El-İstibsâr fî ma’htulife mine’l Ahbâr (kitap)
 | |
| Kitap hakkında bilgiler | |
|---|---|
| Kitap ismi | El-İstibsar fi ma ihtelefe min al-ahbar |
| Yazar | Şeyh Tusi |
| Yazım tarihi | Hicri Kameri 5. asr |
| Konu | Fıkhi Rivayetler |
| Yöntem | Rivayet |
| Dili | Arapça |
| Yayın evi hakkında bilgiler | |
| Yayınevi | Farklı yayınevleri |
| Seri | Kutub-u Erbaadan biri |
Al-Istibsar fi ma ikhtelefe min al-akhbar (Arapça: الاستبصار فی ما اختلف من الاخبار) kitabı, Ebu Cafer Muhammed b. Hasan Tusi (460/1067) tarafından yazılan Şia İmamiyye mezhebinin dört temel hadis külliyatından biridir.
Kitabın İçeriği
Kitabın adından da anlaşılacağı üzere, Şeyh Tusi bu eserinde farklı fıkıh içerikli hadisleri bir araya getirmeye çalışmıştır. Kitabın ön sözünde de belirtildiği gibi, daha kapsamlı bir eser olan "Tehzibu’l Ahkam" kitabından sonra, müelliften içinde karşılaştırma yapılacak yalnızca çatışmalı hadislerin yer aldığı daha kısa bir eser yazması talebine binaen, bu kitabı kaleme almıştır. Şeyh Tusi, bu eserinde araştırmacılara uygun kaynaklar vermeye çalıştığı gibi, acemiler için de münasip yollar göstermeye çalışmıştır.[1] "İstibsar" kitabındaki sıralama da öteki kutub-u erbaa kitaplarında olduğu gibi, fıkıh kitaplarındaki dizimle aynı özelliği taşımaktadır. Üç cilt olan eserin[2] ilk iki cildinde (birinci ve ikinci bölümde) (cihat hariç) ibadet konularına, üçüncü ciltte (bölümde) ise, "ukud", "ikaat", "ahkâm", "hudut" ve "diyat" gibi fıkıh içerikli konulara değinilmiştir. Müellif, bazılarında azalma veya çoğalma olmaması için, "İstibsar" kitabında yer alan hadisleri bizzat kendisi seçmiştir. Şeyh Tusi’nin "İstibsar" kitabında verdiği istatistiğe göre, kitapta yer alan hadis sayısı 5511’dir.[3] Oysa kitap titiz bir incelemeye tabi tutulduğunda, içinde yer alan hadis sayısının 5558 olduğu ortaya çıkmaktadır. Bu farklılık, hadislerin sayım yöntemi farklılığından kaynaklanmaktadır.[4]
Hadislerin kaynağı konusunda, müellif ilk önce hadisleri kaynakları ile birlikte kaydedip açıklama metodunu uygulamış ve ilk iki cildinde buna riayet etmiştir. Ancak son cildinde kaynaklar muhtasar olarak yazılmış “Tehzibu’l Ahkâm” kitabı ve daha çok Şeyh Saduk’un (r.a) “Men la yahduruhu’l Fakih” kitabındaki yönteme dönerek, rivayetlerin kaynaklarını kitabın sonunda vermiştir.[5]
Müellif, genel olarak kabul ettiği hadisleri önce zikretmiş ve sonra karşıt hadisleri naklederek, imkân ölçüsünde aralarında bir uyum ve toparlama yoluna gitmiştir.
Müellifin Telif Amacı
Özellikle Şeyh Tusi’nin öğrencileri gibi bazı alimler, kendisinden içinde muteariz ve karşıt hadisleri inceleyecek, toparlayacak, doğru ve zayıf hadisleri belirleyecek yolları açıklayan bir kitap telif etmesini istemişlerdir. Şeyh Tusi bu isteğe olumlu cevap vermiş ve bu kitabı yazmıştır. Şeyh Tusi, bu kitapta ilk önce doğru ve güvenilir hadisleri zikretmiş ve ardından eksiksiz olarak tüm karşıt hadislere değinerek, aralarında gerekli incelemeleri yaptıktan sonra hadisleri toparlama yoluna gitmiştir.
Kitapta Uygulanan Metot
Şeyh Tusi, bu eserinde her babla ilgili olan hadisleri bir yerde toplamış ve bunun yanı sıra rivayetlerin kaynak ve muhtevasını inceledikten sonra, bablarda bulunan (görüntüde) hadisler arasındaki anlaşmazlıkları gidermek için, kendi önerisini sunmuş veya diğer rivayetlere tercih edilen rivayetlerin özelliklerini/tercih yönünü belirtmiştir. Şeyh Tusi’nin hadislerin cem edilmesi ve aralarındaki zahiri ihtilafların giderilmesi konusundaki metodunun, Şeyh Tusi'nin fıkıh usulünde/metodolojisinde özel bir yeri vardır. Bilhassa bu durum, "el-İsibsar" kitabında gayet açık ve net bir şekilde görülmektedir.
Bu nedenle, bu kitabı sadece özel bir hadis kitabı olarak görmek ve fıkhi değerini görmezlikten gelmek doğru değildir. İstibsar kitabındaki sıralama da öteki "Kutub-u Erbaa" kitaplarında olduğu gibi, fıkıh kitaplarındaki dizimle aynı özelliği taşımaktadır.
Her ne kadar Şeyh Tusi (r.a), "İstibsar" kitabında büyük ölçüde önceki kitabına –Tehzibu’l Ahkam- dayansa da, İstibsar'ın genel amacı itibarı ile hem kitabın kategorilere ayrılarak sınıflandırılması ve hem de hadislerin sıralama yöntemi açısından kendisine has bir özelliği vardır; bağımsız bir eser olarak da tanınmaktadır. "İstibsar" kitabının kendisine has ve bağımsız bir kitap olduğunu hem kendisi el-Fihrist kitabında[6] ve hem de çağdaşı olan Neccaşi[7] açıkça belirtmiştir.
Kitabın Özellikleri
- Bu kitap kendi türünde benzersiz bir kitaptır ve muhalif rivayetleri bir araya getirip, toparlaması açısından ilk kitap olma özelliğini taşımaktadır.
- İstibsar kitabı, yüksek itibarının yanı sıra, güzel bir kapsayıcılığa da sahiptir. Seyyid İbn-i Tavus, kitap hakkında şöyle demektedir: “Muhalif rivayetler konusunda kesinlikle İstibsar kitabına da değinmek gerekiyor.”
- Her babın başında, ilk önce güvenilir veya kabul edilen hadislere değinilmiş ve daha sonra diğer hadislere yer verilmiştir.
- Kitapta, tüm fıkhi konulara değil de yalnızca muhalif hadislerin yer aldığı bablara işaret edilmiştir. Ancak kitabın sıralaması, fıkıh kitaplarındaki sıralamayla aynıdır. Şöyle ki kitap taharet ile başlamakta ve diyat ile bitmektedir.
Kitabın Konumu
Bu kitap, Şia rivayet külliyatlarından biri olarak sayılmaktadır. Her müçtehit ve fakih şer'i hükümleri istihraç ederken, mutlaka bu kitaba da başvurmak zorundadır. İstibsar kitabı, Şia’nın dört temel eseri olan Şeyh Kuleyni’nin yazdığı “el-Kafi”, Şeyh Saduk’un yazdığı “Men La Yahduruhu’l Fakih” ve kendisinin yazdığı “Tehzibu’l Ahkam” kitabı ile aynı ayar ve konumdadır. İstibsar kitabının öneminden dolayı, ismi her zaman fihrist kitaplarında geçmiş ve Şii ulema ve fakihler hadislerinden yararlanmışlardır.
Basımı
Bu kitap, Daru’l İslamiye yayınevi tarafından, Tahran’da 4 cilt olarak veziri boyunda 1390 şemsi yılında basılarak yayımlanmıştır.
Yine kitap, 3 cilt olarak 1307 hicri yılında Hindistan’ın Lucknow kentinde taş baskı olarak yayınlanmış ve 1315 hicri yılında Tahran’da basımı yenilenmiştir.
Hasan Musevi Horasani ve Muhammed Ahundi tarafından kitabın bir araştırması yapılmış ve Necef’te 1375 yılında 4 cilt olarak basılmış ve defalarca yayımlanmıştır.
Eski Kopyaları
İstibsar’ın eski kopyaları hakkında ilk önce Ağa Bozorg-u Tahrani’nin[8] belirttiği eksik kopyalara değinmek gerekir. Necef’te bulunan Seyyid Hadi Kaşifu’l Ğıta kütüphanesinde, Cafer b. Ali Meşhedi’nin hattıyla bir kopyası mevcuttur. Bu rapora göre, bu kopya Şeyh Tusi’nin kendi el yazısından alınmadır. Bu kopya 573 hicri yılında yazılmıştır.
Daha sonra Kum’daki Ayetullah Necefi Mer’aşi Kütüphanesinde bulunan sekizinci yüzyılda yazılmış kopyaya işaret etmek gerekir.[9]
Şerh ve Talikleri
İstibsar kitabına açıklama, dipnot, talike yazılması onuncu yüzyıldan itibaren başlamıştır. Bunlardan en önemlileri şu şekildedir:
- "Medariku’l Ahkam" kitabının yazarı Muhammed b. Ali b. Hüseyin Amuli’nin (1009 h.) İstibsar’ın metni ile birlikte yazdığı dipnot. Kitabın kopyası mevcuttur.[10]
- "Maalimu’d-Din" kitabının yazarı Hasan b. Zeynel Abidin Amuli’nin (1011 h.) yazdığı dipnottur. Efendi, "Riyadu’l-Ulema" kitabında bundan bahsetmiştir.[11]
- "Minhacu’l-Makal" kitabının yazarı Mirza Muhammed Esterabadi’nin (1028 h.) yazdığı dipnottur. Kitabın kopyaları Meşhed ve Necef’te görülmüştür.[12]
- Ebu Cafer Muhammed b. Hasan b. Zeynel Abidin Amuli’nin (1030 h.) yazdığı “İstiksau’l İ’tibar” açıklamasıdır. Ağa Bozorg-u Tahrani buna ait birkaç kopyadan bahsetmiştir.[13]
- Kemalettin (veya Nizamettin) Ahmed b. Zeynel Abidin Amuli’nin yazmış olduğu “Minhacu’l Ahbar” açıklaması.[14]
- Molla Muhammed Emin Esterabadi’nin (1036 h.) yazdığı açıklama.[15]
- "Mir Damad" diye bilinen Mir Muhammed Bakır Esterabadi’nin (1040 h.) yazdığı te'lika. Bazen de te'lika yerine açıklama olduğu söylenmektedir. Kitabın kopyası Tahran Sipehsalar kütüphanesinde ve Dublin Chester Beatty’de mevcuttur.[16]
- Şeyh Bahai’nin öğrencisi olan Şeyh Abdullatif b. Ali b. Ahmed b. Ebu Cami Harisi’nin (1050 h.) yazdığı “Camiu’l-Ahbar fi İzahi’l-İstibsar” adlı açıklaması.[17]
- Seyyid Nimetullah Cezairi’nin (1112 h.) yazdığı “Keşfu’l Esrar” adlı açıklaması. Kitabın farklı kopyalarını Ağa Bozorg-u Tahrani göstermiştir.[18]
- "Şehid-i Evvel" lakaplı Muhammed b. Mekki’nin yazdığı “Nuketu’l İrşat” adlı açıklaması.
- Seyyid Mirza Hasan b. Abdurresul Hüseyni Zünuzi’nin yazdığı Şerh-i İstibsar kitabı.
- Allame Meclisi’nin damadı Emir Muhammed b. Emir Abdulvası Hatun Abadi’nin yazdığı Şerh-i İstibsar.[19]
Ayrıca Bakınız
Dosya:Şiiler Neden Sahihi Buhari’ye İtimat Etmemekte Ve Hadis Nakletmemektedirler..pdf
Kaynakça
- ↑ Tusi, c. 1, s. 2- 5.
- ↑ Tusi, el-İstibsar, c. 4, s. 104, 304, 342, 343.
- ↑ Tusi, el-İstibsar, c. 4, s. 342.
- ↑ Bojnurdi, c. 8, s. 3296.
- ↑ Hilli, c. 1, s. 276; Danışpejuh, c. 3, s. 1086- 1087.
- ↑ Tusi, el-Fihrist c. 1, s. 240.
- ↑ Neccaşi, c. 1, s. 403.
- ↑ Ağa Bozorg-u Tahrani, c. 2, s. 14, 15.
- ↑ Kitaphane-i Mer’aşi, hatlı kopya, c. 4, s. 386- 387.
- ↑ Ağa Bozorg-u Tahrani, c. 2, s. 16.
- ↑ Efendi, c. 1, s. 232.
- ↑ Fazıl Mahmud, c. 1, s. 219-220.
- ↑ Ağa Bozorg-u Tahrani, c. 2, s. 30, 31.
- ↑ Kitaphane-i Astan-ı Kuds, Fihrist, c. 5, s. 182.
- ↑ Ağa Bozorg-u Tahrani, c. 13, s. 83.
- ↑ İbn-i Yusuf Şirazi, c. 1, s. 244; Ağa Bozorg-u Tahrani, c. 13, s. 83.
- ↑ Ağa Bozorg-u Tahrani, c. 5, s. 37- 38.
- ↑ Ağa Bozorg-u Tahrani, c. 18, s. 17.
- ↑ Dairetu’l Maarif-i Bozorg-u İslami, "istibsar" maddesi.
Bibliyografi
- Ağa Bozorg-u Tahrani, ez-Zaria.
- İbn-i Yusuf Şirazi, Fihrist-i Kitabhane-i Medrese-i Ali Sipehsalar, Tahran.
- Efendi Abdullah, Riyadu’l Ulema, Ahmed Hüseyni’nin katkılarıyla, Kum.
- Dairetu’l Maarif-i Bozorg-i İslami.
- Danış Pejuh, Neşriye-i Kitaphane-i Merkez-i Danışgah-ı Tahran.
- Tusi, el-İstibsar, Hasan Musevi Horasan, Necef.
- Tusi, el-Fihrist, Muhammed Sadık Bahru’l Ulum’un katkılarıyla, Necef.
- Hilli, Rical, Necef.
- Fazıl Mahmud, Fihrist-i Goherşad Kütüphanesi hatlı kopyalar, Meşhed.
- Kudsi Razevi Kütüphanesi, fihrist.
- Asifiye Kütüphanesi, hatlı.
- Mer’aşi Kütüphanesi, hatlı kopyalar.
- Neccaşi, er-Rical, Musa Şubeyri Zencani’nin katkılarıyla, Kum.