Nass Karşısında İçtihat
Nass karşısında içtihat (Arapça: الاجتهاد فی مقابل النص), Şii fıkıh ve kelam biliminde kullanılan bir terimdir. Bu terimden maksat, kişinin kendi kişisel görüşünü Kur’an ve Hz. Peygamberin (s.a.a) açık sözünden daha öncelikli bilmesidir.
Etimoloji
Sözlükte, belirlemek, sınırlandırmak, yukarı kaldırmak, anlamı açık olan, ihtimalden uzak söz, son sınır, her şeyin son ve nihayeti anlamlarına gelir. [Not 1] [1]
Yaygın terimde ‘birden fazla anlamı olmayan güvenilir, aşikâr ve bir tek mana olasılığı olan ve tevile ihtimali olmayan söz demektir.[2]
Fıkıh ve kelam âlimlerinin “Nass karşısında içtihat”tan maksadı, müçtehidin kendi kişisel görüşünü Allah’ın emri veya Hz. Peygamber (s.a.a) veya Ehlibeyt İmamlarının (a.s) sözlerinden öncelikli bilmesidir.[3]
Fakihler ve Nass Karşısında İçtihat
Şii fakihler[4] ve Sünni fakihlerin çoğuna göre, kesin delil karşısında içtihatta bulunmak sahih değildir.[5] Bazı Sahabe ve Tabiin de kendi içtihatlarında nassı kendi içtihatlarına öncelikli bilmiş ve hiçbir zaman nass karşısında içtihat etmemişlerdir.[6]
Bu fakihlerin delil ve kanıtı, akıl delilinin yanı sıra, Kur’an ayetleri ve Şia ve Sünni kaynaklı hadislerdir:
- Nahl Suresinin 116. ayeti: “Kendi dillerinizle uydurduğunuz asılsız nitelemelere dayanarak «Şu helaldir, şu da haramdır» diyerek Allah adına yalan uydurmayınız. Hiç şüphesiz Allah adına yalan uyduranlar iflah olmazlar. Kurtuluşa eremezler.”
Allah-u Teâlâ, bu ayette, Allah ve Peygamberine (s.a.a) yalan isnadında bulunmayı ve ayrıca Allah ve Resulünün (s.a.a) hükmünü belirlediği şeylerin helal ve haram olduğuna dair hükümde bulunmayı yasaklamış; böyle bir kişinin iflah olmayacağını ve akıbetinin hayırla son bulmayacağını belirtmiştir.
- Nisa Suresinin 65. Ayet-i kerimesi: “Hayır, hayır! Rabbine andolsun ki, onlar aralarında çıkan anlaşmazlıklarda senin hakemliğine başvurmadıkça sonra da vereceğin karara, gönüllerinde hiçbir burukluk duymaksızın, kesin bir teslimiyetle uymadıkça iman etmiş olamazlar.”
- Şii kaynaklarında nakledilen şu hadis-i şerifte, İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim, iki dirhem hakkında Allah’ın indirdiği şekilde hüküm vermezse, kâfir olur.” Ravi İmam Sadık’a (a.s) şöyle sorar: “Allah’ın nazil ettiği şeye mi kâfir olur, yoksa Muhammed’e (s.a.a) nazil ettiği şeye mi?” İmam (a.s) şöyle buyurur: “Sana yazıklar olsun! Her ne zaman, birisi Muhammed’e (s.a.a) nazil olan bir şeye kâfir olursa, şüphesiz Allah’ın nazil ettiği şeye de kâfir olur.” [Not 2] [7]
- Sünni kaynaklarında nakledilen şu rivayet: Sakif kabilesinden birisi ikinci halife Ömer’e hac hakkında bir soru sorar. Ömer sorunun cevabını verir. Bunun üzerine adam şöyle der: ‘Peygambere bu soruyu sordum ve bana başka bir cevap verdi.’ Ömer ayağa kalkarak adamı dövmeye başlar ve şöyle der: ‘Neden bana Peygamberin görüş bildirdiği bir konuda soru soruyorsun?” [Not 3] [8]
Bir grup Ehlisünnet alimi, nas karşısında içtihadın caiz olmadığı görüşünü ihlal ederek, bu kaideyi hükümsüz kılarak reddetmişlerdir. Bu kişiler kendi içtihat ve görüşlerini nassa karşı ön planda tutarak daha öncelikli bilmişlerdir.[9] Tufi gibi bazıları ‘siyaset ve alış-verişte eğer menfaat ve çıkarlar nasla tearuz ederse ve ikisinin ortası bulunmazsa, menfaat ve çıkarları nassa öncelikli kılabiliriz’ demişlerdir.[10]
Sahabe ve Nas Karşısında İçtihat
Bazı sahabeler nas karşısında içtihat etmekten kaçınsa da, bazı ashabın bir çok yerde nas karşısında içtihatta bulunarak kendi görüşlerini Kur’an ve Peygamberin (s.a.a) sözlerinden öncelikli bildiklerini tarih kaydetmiştir. Bu kişiler apaçık bir şekilde nas karşısında içtihatta bulunarak fetva vermişlerdir.[11] Ünlü araştırmacı ve yazar Şerafettin Amuli, “en-Nas ve’l İçtihat” adlı ünlü kitabında bu içtihatlardan bazılarını nakletmiştir. Ona göre, ikinci halife Ömer, “muta nikahı” ve “hac mutası” konusunda nas karşısında açıkça içtihatta bulunarak, nas karşısında içtihatta bulunan ilk kişidir.[12]
Seyyid Serafettin Amuli, sekiz fasıldan oluşan kitabında (Hz. Peygamberin (s.a.a) açık sözleri karşısında kişinin kendi kişisel görüşünü ön planda tutarak fetva verdiği) ilk üç halife, hakimler ve onların yakınlarının Hz. Peygamber efendimiz (s.a.a) hayatta iken veya vefatından sonraki dönemde mürtekip oldukları yüz kadar nas karşısında içtihat yerlerini Ehlisünnetin güvenilir ve muteber kitaplarından naklederek saymıştır. Bu yerlerde onların amaçları hakkında bir yargıda bulunmadan her biri hakkında araştırmacı bilimsel görüşlerini beyan edip, eleştirmiştir.[13] Onlardan bazıları şunlardır:
- Ana Madde: Nas ve İçtihat (kitap)
- Sakife macerası,
- Zeyd b. Harise’nin komutanlığına itiraz,
- Usame’nin ordusuna katılmaya karşı çıkmak,
- Fedek’in gasp edilerek el konulması,
- Malik b. Nuveyre’nin, Halid b. Velid’in emri ile öldürülmesi ve halifenin buna kayıtsız kalması,
- Hz. Peygamber Efendimizin (s.a.a) hadislerinin yazılmasının yasaklanması
- Hz. Peygamber Efendimize (s.a.a) karşı küstahlık ve vasiyetini yazmasına engel olunması,
- Hudeybiye sulhuna itiraz edilmesi,
- Allah’a inananların cennetlik olduğunu belirten Peygamber Efendimize (s.a.a) itiraz edilmesi,
- Temettü Haccının yasaklanması,
- Muta’nın yasaklanması,
- Sabah ezanında bidat (“es-salatu hayrun mine'n nevm” cümlesinin eklenmesi),
- Ezan ve ikamette bidat,
- Teravih namazı,
- Su olmaması durumunda namaz kılmamak,
- İbrahim makamının yerinin değiştirilmesi,
- Ölülere ağlanmasının yasaklanması,
- Şarap ve haramlığı,
- Seferde namazların tam kılınması,
- Ben-i Cüzeyme kabilesinin Halit b. Velit tarafından katledilmesi…
Kaynakça
- ↑ Lisanu’l Arab, c. 7, s. 97, 98, “nass” maddesi.
- ↑ Ferheng-i Farsi, c. 3, s. 2399.
- ↑ Deramed-i ber İçtihat ez Menzer-i Kur’an, s. 276.
- ↑ Cevahiru’l Kelam, c. 30, s. 141; Yenabiü’l Ahkam, s. 501; Biharu’l Envar, c. 30, s. 515; en-Nas ve’l İçtihat, s. 19.
- ↑ Haşiye el-Benai, c. 2, s. 387.
- ↑ İ’lamu’l Mavkiin, c. 1, s. 29, 30, Deramed-i ber İçtihat ez Menzer-i Kur’an, s. 277’den naklen.
- ↑ Vesailu’ş-Şia, c. 27, s. 35.
- ↑ Hulasetu Abakatu’l Envar, c. 3, s. 223; el-Ahkâm, İbn-i Hazm, c. 6, s. 807, Deramed-i ber İçtihat ez Menzer-i Kur’an, s. 285’den naklen.
- ↑ Tarihu’t-Teşrii’l İslami, s. 89, 90.
- ↑ El-Usulu’l Amme, s. 384, 385; Envaru’l Usul, c. 3, s. 602, Deramed-i ber İçtihat ez Menzer-i Kur’an, s. 278’den naklen.
- ↑ En-Nas ve’l İçtihat, s. 43.
- ↑ Mevsuetu’l Akdu’l İslamiye, c. 5, s. 45, 46, 927, 928, Deramed-i ber İçtihat ez Menzer-i Kur’an, s. 285’den naklen.
- ↑ En-Nas ve’l İçtihat, s. 132, 137.
- ↑ Her ne zaman bir şey hakkında ve bir şeyin nihayeti hakkında soru sorulduğunda şöyle denir: ‘Nessu’r-Recul Nassen”
- ↑ عن أبی عبدالله(ع) قال: من حَکَم فی درهَمَین بغیرِ ما أنزلَ اللهُ فقد کَفَر. قلت: کَفَر بما أَنزلَ اللهُ أو کَفَر بما أُنزلَ علی محمّد(صلی الله علیه وآله)؟ قال(صلی الله علیه وآله): ویلک! إذا کَفَر بما أُنزِل علی محمّد(صلی الله علیه وآله)فقد کَفَر بما أَنزلَ الله
- ↑ لم تستفتونی فی شیء افتی فیه رسول الله(صلی الله علیه وآله)؛
Bibliyografi
- Deramed-i ber İçtihat ez Menzer-i Kur’an, Muhammed Sadık Yusufi Mukaddem, Bostan-ı Kitap, altıncı bölüm: İçtihat der Beraber-i Nas, 1387 h.ş.
- Şerafettin Musevi, Seyyid Abdulhüseyin, en-Nas ve’l İçtihat, birinci baskı, Seyyid-i Şüheda, 1404 h.k.