Men La Yahduruhu'l Fakih (kitap)
 | |
| Kitap hakkında bilgiler | |
|---|---|
| Kitap ismi | Men La Yahzuruhu'l Fakih |
| Yazar | Şeyh Saduk |
| Konu | Fıkhi şia rivayetleri |
| Yöntem | Hadis |
| Dili | Arapça |
| Cilt sayısı | 4 |
Men La Yahzuruhu’l Fakih (Arapça: مَن لایحْضُرُه الفَقیه) kitabı, Şii İmamiye’nin dört kaynak (Kutub-u Erbaa) hadis kitabından birisidir. “Şeyh Saduk” diye bilinen Ebu Cafer Muhammed b. Ali b. Hüseyin b. Babeveyh-i Kummi tarafından derlenen kitap, Hz. Resulü Kibriya Efendimiz (s.a.a) ve Masum Ehlibeyt İmamlarının (a.s) sözlerini içermektedir. Şeyh Saduk’un bu kitabı yazmasındaki amacı, büyük ulema ve fakihlere ulaşma imkânından mahrum olan Müslümanların şer’i ve fıkhi hükümleri sahih bir şekilde öğrenip, uygulayabilmeleri için sahih ve en güvenilir hadisleri bir araya getirmektir.
“Men La Yahzuruhu’l Fakih” kitabı, Şeyh Saduk’un (r.a) yazmış olduğu en büyük ve en önemli kitaplarından biridir. Şeyh Saduk, bu kitabı şer’i hükümlere amel edilmesi için bir fıkıh kitabı unvanı ile yazmıştır. Ancak kitapta kullandığı yazım üslubu sadr-ı İslam’ın ilk yıllarındaki üslupla aynıdır. Kullandığı üslupta Şii fakihler yalnızca nakledilen rivayete ve İmamların (a.s) sözlerine iktifa etmekte ve Masum İmamların (a.s) sözlerinin mukabilinde bir söz söylememektedirler. Çünkü Masumlar (a.s), vahiy merkezi ve hikmet madenidirler.
Şeyh Saduk “Men La Yahzuruhu’l Fakih” kitabında, Hariz b. Abdullah Secistani, Şeyh Ecel Halebi, Ali b. Mehziyar Ahvazi, Ahmed b. Muhammed b. İsa, İbn-i Ebu Umeyr, Şeyh Berki ve Hüseyin b. Sadi Ahvazi gibi İslam âlimlerinin yazmış oldukları kitapların hadislerinden de yararlanmıştır.
Kitabın Konusu
Kitap, Hz. Resulullah (s.a.a) ve Ehlibeyt İmamlarının (a.s) fıkıh ve şer’i hükümlerle ilgili söylemiş oldukları hadisleri içermektedir. Şeyh Saduk, bu kitapta kendince sahih bildiği hadisleri toplayarak bir araya getirmiştir.
Kitabın Özellikleri
Kitabın Sıhhat ve Güvenirliliği
“Men La Yahzuruhu’l Fakih” kitabı, Şeyh Saduk’un kaleme almış olduğu en önemli ve en büyük kitaplardan sayılmaktadır. Ulema ve akademisyenlerin belirttiğine göre bu kitap, Şia’nın kabul ettiği en muteber “Kutub-u Erbaa” (dört kitap)tan biridir. Şimdiye kadar tüm müçtehit ve fakihlerin yararlandığı kitap, aynı zamanda has ve umumun da ilgisini çekmiştir. Onlarca Şii fakih ve ulema bu kitaba şerhler yazarak, haşiyeler düşmüştür. Ayrıca kitap Farsça diline de tercüme edilmiştir. Şeyh Saduk’un yazmış olduğu kitaplar arasından yalnızca “Men La Yahzuruhu’l Fakih” kitabı, Şia Caferi mezhebinin fıkıh ve ahkâmını tam olarak kapsama özelliğini taşımaktadır. Şeyh Saduk’un öteki kitapları, genellikle konusuyla ilgili ve ele aldığı konu hakkındaki müstenet hadisleri içermektedir.
Bu kitabın en önemli özelliklerinden birisi de konunun ve nakledilen rivayetlerin sıhhat ve güvenirliliğinin Şeyh Saduk’un yazmış olduğu öteki kitaplardan daha yüksek olduğudur. Kitabın önsözünde Şeyh Saduk (r.a) şöyle yazmaktadır:
- “Buradaki amacım, fetva verdiğim ve sıhhatleri konusunda hüküm verdiğim hadisleri zikretmektir. Onlar (hadisler) hakkındaki inancım benimle Rabbim arasında hüccet olmalarıdır (yani tam anlamıyla güvenilir ve sahihtirler). Burada zikrettiklerimin tamamı meşhur, güvenilir ve kaynak kitaplardan derlemelerimdir.”[1]
Dolayısıyla her ne kadar bu kitap, rivayi bir kitap sayılsa da, içindeki şer’i konulara amel edilmesi için Şeyh Saduk bu kitabı muteber bir fıkıh kitabı olarak saymıştır. Ancak Şeyh Saduk’un öteki kitapları bu güvenceyi vermemekte ve kendisi tüm hadislerin sahihliği konusunda bir garanti vermemiştir. Elbette “el-Muknia” kitabında da “Men La Yahzuruhu’l Fakih” kitabına verdiği güvencenin bir benzerini vermekte ve şöyle demektedir:
- “Bu kitapta zikrettiğim konuları, büyük ulema ve güvenilir fakihlerin kabul ettiği usul (asıl) kitaplarından derledim.”[2]
Şii muhaddislerince güvenilirlik açısından el-Kâfi’den sonra ikinci sırada kabul edilen eserde müellif, hacimden dolayı senet zincirlerini tam olarak vermediğini belirtir. Ona göre topladığı bütün hadisler güvenilir olup, kendisiyle Allah arasında hüccettir. Şeyh Saduk bazen, “Cafer es-Sadık dedi ki” yahut “İmam Rıza dedi ki” şeklinde ifadeler kullanıp doğrudan masum imamın adını vererek ve bazen de imamdan önce bir veya iki ravinin ismini zikrederek hadisleri nakletmektedir. Şii hadisçileri tarafından ilki mürsel, ikincisi mesnet olarak tanımlanan hadislerden ikinci türü eserde daha fazla yer almıştır. Eserin naşiri Hasan Harsan’a göre, Şii âlimleri mürsel hadisleri de mesnet hadisler kadar güvenilir bulmuşlardır. Bazı âlimler, Şeyh Saduk’un rivayetleri zapt etmedeki dikkatini ve ravilerin sıhhatiyle ilgili bilgisinin genişliğini göz önüne alarak, eserin Kutub-u Erbaa’nın diğer üç kitabından daha çok güvenilir olduğunu belirtmiştir.
Kitabın Yazım Metodu
Şeyh Saduk, bu kitabı şeri hükümlere amel edilmesi için bir “fıkıh kitabı” unvanı ile yazmıştır. Ancak kitapta kullandığı yazım üslubu sadr-ı İslam’ın ilk yıllarındaki üslupla aynıdır. Kullandığı üslupta Şii fakihler yalnızca nakledilen rivayete ve İmamların (a.s) sözlerine iktifa etmekte ve Masum İmamların (a.s) sözlerinin mukabilinde bir söz söylememektedirler. Çünkü Masumlar (a.s), vahiy merkezi ve hikmet madenidirler.
Kitabın Konuları
Kitapta fıkhın farklı konularına temas edilmesi kitabın bir başka özelliğidir. Fıkıh konusunda kitapta yer alan konulardan bazıları şunlardır:
Bap ve Hadislerin Sayısı
“Men La Yahzuruhu’l Fakih” kitabı 4 ciltten oluşmakta; bap ve hadislerinin sayısı hakkında ihtilaflar bulunmaktadır. Hacı Nuri şöyle yazmaktadır: “Kitaptaki hadis sayısı 5963’tür ve bunlardan 2050’si Mürsel hadislerdendir.”[3]
Muhaddis Bahrani ise şöyle yazmaktadır: “Men La Yahzuruhu’l Fakih kitabı 4 cilttir. Bap sayısı 636 yahut 666’dır. Hadis sayısı ise, 5998 olarak sayılmıştır.”[4] Bugün yaygın olarak kullanılan baskısı (Beyrut 1401/1981) dört cilt olup toplamda 666 babdan meydana gelmektedir. Eserde bablar belli bir konu sıralamasına göre düzenlenmiştir.
Hadislerin sayısındaki ihtilafın nedeni, Şeyh Saduk’un fetvaları ile nakledilen rivayetler arasındaki aşırı benzerlik (acaba nakledilen söz hadis midir, yoksa Şeyh Saduk’un fetvası mıdır?) ve ayrıca müstenet ve Mürsel hadisler arasındaki şaşırtıcı düzenden kaynaklanmaktadır.
Kitabın Yazım Nedeni
Şeyh Saduk’un bu kitabı yazmasındaki amacı, en güvenilir ve sahih hadisleri bir araya getirmektir.[5] Müellifin mukaddimede belirttiğine göre, Belh şehrinde tanıştığı ve istişarede bulunduğu “Nimet” lakaplı Şerafettin Ebu Abdullah, kendisinden Muhammed b. Zekeriyyâ er-Razi’nin, okuyanı doktordan müstağni kılan “Men la Yahzuruhu’t-Tabib” adlı eseri gibi, okuyanı amele yönelik konularda fakihe başvurmaktan müstağni kılacak bir eser yazmasını istemiş ve o da bu kitabını telif ederek, “Men la Yahzuruhu’l Fakih” ismini vermiştir. Şeyh Saduk kitabın önsözünde bu eseri yazmadaki amacını şöyle açıklamıştır:
- “Kader beni gurbet beldesi Belh şehrinin İlak kasabasına çekince, oraya gelen İmam Musa Kazım'ın (a.s) evlatlarından “Nimet” lakaplı Şerafettin Ebu Abdullah ile tanışmaya müşerref oldum. Onunla konuştukça gönlüm sevinçle doldu ve onun dostluğundan pek faydalandım. O bana Zekeriya Razi’nin yazdığı “Men La Yahzuru'l Tabib” adlı eserinden ve kendi alanında kâmil bir kitap olduğundan bahsetti. Daha sonra benden helal ve haram, şeriat ve ahkâmla ilgili her açıdan kapsamlı bir kitap yazmamı ve “Men La Yahzuru'l Fakih” diye adlandırmamı istedi.”[6]
Kitabın Kaynakları
Şeyh Saduk, eserini hazırlarken Hariz b. Abdullah es-Secistani, Ubeydullah b. Ali el-Halebi, Ali b. Mehziyar el-Ahvazi ve Hüseyin b. Said gibi Şii âlimlerinin adlarını belirtmediği kitapları ile Muhammed b. Ahmed b. Yahya’nın “Kitab-ı Nevadiri’l Hikmet”, Sa‘d b. Abdullah’ın “Kitâbu’r-Rahmet”, Muhammed b. Hasan b. Velid’in “el-Câmi”, Muhammed b. Ebu Amir’in “en-Nevadir” ve babası Ali b. Hüseyin el-Kummi’nin” er-Risale" adlı eserlerinden faydalandığını belirtmektedir.
“Men La Yahzuruhu’l Fakih” ve “El-Kâfi” Kitaplarının Karşılaştırılması
Gaybet-i Suğra döneminde yazılmış olan ve kapsayıcı olma özelliği taşıyan ilk Şii hadis kitabı Şeyh Kuleyni’nin yazdığı “el-Kâfi” kitabıdır. Bu kitap Kutub-u Erbaa’nın öteki kitaplarına oranla muhteva ve rivayetler açısından daha kapsamlıdır. “Men La Yahzuruhu’l Fakih” ve “El-Kâfi” kitaplarını karşılaştırdığımızda “Men La Yahzuruhu’l Fakih” kitabının fıkıh ve amelî ahkâm konusunda yazıldığını görürüz. Nitekim Şeyh Saduk kitabının ön sözünde şöyle yazmaktadır:
- “Ben bu kitabı yalnızca fıkıh alanında yazdım.”[7]
Ancak “Kâfi” kitabı fıkıh ve amelî ahkâmın yanı sıra, inanç ve ahlakla ilgili hadisleri de kapsamaktadır. “Men La Yahzuruhu’l Fakih” ve “El-Kâfi” kitaplarını senet olarak karşılaştırdığımızda ise, şöyle dememiz icap etmektedir: “Şeyh Saduk, senetlerin ihtisar tarikinden yararlanmıştır (yani tüm senetleri getirmemiştir). Ancak Şeyh Kuleyni, bu metottan yararlanmamış ve Şeyh Saduk’un aksine hadislerin tüm senetlerini zikretmiştir.
Şerhleri ve Talikatları
Şu ana kadar “Men La Yahzuruhu’l Fakih” kitabına 23 şerh yazılmıştır. Ancak bu kitapların birçoğu ya kaybolmuş ya elimize ulaşmamış ya da yalnızca hatlı nüshaları mevcut olup, kapsamlı bir şekilde yayınlanmamıştır. Bu şerhlerden bazıları şunlardır:
|
Kitabın Tercümeleri
- “el-Levamiu’l Kudsiye” yahut “Levami Sahib-i Kur'ani”, telif: Birinci Meclisi. “Sahib-i Kur’an” lakaplı Safevi padişahı Şah Abbas için kitabı kaleme almıştır. Kitap, 1322 -1324 yıllarında basılmıştır.
- “Men La Yahzuruhu’l Fakih” kitabının tercüme ve metni. Bu kitap 6 cilt olarak Ali Ekber Gaffari, Sadr Belagi ve Muhammed Cevad Gaffari tarafından tercüme edilerek şerh edilmiştir.
- “Men La Yahzuruhu’l Fakih” kitabının güzidesi. Tercüme: Muhammed Bakır Behbudi.
Basım ve Yayım
- Hindistan, Lucknow taş basımlı nüsha, 1306 yılında 6 cilt olarak basılmıştır.
- Tebriz, İran taş basımlı nüsha, 1324 yılında 1 cilt olarak basılmıştır.
- Tahran, İran taş basımlı nüsha, 1345 yılında 1 cilt olarak basılmıştır.
- Necef, Irak taş basımlı nüsha, 1376 yılında 4 cilt olarak basılmıştır.
- Tahran, İran harfli basımlı nüsha, 1376 yılında 1 cilt olarak basılmıştır.
- Tahran, İran harfli basımlı nüsha, 1392 yılında 4 cilt olarak basılmıştır.
- Kum, İran taş harfli nüsha, 1413 yılında 4 cilt olarak basılmıştır.
Ayrıca Bakınız
Dosya:Şiiler Neden Sahihi Buhari’ye İtimat Etmemekte Ve Hadis Nakletmemektedirler..pdf
Kaynakça
Bibliyografi
- Emin, Seyyid Muhsin, A’yanu’ş-Şia, Daru’t-Taarif lil-Matbuat, Beyrut, 1406 h.k.
- Bahrani, Yusuf, Lu’lu’l Bahreyn, Necef, Daru’n-Numan, 1386 h.k.
- Şeyh Saduk, el-Muknia’, Müessese-i İmam Hadi (a.s), Kum, 1415 h.k.
- Şeyh Saduk, Men La Yahzuruhu’l Fakih, tashih: Ali Ekber Gaffari, Defter-i İntişarat-ı İslami, Kum, ikinci baskı, 1413 h.k.
- Nazari, Mahmud, Pejuheş-i Derbare-i Kitab-ı Men La Yahzuruhu’l Fakih, Mescid dergisi, sayı 34, 1376.