Samarra
 | |
| Genel Bilgiler | |
|---|---|
| Ülke | Irak |
| İl | Selahhatin |
| Dil | Arapça |
| Tarihi Bilgiler | |
| Eski ad | Surre men rea |
| Kuruluş tarihi | Hicri Kameri 221. Yıl |
Samarra (Arapça: 'سامراء); Necef, Kerbela ve Kâzımeyn şehirlerinin yakınında bulunan Irak’ın turistik dört şehrinden biridir. Ayrıca bu şehir Şiaların önemli ziyaretgâhlarından biri sayılmaktadır. Bağdat ve Tikrit arasında yer alan Samarra şehri, Salahaddin eyaletinin merkezidir. Bu şehir hicri kameri 221 yılında, Abbasi Halifesi el-Mu‘tasım Billah tarafından hilafet merkezi yapılmıştır. Samarra şehri, “Askeriyeyn” olarak adlandırılan Şii imamlarından İmam Ali Naki (a.s) ve İmam Hasan Askeri’nin (a.s) türbelerinin buradaki varlığı nedeniyle meşhur olmuştur. Şii kaynaklara göre, İmam Mehdi’de (a.f) bu şehirde dünyaya gelmiştir.
“Samarra” Olarak Adlandırılma Sebebi
Yakut Hamevi, Samarra’yı Hz. Nuh’un (a.s) oğlu Sam’ın kurduğunu ve adının da Nuh’un oğlu Sam’ın yolu anlamına gelen “Sam Rah”tan aldığını belirtmiştir.[1]
İbn-i Battuta da Samarra’nın Sam için kurulan şehir manasına gelen “Sam Ra”dan alındığını nakletmiştir.[2] Bu konu hakkında bazıları Samarra’ya, Irak - Şam güzergâhı olması hasebiyle “Şam Rah” adı verildiğini belirtirken, bazıları da bu ismin eski Roma kelimesinden olan “Sumera”dan türediğini zikretmişlerdir.[3] Tarihî metinlere göre bu şehir, Sasaniler döneminde İran’ın egemenliği altındaymış ve halkı da İran padişahlarına vergi ödemekle yükümlülermiş. Tarihçiler, Samarra’nın “Sâ-i Mürre” (hesap yeri) olarak adlandırılmasının sebeplerinden birinin de bu konu olduğunu belirtmişlerdir.[4]
Bazıları da Samarra’nın İslam öncesinde ve Sasaniler döneminde, Şapur’un “Zu’l-Ektaf” eliyle kurulduğunu söylemiştir.[5]
“Sâmerrâ”, “Surre Men Ree”, “Surre Men Râ”, “Sâe Men Reâ”, “Asker” ve “Tirhan” isimleri Samarra şehrinin diğer isimleridir.[6]
Coğrafi Konumu
Samarra, Bağdat’ın kuzeyinde ve Dicle nehrinin doğusunda yer almaktadır. Salahaddin eyaletinin merkezi olan bu şehir, Bağdat’a 124 km uzaklıktadır. Samarra, doğudan Kerkük’e, kuzeyden Neyneva’ya, batıdan el-Anbar eyaletine ve güneyden ise, Bağdat’a uzanmaktadır.
Tarihçe
Hicri kameri 221 yılında (836), Abbasi halifelerinden Harun’un oğlu Mu’tasım’ın hükûmeti döneminde, İslam hükûmetinin başkenti Bağdat’tan Samarra’ya taşındı. Samarra hicri 276 yılına kadar da başkent olarak kaldı. Bu intikalin sebebi, Mu’tasım’ın Türkler’den teşkil ettiği büyük ordu olarak gösterilmektedir. Bağdat’ın o kadar askeri barındıracak kapasitesinin olmaması ve şehir hayatına uyum sağlayamayan askeri birliklerin halka sıkıntı yaratması sonucunda Mu’tasım, çözümü onlar için yeni bir şehir kurmakta bulmuş ve bunun için de Samarra’yı seçmiştir. Mu’tasım burayı bayındır hale getirerek, “Daru’l-Hilafe” olarak tanımlamış ve Türk askerlerini de buraya yerleştirmiştir. Samarra, Mu’tasım’ın döneminde güç ve bayındırlık noktasında en yüksek düzeye ulaşmış ve oraya saraylar, gezi yerleri, pazarlar, camiler ve büyük yapıtlar inşa edilmiştir. Bu güç ve ihtişam, Abbasi halifelerinden Mu’temid’in hükûmeti (hükûmeti: 256 – 279 h.k) dönemine kadar devam etmiş ve en sonunda da Bağdat’ı yeniden başkent yapmıştır.[7]
İki Şii İmam Samarra’da
- Ana Madde: İmam Hadi (a.s) ve İmam Hasan Askeri (a.s)
Mütevekkil, hicretin 233. yılında İmam Hadi’yi (a.s) Medine’den Samarra’ya getirtme kararı aldı. Mütevekkil’in, halkın İmam Hadi’ye (a.s) olan ilgisini ortaya koyan raporlardan dolayı onu Samarra’ya çağırttığı belirtilmiştir.[8] Mütevekkil, İmam Hadi’yi (a.s) önce Medine’den Bağdat’a ve oradan da Samarra’ya getirtmiştir. Orada 20 yıl 9 ay boyunca yaşamış; Mu’taz’ın hükûmeti döneminde zehirletilerek şehit edilmiş ve yine orada toprağa verilmiştir.[9]
İmam Hasan Askeri de (a.s) babası ile birlikte 233 h.k / m. 847 yılında Samarra’ya getirildi ve yaşamının geri kalanını orada sürdürdü.[10] İmam Hasan Askeri (a.s) hicretin 260. yılının Rebiyülevvel ayının birinde hastalandı ve aynı ayın sekizinde 28 yaşında iken Samarra’da vefat etti ve babasının toprağa verildiği eve defnedildi.[11] Tabersi (vefat: 548) şöyle yazmaktadır: Ashabımızın (yani Şia ulemalarının) çoğu, İmam Hasan Askeri’nin (a.s) zehirletilerek öldürüldüğüne inanmaktadır.[12]
Samarra İlim Havzası
Hicri Kameri 1290 yılının Şaban Ayında, Şia taklit mercilerinden Seyyid Muhammed Hasan Şirazi Samarra’ya göç etti ve orada ilim havzası tesis etti. Bu ilim havzasında Seyyid Hasan Sadr, Seyyid Muhsin Emin, Muhammed Cevad Balagi, Ağa Bozorgu Tahrani gibi büyük alimler yetişti. Tahrim-i Tenbaku (tütün anlaşmasının iptali) fetvası Mirza Şirazi’nin Samarra’daki ikameti zamanında verilmiştir.
Şiaların Çıkışı
Mirza Şirazi’nin hicri 1312 yılında Samarra’da vefat etmesinin ardından, Şialar yavaş yavaş bu şehirden ayrılarak, özellikle Irak’ın güneyindeki diğer Şii yerleşim yerlerine, yani Kerbela ve Necef’e göç ettiler. Dolayısıyla Samarra yavaş yavaş Ehlisünnet'in yerleşim yerine dönüştü. Dağılan Baas rejimi hükûmeti döneminde ise, Şiaların bu şehirdeki varlığı yok denecek kadar azalmıştır.
Samarra’daki Abbasi Hükümdarları
Yarım asırdan fazla bir dönemde Samarra’da hükûmet eden sekiz Abbasi halifesinin isimleri şöyledir:
- Mu’tasım (hicri 218 - 227).
- Vasık (hicri 227 - 232)
- Mütevekkil (hicri 232 - 247)
- Muntasır (hicri 247 - 248)
- Mustain (hicri 248 - 252)
- Mu’taz (hicri 252 - 255)
- Muhtedi (hicri 255 - 256)
- Mu’temid (hicri 256 - 279)
Samarra’nın Tarihî Eserleri
- “Camiu’l-Mütevekkil” olarak bilinen Samarra Ulu Camii (Mütevekkiliye Camisi): Abbasi halifelerinden Mütevekkil zamanında inşa edilen bu cami, Irak’ın en eski camilerinden birisidir.
- İmam Hasan Askeri’nin (a.s) evinin zemin katı olan Serdab-ı Mukaddes: Raporlara göre İmam Mehdi (a.f) babasının hayatı döneminde ve ondan sonra defalarca bu mekânda görülmüştür. Bundan dolayı Serdab-ı Gaybet olarak da isimlendirilmiştir.
- Samarra Ulu Cami Minaresi – Malviye Minaresi: Malviye minaresi Samarra Ulu Cami'nin kuzey tarafında yer almaktadır. Uzaktan bakanların dikkatini üzerine çeken bu minare, yıllar geçmesine rağmen henüz ayaktadır.
- Mütevekkiliye: Mütevekkil tarafından Samarra’da inşa edilen antik bir kenttir. Günümüzde kalıntıları Samarra’nın kuzeyinden müşahede edilmektedir.
- Ebu Dulaf Camisi: Bu cami Abbasiler'in komutanlarından olan, Şii inanca sahip Ebu Dulaf Kasım b. İsa adınadır.
- Samarra Sarayları: Abbasi halifeleri tarafından yapılan ve günümüzde harabeye dönen bu saraylardan geriye sadece duvar ve sütunların kalıntıları kalmıştır.[13]
Samarra’daki Ziyaretgâhlar
Askeriyeyn Türbesi
İmam Hadi (a.s) ve İmam Hasan Askeri’nin (a.s) türbelerinin bulunduğu bu mekan, bu şehrin en önemli ziyaretgâhlarından biri sayılmaktadır.
- Askeriyeyn Türbesinin Tahribi
- Ana Madde: Askeriyeyn Türbesinin Tahribi
Askeriyeyn Türbesi iki kez teröristler tarafından tahrip edilmiştir. Bu mukaddes türbeye ilk saldırı 22 Şubat 2006’da ve ikinci saldırı ise, yaklaşık 16 ay sonra, yani 13 Haziran 2007 tarihinde yapıldı. İslam düşmanlarınca yapılan ilk tahrip saldırısında 200 kg'dan fazla TNT kullanılmış ve bunun sonucunda da türbenin kubbesi ve altından olan minareleri çökmüştür. İkinci terör saldırısında ise, altın minareler tahrip olmuştur. Bu terör saldırılarının ardından bu iki İmam’ın mukaddes türbelerinin restorasyonuna yeniden başlanılmıştır.
Serdab-ı Mukaddes
- Ana Madde: Serdab-ı Mukaddes
“Serdab-ı Gaybet” olarak da bilinen bu mekân, İmam Hasan Askeri’nin (a.s) evinin zemin katıdır. Bu mekân günümüzde Askeriyeyn türbesinin kuzeybatısında yer almaktadır. Bu mukaddes mekânın, İmam Hadi (a.s) ve İmam Hasan Askeri’nin (a.s) sıcak yaz aylarında yaşadıkları ve ibadet ettikleri yer olduğu söylenmektedir. Raporlara göre İmam Mehdi (a.f) babasının hayatı döneminde ve ondan sonra defalarca bu mekânda görülmüştür.
Samarra’da Defnolunanlar
- Şiaların onuncu imamı, İmam Hadi (a.s).
- Şiaların on birinci imamı, İmam Hasan Askeri (a.s).
- İmam Zaman’ın (a.f) annesi Nergis Hatun’un kabri Askeriyeyn imamlarının zerihinin içinde ve baş kısımlarında yer almaktadır.
- İmam Cevad’ın (a.s) kızı ve İmam Hasan Askeri’nin (a.s) halası Hekime Hatun, Askeriyeyn imamlarının ayak kısmında toprağa verilmiştir.
- İmam Hadi’nin (a.s) oğlu ve İmam Hasan Askeri’nin (a.s) kardeşi Hüseyin b. Ali el-Hadi.
- İmam Hadi’nin (a.s) annesi olan “Ummu’l-Fazl” lakaplı Semane veya Semmane Magribiyye evladının yanında defnedilmiştir.
- İmam Hasan Askeri’nin (a.s) annesi Susan.
- Maliki Eşter’in oğlu İbrahim Eşter Nahai’nin kabri Samarra yakınlarındaki Duceyl bölgesindedir.
- Şia muhaddislerinden Cumeyl b. Derrac, Duceyl bölgesindeki Tarımiyye köyünde defnedilmiştir.
- Şii muhaddis ve ravilerinden Ebu Haşim Caferi’nin mezarı, Askeriyeyn İmamlarının (a.s) zerihinin içinde bulunmaktadır.
- İbn-i Sikkit, Ebu Yusuf Yakub b. İshak Ahvazi.
- Şii Rical alimlerinden Necaşi; Neccaşi 372 yılında dünyaya gelmiş ve 450 yılında da Matîrâbâd (veya Maytere) köyünde vefat etmiştir. Matirabad; Samarra nahiyesinde bulunan bir köyün adıdır.[14]
- On üçüncü asrın taklit mercilerinden Ağa Rıza Hemedani.[15]
- “Zeydu’n-Nar” lakaplı Zeyd b. Musa b. Cafer (a.s).[16][17]
- “İmamzade Seyyid Muhammed” adıyla bilinen Muhammed b. Ali el-Hadi’nin kabri, Samarra şehrine 45 km uzaklıktaki Beled şehrinde[18] bulunmaktadır.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ↑ Mucemu’l-Buldan, c. 3, s. 172 - 173.
- ↑ Er-Rıhle, c. 1, s. 147.
- ↑ Er-Rıhle, c. 1, s. 147.
- ↑ Mucemu’l-Buldan, c. 3, s. 172 - 173.
- ↑ Movsuatu’l-Atabatu’l-Mukaddese, c. 9, s. 19.
- ↑ Mucemu’l-Buldan, c. 3, s 172 - 173.
- ↑ Ma’seri’l-Kubra fi Tarihi Samarra, c. 1, s. 31 ve sonrası; Movsuatu’l-Atabat, c. 12, s. 80 ve sonrası.
- ↑ İbn-i Cevzi, Tezkiretu’l-Havas, c. 2, s. 493.
- ↑ El-Hatib el-Bağdadi, Tarih-i Bağdat, c. 12, s. 56, tahkik: Mustafa Abdulkadir Ata, Daru’l-Kutubu’l-İlmiyye, Beyrut, 1417 / 1997.
- ↑ Caferiyan, Hayat-ı Fikri ve Siyasiyi İmamanı Şia, s. 500.
- ↑ Şeyh Mufid, el-İrşad, s. 510.
- ↑ Tabersi, İ’lamu’l-Vera bi A’lami’l-Huda, c. 2, s. 131 - 132.
- ↑ Emakin-i Ziyareti ve Seyahetiyi Irak, s. 73 - 75. Atabat-ı Aliyat-ı Irak.
- ↑ Sıhhati Serderudi, Guzideyi Simayı Samarra Se Musi, s. 116.
- ↑ Atabat-ı Aliyat-ı Irak.
- ↑ İbn-i Babeveyh, s. 494.
- ↑ İbn-i Hazm, s. 61.
- ↑ İhsan Mukaddes, s. 312.
Bibliyografi
- İbn-i Babeveyh, Uyun-u Ahbaru’r-Rıza (a.s), Kum, 1384 / 1426.
- İbn-i Hazm, Cemheretu Ensabi’l-Arab, Beyrut, 1403 / 1983.
- İhsan Mukaddes, Rahnemayi Emakini Ziyareti ve Seyaheti der Irak, Neşr, Meş’ar, s. 312.
- Caferiyan, Resul, Hayat-ı Fikri ve Siyasiyi İmamanı Şia (a.s), Kum, Ensariyan, beşinci baskı, 1381.
- Movsuatu’l-Atabatu’l-Mukaddese.
- Mucemu’l-Buldan.
- Er-Rihle, İbn-i Batuta.
- Me’seru’l-Kubra fi Tarihi Samarra.
- Emakini Ziyareti ve Seyahetiyi Irak.
- Atabat-ı Aliyat-ı Irak.
- Sıhhati Serderudi, Muhammed, Guzideyi Simayı Samarra Sinayı Se Musi, Meş’ar, Tahran, 1388.