El-Mizan fi Tefsiri'l Kur'an (kitap)

El-Mizan fi Tefsiri'l Kur'an

Kitap hakkında bilgiler
Kitap ismi	El-Mizan fi Tefsiri'l Kur'an
Yazar	Allame Tabatabai
Konu	Kur'an tefsiri
Yöntem	Kur'anın Kur'anla tefsiri
Dili	Arapça
Yayın evi hakkında bilgiler
Yayınevi	İsmailiyan, Daru'l Kutubu'l İslamiyye

El-Mizan fi Tefsiri’l Kur’an (Arapça:المیزان فی تفسیر القرآن); daha çok el-Mizan Tefsiri adıyla meşhur olan ve Allame Seyyid Muhammed Hüseyin Tabatabai’nin (hicri şemsi 1281 - 1360) hicri kameri 14. asırda kaleme aldığı bu tefsir, Kur'an-ı Kerim tefsirleri arasında Kur’an’ı en geniş ve en kapsamlı inceleyen Şia tefsirlerinden biridir.

"El-Mizan fi Tefsiri’l Kur’an" kitabında, Kur'an’ı Kur’an’la tefsir etme metodu esas alınmıştır. Bu tefsirin ilmi insafı; dikkat ve derinliği; Şii ve Sünni alimlerinin bu tefsire teveccüh etmelerine; Kur’an’ın anlaşılması ve araştırılması alanındaki kaynakların en muteberi olmasına; hakkında kısa zamanda onlarca kitap, yüzlerce makale ve tezlerin yazılmasına neden olmuştur.

İcaz-ı Kur’an, Enbiyanın Kıssası, Ruh, Nefis, Duaların Kabul Olması, Tevhid, Tövbe, Rızık, Bereket, Cihad, İhbat, … gibi önemli konuların ilgili ayetlerle dakik ve derinlemesine incelenmeleri bu tefsirin en önemli ayrıcalıklı yönlerinden biridir.

Bu tefsir Farsça, Arapça, Urduca, İspanyolca ve Türkçe dillerine çevrilmiş ve yayımlanmıştır.

Yazar

Filozof ve Kur’an’ın büyük müfessiri olan Seyyid Muhammed Hüseyin Tabatabai, hicri şemsi 1281 (hicri kameri 29 Zi’l-Kade 1321 – miladi 1902) yılında İran’ın Tebriz iline bağlı Şadkan köyünde dünyaya geldi. Allame Tabatabai, ilk tahsilini kendi doğum yeri olan Tebriz’de yaptı. Öğrenimini tamamlamak için, 1304 hicri-şemsi yılında o dönemin İslami ilimler merkezi olan Necef’e giderek, Ayetullah Muhammed Hüseyin Garevi İsfahani (Kompani), Ayetullah Muhammed Hüseyin Naini, Ayetullah Hüccet Kuh Kemere-i, Ayetullah Hüseyin Badkube-i, Ayetullah Ebu’l Kasım Hansari ve Ayetullah Seyyid Ali Gazi gibi büyük alimlerin yanında eğitim aldı.

İçtihat makamına nail olduktan sonra, 1314 hicri-şemsi yılında doğum yeri olan Tebriz’e dönen Allame, daha sonra 1325 h.ş. yılında Kum’a doğru yola çıktı ve oraya yerleşti. Allame Tabatabai o günden vefatına kadar felsefe ve tefsir derslerinin yanı sıra, Kum ilim Havzası'nda el-Mizan tefsirini yazmaya başlamış ve 20 yıl süren azimli bir çabadan sonra, onu 1392 hicri-kameri yılının (1350 h.ş.) Ramazan ayının 23’üncü gecesi, yani Kadir gecesinde tamamlamıştır.

15 Kasım 1981 yılında hakkın rahmetine kavuşan Kur’an’ın büyük müfessiri, Hz. Masume’nin (s.a) türbesinde toprağa verildi. Allame’nin "el-Mizan" tefsirinin yanı sıra, Usul-u Felsefe ve Reveş-i Realizm (Realizm Felsefesi Usulü), Bidayetu’l Hikme, Nihayetu’l Hikme ve İslam’da Şia eserleri de bulunmaktadır.

Tefsirin Tanıtımı

El-Mizan tefsirinde “Kur’an’ı, Kur’an’la tefsir etme” metodu esas alınmıştır. Bu durum, Kur’an'ı tefsir etmek için ilk ölçü ve kriterin, Kur’an’ın kendisi olduğu manasına gelmektedir. Allame Tabatabai, Kur’an’ın kendisini “تبیاناً لِکُلّ شیء” (Biz sana Kitab'ı her şeyin açıklayıcısı olarak indirdik) tanıttığı halde, kendi anlam ve maksadını açıklama hususunda da kendinden başkasına muhtaç olma olasılığını mümkün bilmemektedir. Kur’an’ın zahiri ve batını olduğu ve Kur’an’ın te’vil ve batınını anlamada hakiki Kur’an müfessir ve açıklayıcılarına, Peygamber (s.a.a) ve masum İmamlara (a.s) muhtaç olduğumuz doğrudur. Ama ayetlerin zahirini anlamak Kur’an’dan başkasına bağlı değildir.

Kur’an’ın zor ve benzer ayetlerinin sağlam ayetler ile tefsir ve beyan edildiği yerde, Esbab-ı Nüzul (İniş sebebi), müfessirlerin görüşü ve naklolunan rivayetler ikinci derecede muteber olur.

Allame Tabatabai’nin kullandığı bu yöntem yeni bir metot değildi ve önceleri de bulunmaktaydı; ama çok fazla farklılıklarla. Allame’nin tefsirinin “Kur’an’ı, Kur’an’la tefsir” olarak meşhur olmasının sebebi, onun bu metoda verdiği önemden kaynaklanmaktadır. Ama diğer tefsirlerde bu yöntemden daha az istifade edilmiştir. El-Mizan tefsirinin asıl kuralı, her ayette bu metodu uygulamak ve bu metotla devam etmektir.

Kur'an’ı, Kur’an ile Tefsir Etme Metodu

Bu metotta yazar ilk önce bir sure içindeki anlam bütünlüğü olan ayetleri birlikte zikretmekte, daha sonra lügat kitapları ve diğer ayetlerdeki lügatlerin kullanımlarından yardım alarak, müfredatlar, türeme şekilleri ve lügati konuları açıklamaktadır. Ardından “Ayetlerin Açıklaması” bölümünde her ayet üzerinde inceleme yaparak, tefsir ve açıklama eylemini sürdürüp, burada –gerekli olması durumunda- Şia ve Sünni ulemasından büyük müfessirlerinin görüşlerini naklederek, eleştirmektedir. Sonunda ise “Rivayet Bahsi” (ayetlerin hadisler ışığında açıklaması) bölümü adı altında, konu olan ayet hususunda iki fırka tarafından nakledilen rivayetlerin inceleme ve eleştirmesine ihtisas vermektedir.

Aynı şekilde yazar, ayetleri tefsir ederken konuya uygun olarak felsefi, sosyal, tarihi veya bilimsel bakış açısıyla, tahlili/analitik ve tavsifi/nitelikli konulara değinmektedir ki bunların tamamı, ayetleri şerh etmek için bir giriş konumundadır.

Merhum Allame Tabatabai (r.a) çeşitli ilimlere vakıf olduğundan, el-Mizan tefsirinde kapsamlı bir yaklaşım sergilemenin yanı sıra, çeşitli dini alanlardaki konulara da girmiştir. Allame, dikkati ve Kur’an’a olan hayret verici vakıflığı ve hâkimiyeti ile defalarca el-Mizan’ın farklı yerlerinde, aynı siyak içinde olan ayetleri yan yana koyarak, sunduğu akli deliller ve Kur’an-i burhanların şahitliğinde, kavramları açıklamış ve ayetlerin misdakını belirtmiştir.

Bu tefsirin ilmi insafı ve metodunun sağlamlığı ve içeriğinin derinliği, İslam dünyasının Şia ve Sünni ulemasının her zaman bu tefsire özel bir ilgi ve kendine özgü bir teveccüh göstermelerine neden olmuştur.

Tefsirin Özellikleri

Kur'an’ı Kur’an’la tefsir etmek, El-Mizan tefsirinin en önemli özelliğidir.

Önceki tefsirlerde genellikle ayetin birkaç manası olma ihtimali durumunda müfessir, onlar arasında bir tercih yapmaksızın ihtimalleri nakletmekle yetinirdi. Ama el-Mizan tefsirinin imtiyaz ve ayrıcalığı, birkaç manadan birini ayetlerin yardımıyla veya ayetteki mevcut karinelerle tercih ederek, maksadı aydınlatmasıdır.

Allame Tabatabai duaların kabulü, tevhid, tövbe, rızık, bereket, cihad, ihbat, … gibi dini ve Kur’an-i termimleri de ayetlerin yardımıyla açıklamaktadır.

Geçmişte müfessirlerin bir konuya ait ayetleri bir araya toplayarak bir sonuç alma adetleri yoktu ama merhum Allame Tabatabai birçok konuda bu yöntemi kullandı. Örneğin ihbat hakkındaki bütün ayetleri bir araya getirerek, Kur’an’da ihbatın ne anlama geldiği noktasında bir sonuca vardı. El-Mizan’ın bir diğer önemli imtiyaz ve ayrıcalığı, ondaki Kur’an hikayeleridir. Allame bu konu hakkında farklı surelerde bulunan bütün ayetleri bir araya getirerek, tefsir etmiş ve Kur’an’ın bu konuyla ilgili diğer yerlerinde ise, yüzeysel değinmiştir. Enbiyanın kıssalarını öğrenmek için el-Mizan tefsiri en önemli kaynaklardan biridir. Ayrıca Allame Tabatabai "Ahdeyn" kitaplarını Kur’an’la mukayese etmiş ve onların değiştirilmiş yerlerini belirtmiştir. Bir taraftan şüphelere teveccüh etmek ve muhaliflerin eleştirileri ve onları inceleme ve eleştirme işi; diğer taraftan dini güncel olaylarla tatbik etmeye çalışma ve ilmi, felsefi ve kelami konulara inayet etmesi, El-Mizan tefsirinde bulunan en bariz özelliklerden biridir.

Tefsirin Tercümesi

El-Mizan tefsirinin aslı 20 cilt (yaklaşık 8 bin sayfa) olup, Arapça yazılmıştır. İlk olarak Ayetullah Nasır Mekarim Şirazi, Ayetullah Muhammed Taki Misbah Yezdi, Ayetullah Seyyid Muhammed Bakır Musevi Hemedani, Ayetullah Abdulkerim Burucerdi ve… gibi Kum ilim havzası müderris ve uleması bu tefsiri tercüme etmeye başlayarak, onu 40 cilt (yaklaşık 16 bin sayfa) olmak üzere Farsça'ya tercüme ettiler. Ama kitabın yarısının Ayetullah Seyyid Muhammed Bakır Musevi Hemedani tarafından tercüme edilmiş olmasından dolayı ve Allame Tabatabai’nin tavsiyesi üzerine kitabın geri kalan ciltleri de tekrardan onun vesilesiyle Farsça'ya çevrildi.

El-Mizan tefsirinin Arapça metni Tahran’da Daru’l Kutubu’l İslamiye (1375 hicri-kameri) ve Beyrut’ta Müessesetu’l A’lemi (1382 - 1417 hicri-kameri) tarafından ve Farsça metni ise, Kum’da bulunan Daru’l İlm müessesesi ve Tahran’daki Kanun-i İntişarat-i Muhammedi yayınevi ve (Camietu'l Muderrisin-i Hovze-i İlmiyye-i Kum’a bağlı) Defter-i İntişarat-i İslam merkezi tarafından defalarca yayınlanmıştır.

Bu değerli tefsir, şu ana kadar Farsça, İngilizce, Urduca, İspanyolca ve Türkçe olmak üzere çeşitli dillere tercüme edilmiştir.

Bu eserin İngilizce tercümesi, Kur’an’ın başından Nisa Suresinin 76. ayetine kadar yapılarak, 8 cilt olarak Tahran’da basıldı ve maalesef devam etmedi. El-Mizan tefsirinin İngilizce çevirisi İran dışında da yayınlanmamıştır.

Büyük Şahsiyetlerin El-Mizan Hakkındaki Sözleri

Tefsir İlmi

Önemli Tefsirler

Şia Açısından: Tibyan Tefsiri — h. 385 Mecmeu'l Beyan Tefsiri — h. 468 Cevamiu'l Cami Tefsiri — h. 468 Safi Tefsiri — h. 1091 el-Mizan Tefsiri — h. 1402 Ehli Sünnet Açısından: Taberi Tefsiri — h. 310 İbn Atiyye Tefsiri — h. 541 Kurtubi Tefsiri — h. 671 İbn Kesir Tefsiri — h. 774 Celaleyn Tefsiri — h. 911

Tefsir Yöntemleri

Kur'an'ı Kur'an'la Tefsir Tefsiri Rivai Tefsiri Tatbiki Tefsiri İlmi Tefsiri Asri Tefsiri Tarihi Tefsiri Felsefi Tefsiri Kelami Tefsiri İrfani Tefsiri Edebi Tefsiri Fıkhi

Tefsir Kısımları

Tefsiri Tertibi (Sıralama) Tefsiri Mevzui (Temetik)

Tefsir Kavramları

Esbab-ı Nüzul Nasih ve Mensuh Muhkem ve Müteşabih Tehaddi İ'caz-ı Kur'an

Ayetullah Cevadi Amuli: Kur’an bütün ilimlerin mahzeni olduğu gibi, üstat Allame’nin tefsiri de bu ilahi hekimin faydalandığı ve başkalarına ulaştırdığı görüş, düşünce ve ilimler mahzenidir.

Allame Seyyid Muhammed Hüseyin Hüseyni Tahrani: Bu eserde zahiri ve batıni manaları, aynı zamanda akıl ve nakli bir araya getirilmiş ve her biri kendi rolünü ifa etmiştir. Bu tefsirin öylesine ilginç bir yapısı vardır ki onu Şia inançlarının kaynağı olarak dünyaya tanıtabiliriz. El-Mizan tefsiri kapsamlılığı, hassas ve dakik noktaları göstermek noktasında eşsizdir.

Ayetullah Cafer Subhani: Ahlaki ve manevi açıdan Allame Tabatabai’nin her yönüyle ilimle donanması dikkatleri çekmektedir. Allamenin kesintisiz ameli muharriki (onu hareketlendiren) Allah’ın rızasını kazanma ve ihlasıydı. Onun ilmi makamından haberdar olmayan bir kişi, bu insanın tefsirde yeni bir metodun kurucusu, felsefede yeni kanunların koyucusu ve Seyr-i Suluk’ta da üstat olduğunu hiçbir zaman aklına bile getirmezdi. Allame Tabatabai’yi tefsirde örneklerinin sadece risalet hanedanının rivayetlerinde bulunduğu özel bir metodun (her ayetin iphamını diğer ayetle giderme) kurucularından saymak gerekir.

Ayetullah Nasır Mekarim Şirazi: Yüce Kur'an’ı, Kur’an ile tefsir etme metodu üzerine yazılmış bir eserdir ve gerçekte şu ana kadar bize gizli kalan bir dizi hakikatleri içermektedir.

Ayetullah Muhammed Hadi Marifet: Bu tefsir, İslami düşüncelerden oluşan bir hazinedir. Onda kayda değer yenilikler müşahede edilmektedir… Allame bu eserinde ilmi, felsefi ve İslami düşüncelerde evrim yaratacak üstün ve derin araştırmalara yer vermiştir. Dolayısıyla onun hakkında araştırma ve inceleme yapmak, Şia ilim havzalarının gereksinimlerindendir.

Allame Tabatabai’nin öğrencilerinden Ayetullah Muhammedi Geylani: El-Mizan tefsiri müthiş bir tefsirdir; yazarı Kur’an-ı Kerim’i tefsir etmek ve açıklamak için akli kaidelerden yararlanmadı. Belki rivayi ve felsefi konuları bahane ederek, bu ilimlerin hakkaniyetini Kur’an ve Ehlibeyt’in (a.s) dilinden kanıtlamıştır.[1]

El-Mizan’la Alakalı Olan Kitaplar

Konulu Fihristler

Tertibi tefsirlerin (konulu tefsirlerin aksine) özelliklerinden biri, özel bir konu hakkında birkaç yerde bahsedilmeleridir. Bir konu hakkındaki bütün mevzuları elde etmek için, Kur’an’a ve özel tefsirine hâkim olmak gerekir. Araştırmak ve konulara rahat ulaşmak için, farklı konuların alfabetik sıralamaya konduğu kitaplar yazılmış ve tefsirde kullanılan her madde, o konunun altında fihrist edilmiştir. El-Mizan tefsiri için de birkaç konulu fihrist kitabı yazılmıştır.

1. Mirza Muhammed tarafından Miftahu’l Mizan adıyla el-Mizan’ın 40 ciltlik tercümesine yazılan ve 3 ciltte tedvin olan konulu fihrist.
2. İlyas Kelanteri tarafından hem Arapçası ve hem de Farsçası için yazılan ve ayrı ayrı basılan konulu fihrist kitabı.
3. Ali Rıza Mirza Muhammed ve diğerleri tarafından el-Mizan’ın Farsçası için yazılan ve Emir Kebir yayınevi tarafından 3 ciltte tanzim olan Miftahu’l Mizan kitabı.

Tefsirin Özeti

Mustafa Şakir "Hulasetu’l Mizan"ı bir ciltte Arapça olarak hazırlamış ve Fatıma Meşayih’te onu "Hulase-i Tefsiru’l Mizan" adıyla 4 ciltte Farsçaya çevirmiştir. Bu kitap İntişarat-ı İslam tarafından yayınlanmıştır. İlyas Kelanterinin Arapça olarak hazırladığı "Muhteseru’l Mizan fi Tefsiri’l Kur’an" kitabı ise, 6 cilt olarak Usve yayınevi tarafından yayınlanmıştır.

Ba Allame der el-Mizan ez Menzeri Porseş ve Pasuh

“Ba Allame der el-Mizan ez Manzeri Porseş ve Pasuh” kitabı iki cilt olup, Murat Ali Şems tarafından yazılmıştır. O bazı sorular sorarak cevaplarını el-Mizan tefsirinden vermektedir. Bu sorular Kur’an ve hadis ilimleri, bilim, felsefi, ahlaki, tarihi, sosyal, itikadi ve fıkhi konular alanındadır. Bu eser Usve yayınevi tarafından neşredilmiştir.

Et-Tabatabai ve Menhecuhu fi Tefsirihi’l Mizan Kitabı

Ali Ramazan Usi’nin Arapça olarak kaleme almış olduğu bu kitap, Hüseyin Mircelili tarafından Farsçaya tercüme edilmiştir ve “Reveşi Allame Tabatabai der Tefsiri el-Mizan” (Allame Tabatabai’nin el-Mizan’daki tefsir metodu) adıyla Beynu’l Milel yayınevi tarafından bir cilt olarak basılmıştır.

Bu 400 sayfalık kitapta Allame Tabatabai’nin tefsirdeki metoduna ve el-Mizan tefsirinin özellikleri detaylı bir şekilde açıklanmıştır.

El-Mizan Tefsirinin Kaynakları

Yukarıdaki kitaba göre, Allame Tabatabai "el-Mizan" kitabını yazarken aşağıdaki kaynaklara müracaat etmiştir:

Tefsirler: Fahr-ı Razi’nin Tefsir-i Mefatihu’l Ğayb kitabı, Tefsir-i Mecmeu’l Beyan, Tefsir-i İbn-i Abbas, Tefsir-i Keşşaf, Taberi Tefsiri, Tefsir-i Beyzavi, Tefsir-i Ebi’s-Suud, Tefsir-i Durru’l Mansur, Tefsir-i Ruhu’l Meani, el-Cevahir (Tantavi), Tefsiru’l Menar, Tefsiru’l Burhan, Tefsir-i Safi, Tefsir-i Numani, Tefsir-i Kummi, Tefsir-i Nuru’s Sakaleyn ve bazı Ayatu’l Ahkam kitapları.

Merhum Allame, rivayi konularda daha çok ed-Durru’l Mansur ve Nuru’s-Sakaleyn tefsirlerine müracaat ederdi.

Lügat Kitapları: Müfredat-ı Rağıb, Sihahu’l Lugat, el-Misbahu’l Munir, Kamusu’l Lugat, Lisanu’l Arab, el-Mezher fi Ulumu’l Lugat.

Çeşitli tarihi kitaplar, ansiklopediler, Tevrat ve İncil, o zamanın dergi ve gazeteleri ve… gibi bütün bu kaynaklar Allame Tabatabai’nin "el-Mizan" kitabını yazarken müracaat ettiği kaynaklardır.

Diğer Kitaplar ve Tezler

El-Mizan tefsirinin ilmi mahfillerde yoğun ilgiyle karşılanmasını göz önünde bulundurduğumuzda, yukarıdaki kitapların yanı sıra bu değerli tefsir hakkında yüzlerce kitap, makale ve tez yazılmıştır. Onlardan bazıları şunlardır:

• Dastanha-i Kur’an-i ve Tarih-i Enbiya der el-Mizan (el-Mizan’da Kur’an-i Kıssalar ve Enbiyalar Tarihi), Hüseyin Fa’al Iraki, Tahran: Subhan yayıncılık, birinci baskı, 1377, c. 2, s. 487-582.
• Faslname-i Pejuheşha-i Kur’an'i, sayı 9 – 10, el-Mizan özel sayısı, Merkez-i Ferheng ve Maarif-i Kur’an, Defter-i Tebligat-ı İslami-i Hovze-i İlmiyyeyi Kum.
• Perveriş-i Ruh, Namaz ve İbadet der Tefsir-i el-Mizan (el-Mizan tefsirinde İbadet, Namaz ve Ruh Eğitimi), Abbas Azizi, Kum, İntişarat-ı Nubug, birinci baskı, 1375, s. 382.
• Tahlil-i Mes’ele-i İmamet der el-Mizan (el-Mizan’da İmamet Konusunun Tahlili), Şemsuddin Rebii, Tahran, İntişarat-ı Nuru Fatıma (s.a), 1363.
• Yahud der el-Mizan (el-Mizan’da Yahudiler), Hüseyin Fa’al Iraki, Tahran: Subhan yayıncılık.
• Felsefe ve Kur’an der Zemine-i el-Mizan (el-Mizan alanında Kur’an ve Felsefe), Abbas Muhbir Dezfuli, Defter-i İntişarat-ı İslami (Camiayı Müderrisin-i Hovze-i İlmiyye-i Kum).
• Mead der el-Mizan (el-Mizan’da Mead), Şemsuddin Rebii, Tahran, İntişarat-ı Nuru Fatıma (s.a).
• İtibar Senci-yi Tarih ez Menzeri Allame Tabatabai (Allame Tabatabai’nin bakışında Tarihin İtibarını Değerlendirme).

Makale ve Tezler:

• Tefsir-i Kur’an be Kur’an der Tefsiri el-Mizan (el-Mizan tefsirinde Kur’an’ın Kur’an’la tefsiri).
• Revabıt-i İçtimai der İslam (İslam’da Sosyal İlişkiler).
• Azadi ez Didgah-ı Allame Tabatabai (Allame Tabatabai’nin Açısından Özgürlük).
• İmamet ve Hükümet der Tefsiri el-Mizan (el-Mizan’da İmamet ve Hükümet).
• Berresi-yi Arayi İçtimaiyi Allame Tabatabai der el-Mizan (el-Mizan tefsirinde Allame Tabatabai’nin Toplumsal Görüşleri)
• Asar-ı Berzah der Asar-ı Allame Tabatabai (Allame Tabatabai’nin Eserlerinde Berzah’ın Eserleri)
• İmamet ez Nezeri Allame Tabatabai der Tefsir-i el-Mizan, Dr. Seyyid Cafer Şehidi.
• Te’vil der Tefsir-i el-Mizan.
• İtibar Senci-yi Tarih ez Menzeri Allame Tabatabai (Allame Tabatabai’nin bakışında Tarihin İtibarını Değerlendirme), Hasan Ahmediyan Dilaviz.

Dış Bağlantılar

• el-Mizan Tefsirinin Metni
• el-Mizan Tefsirini İndir
• el-Mizan Tefsiri Cep Telefonu için İndir
• el-Mizan’ın Türkçe Tercümesi