayin edilmesinin zaruretini belirleyen aynı sebep, imamın yokluğunda bir halefinin bulunmasını da zorunlu kılar. Fıkıhçıların gaybet döneminde Şer’i Hâkim bulunması gerektiği görüşünü ispat için de icma da etmişlerdir.

Yetkileri

Fıkıhçılar, Şer’i Hâkimin yetki alanı konusunda anlaşmazlığa düşmüşlerdir. Bazıları Şer’i Hâkimin yetkisini sadece Kur’an-ı Kerim'de veya hadislerde belirtilen durumlarda değerlendirir; Yetimlerle ve maliki bulunmayan mallarla ilgili meseleler gibi. Bazıları onun yetkisinin imamlarınkiyle aynı olduğuna inanır.

Birinci görüşe göre eğer bir konuda şüphe oluşursa bu durum Şer’i Hâkimin yetki alanı sürdüğü hükümetin dışında kalmasıdır. Ancak ikinci görüşe göre taklit mercii velayet yetkisinin, belirli bir kısmının bu aralığın dışında kaldığı durumlar dışında Müslümanların tüm işlerini kapsaması gibidir. Bu nedenle Şer’i Hâkimin şüpheli durumlarda da görüş hakkına sahiptir.

İki Şer’i Hâkimin Arasındaki İhtilaf

Fıkıhçılara göre cemiyetin bütün fıkıhçıları Şer’i Hâkim oldukları için onlardan biri bir konuda hüküm verirse diğer fıkıhçıların onun hükmüne muhalefet etmesi caiz olmaz. Hatta haramdır. Çünkü öncelikle birinin Şer’i Hâkim olması farz-ı kifayedir ve eğer bir kimse bu görevi hakkıyla yerine getirirse diğer farz-ı kifayeler de olduğu gibi o kişiye muhalefet etmesi caiz değildir. Bunların yanı sıra Şer’i Hâkimin hükmüne diğer mercii taklitlerin itiraz etmesi sistemde düzensizliğe ve fitnelere sebep olabilir. Bu da Allah'ın (c.c) kesinlikle razı olmayacağı bir durama yol açar.