Sika
Sika (Arapça: ثِقه) güvenirlik anlamına gelen bu kelime rical ilminde râvinin güvenilirliğine işaret eden bir tabirdir. Bazı rical alimleri bu ifadeyi İmamiye inancına sahip, âdil ve aynı zamanda zabıt (rivayetleri ezberleme kabiliyetine sahip) bir râvi olarak değerlendirmişlerdir. Sika (güvenilirlik) kelimesi, güvenilir râvileri, yalancı râvilerden ayırt ederek hadis uyduranlardan ayırt etmeyi ifade etmek için kullanılmaktadır. Sika ibaresi ayrıca hem masumların sözlerinde hem de çağımızın muhaddislerinin masum imamlardan aktarılan hadislerde güvenilir râvileri tanımlamak için kullanılmıştır.
Sika sıfatının ispatı yani ravinin inandırıcılığını kanıtlamak için çeşitli kriterler belirtilmiş. Bunlardan bazıları şöyle sıralanmaktadır: On Dört Masumdan birinin veya önceki ya da sonraki rical âlimlerinden birinin râvinin sahihliği hakkında açık beyan etmesi; Sika “ثقه”, Celilü-l Kadr “جلیل القدر” ve Sikate Ayn-i Suduk “ثقة عین صدوق” gibi sözler râvinin güvenilirliğinin bir göstergesi olarak kabul edildiğini tanımlayan anahtar kelimelerdir.
Râvilerin sıkka olarak isimlendirilmesi yani güvenilir olarak kabul edilmesi Rical alimlerinin eserlerinde özellikle tasdik edilen belirli bir raviye ya da bazen de genel olarak tasdik denilen belli bir grup insana atıfta bulunulmasıyla vuku bulur. Tefsir-i Kumi'de tüm ravilerin tasdik edilerek doğrulanması, genel sikaya örnek olarak verilebilir.
Kelime Anlamı
Sika ibaresi, sahih râvilerin tasvirinde kullanılan, râvinin güvenilirliğini gösteren ve ricâlî kaynaklarda en çok kullanılan kelimelerden biridir.[1] Kelime bilimcileri sıkka sözcüğünü güven ve itimat,[2] güven duyulan yer ya da muteber[3] olarak tanımlamışlardır.
Hicri Kameri beşinci asrın Şii rical alimlerinden biri olan İbn-i Gazairi, bir kişinin sıkka sıfatına sahip olmasını onun güvenilirliği için yeterli görmemiş ve Rical ilmine göre sika sıfatını taşıyan kişinin İmamiye mezhebinde, sıddık (doğru sözlü) ve aynı zamanda zabıt (rivayetleri ezberleme kabiliyetine sahip) bir râvi olması gerektiğini belirtmiştir.[4]
Buna karşın, Ebu Ali Hairi (H. K. 1159-1215) ve çağımızın rical alimlerinden biri olan Muhammed Asıf Muhsini’ye göre Rical ilminde sika sıfatından kasıt İslam, olgunluk, akıl, adalet ve iman gibi genel koşulları sağlamak olduğuna inanmaktadırlar. Bu tanıma göre doğru sözlü, güvenilir, muteber ve rivayetleri tanıyabilecek kadar ilmi olan ravilere sika denir.[5] Bazı diğer alimler de sika sıfatını dürüstlüğün ötesinde bir şey olarak görür ve ravide çeşitli rivayet koşulları yerine getirildiğinde güvenilir olduğunu düşünmektedirler. Bunlardan bazıları dürüstlük, zabıt sıfatı, takiye bilgisine sahip, grup içindeki sırları bilmesi, dini inancı ve benzeri özelliklerdir.[6] Ancak çağımızın bazı alimleri çeşitli delillere dayalı olarak muhaddislerin ve ricâllerin çoğunun sika kelimesini lâfzî manasında, yani güvenilen kimse anlamında kullandıklarına ve ricâl ilmindeki bu kelimenin lâfzî manadan öte başka bir manaya sahip olmadığına inanmaktadırlar.[7]
Sika İbaresinin Bir Sıfata Dönüşmesi
Sika kelimesi, Masum İmamların (a.s) sözlerinde veya rivayetlerinde bazı ravilerle bağlantılı olarak kullanılmıştır[8] ve birçok durumda da Sika ravilerini insanlara tanıtmışlardır.[9] Bazı kimseler, bu rivâyetleri esas alarak Ehlibeyt (a.s) ilimlerinde emin (güvenilir) ve alim olmak manasında kullanıldığını belirtmişlerdir.[10] İmam-ı Zaman'dan (a.s) aktarılan bir mektupta sıkka ibaresini masumların sırlarını sahip olan ve sözleri İmam-ı Zaman’ın (a.f) sözleriyle bir olan hüccet sahibi olan kimseler olarak da işaret edilmektedir.[11]
Sika kelimesi, Masum İmamlar’ın (a.s) devrinde ya da ona yakın dönemde yaşayan ravileri tanımlamak için de kullanıldığı görülmektedir; Rical Keşi kitabında 35, Rical Tusi'de 248, Rical Necaşi'de 533 kez râvileri tanıtmak için kullanılması da buna örnek olarak gösterilmektedir.[12] Sıkka kelimesinin türevleri olan “ثقات” ve “ثقتی” gibi kelimeler de ilk dönem rivayet kaynaklarında çokça zikredilmiştir.[13]
Kriterler
Uydurma rivâyetlerin çokluğundan dolayı rical alimleri, doğru rivâyetleri ortaya çıkarmak için güvenilir râvileri tespit etme ve doğru rivâyetlere ulaşmak için bazı yöntemlerini sıralamışlardır.[14] Tanınmış bir Şii fıkıhçı olan Vahit Behbehani, ravilerin doğruluğunu tespit etmek için 39 yöntemden söz etmiştir.[15] Bu yöntemlerden en önemlilerinden bazıları şunlardır: "Masumlardan biri tarafından bir kişinin doğru sözlülüğünün tasdik edilmesi", "Önceki[16] veya sonraki rical alimlerinden birinin onu tasdik etmesi"[17] “Bir kimsenin güvenilirliğinin icma yoluyla tasdik edilmesi, rical alimlerinden birinden vekaleti olması, sıkka rivayetleri “روایة الثقه”, şeyhinin müsaadesi ve rivayetlerin konusunda icma ile tasdik edilmesi “شیخوخة الاجازه و کثرت روایت”.[18]
Tasdik Yolları
Ravilere güvenmek anlamına gelen tasdik, bazen bir şahıs içindir, bazen şahsın ismi anılır ve bazen de geneldir. Bu esasa göre bir rivayette bir râvi güvenilir kabul edilir veya rical alimleri tarafından tasdik edilirse[19] ya da diğer bir ifadeyle belirli bir şahsa işaret ediyorsa,[20] buna ricali eserlerde özel tevsik “توثیق خاص” denilir. Kimlik doğrulama olur. Ricali kaynaklardaki çoğu râvi aynı şekilde tasdik edilmiş ve güven kazanmıştır.[21] Necaşi ve Şeyh Tusi gibi bazı rical alimleri kitaplarını özel tasdik esasına göre yazmışlardır.[22]
Allame Hilli, tasdik ve zayıflatmada çeşitli prensiplere göre hareket etmiştir. Bunlardan biri de belirli bir kişiye özel tasdik varsa, onun imamet inancındaki zayıflığını bertaraf edeceğine olan inancıdır.[23]
Bir grup ravi belirli kurallar ve düzenlemeler tarafından onaylanmış ve güven sağlamışsa[24] bu onay durumuna genel tasdik “توثیق عام” denir.[25] Bununla birlikte rical alimleri genel tasdik örnekleri konusunda farklı görüşlere sahiptirler.[26]
Bazı genel tasdik örnekleri şunlardır: Tefsir-i Kumi’nin kitabında yer alan bütün ravilerin tasdiki, Kamilü-l Ziyarat kitabının tamamının ravileri, Rical Necaşi kitabında adı geçen büyükler, Beni Fazzal senedinde adı geçen tüm raviler,[27] icma ehlinin büyükleri,[28] "İmamların (a.s) vekilleri veya İmam Sadık'ın (a.s) tüm ashabı,[29][30] veya İbn-i Ebi Umeyr gibi bazıları için geçerli olan “انهم لایروون و لایرسلون الا عن ثقه” ibaresindeki insanlardır.[31]
Unutulmamalıdır ki özel tasdike sahip olan bir kişide genel tasdik kesinlikle gerekli değildir.[32]
Tasdik Kelimeleri
Ricâlî eserlerde, râvileri tasdik etmek ve onlara güven sağlamak için bir kısmı kişinin rivayetlerinin doğruluğunu gösteren ve sözlerine inandırıcılık katan ibarelerin yanı sıra bir kısmı da râvinin rivayetini zayıflatan ifadeler kullanılmıştır.[33] Bazı kelimeler sika tarifini içermese de sika sıfatından daha ok kabul görür ve genellikle de Şii büyükleri için kullanılır. Bunlar: "Kabirü-l Şan" (کبیر الشأن), "Celilü-l Kadr" (جلیل القدر), "Azimü-l Menzile" (عظیم المنزله), "Uvseke-n Nas İnde-l Hasse" (اوثق الناس عند الخاصه) ve "Fazlehü Aşhar min en Yusef" (فضله اشهر من ان یوصف) gibi benzeri kelimeler.[34] Diğer bazı kelimeler, güvenilirlik vurgusunun bir işaretidir; " ثقة ثقة", “ثقة عین صدوق”, “ثقة جلیل” ve “ثقة مُعتَمد علیه” gibi. Yalnızca ravinin güvenirliliğini gösteren kelimelerden bazıları da şunlardır: “Sika” (ثقه), "Adl" (عدل), "Saduk" (صدوق), "Sahihü-l Hadis" (صحیح الحدیث) ve "Me'mun" (مأمون).[35]
Bir grup kelime, anlatıcının iyiliğini gösterse de bu onun sika sıfatının bir işareti olmaz; Hadisin delilini güçlendirebilse de bu durum değişmez. Bu lafızlar "Hayır" (خیر), "Salih" (صالح), "Salihu-l Hadis" (صالح الحدیث), "Hasan" (حَسَن), "İtimat edilen" (معتمد علیه), "Men Havassi-l Imam" (من خواص الامام) gibi kelimeler.[36] Bu bağlamda ravilerle ilgili bazı lafızlar da onların zayıflığına işaret ederek bir râvi tarafından nakledilen rivayetlerin geçerliliğini ve sıhhatini yok eder. Bir kimsenin hadis araştırmasının zayıflığına, itikadi bozukluğa, şahsi zayıflığa veya râvinin yanlış davranış özelliklerine işaret eden sözlerdir.[37]
Kaynakça
- ↑ Mar’i, El-Diraya ve El-Rijal’deki makalenin sonu, 1417 h.k, s. 83-62; el-Firuzabadi, el-Kamus el-Muhit, Beyrut, cilt 3, s. 390.
- ↑ Firuzabadi, el-Kamus el-Muhit, Beyrut, cilt 3, s. 390.
- ↑ Dehhoda, Dehhoda Sözlüğü, 1377 h.ş, sıkka kelimesinin altında.
- ↑ İbn-i Gezairi, el-Rical, 1422 h.k, s. 23.
- ↑ Mar’i, El-Diraya ve El-Rijal’deki makalenin sonu, 1417 h.k, s. 83-62; Mohseni, İnsan Biliminde Araştırma, 1432 h.k, s. 187.
- ↑ Ğulam-Ali, Belgesel Çalışmalar: Rivayetlerin belgelerini inceleme yöntemi ile pratik erkekler, 1395 h.ş, s. 263.
- ↑ Ğulam-Ali, Belgesel Çalışmalar: Rivayetlerin belgelerini inceleme yöntemi ile pratik erkekler, 1395 h.ş, s. 263.
- ↑ Necaşi, Rical Necaşi, 1365 h.ş, cilt 1, sayfa 192 ve 490.
- ↑ Sarami, Racali oylarının yetki ilkeleri, 1391 h.ş, s. 36.
- ↑ Kuleyni, el-Kafi, 1429 h.k, cilt 2, sayfa 126; Tusi, el-Gaybe, 1411 h.k, s. 360; Har Ameli, Vasal al-Shia, 1409 h.k, cilt 27, sayfa 138.
- ↑ Kaşi, Rical Kaşi, 1409 h.k, s. 536; Şeyh Saduk, Kamaluddin, 1395 h.k, s. 483, Meclisi, Bihar el-Anvar, 1403 h.k, cilt 50, s. 318.
- ↑ Ğulam-Ali, Belgesel Çalışmalar: Rivayetlerin belgelerini inceleme yöntemi ile pratik erkekler, 1395 h.ş, s. 263.
- ↑ Ğulam-Ali, Belgesel Çalışmalar: Rivayetlerin belgelerini inceleme yöntemi ile pratik erkekler, 1395 h.ş, s. 263.
- ↑ Rabbani, Hadis Alimlerinin Bilgilerinin Üslubu, 1385 h.s, s. 177.
- ↑ İrvani, Durusun temhidiyyetun fi qevaidir ricaliyye, 1431 h.k, s. 109.
- ↑ İmamlar (a.s) döneminden altıncı yüzyıla kadar ilk dönem ricâl âlimlerinin belirli bir râvînin güvenilir olduğu iddiası, o râvînin inanılırlığının sebebidir (Rabbani, Risale-i Müslimlerin ilminin üslûbu). hadis, 1385, s. 179).
- ↑ Yani Allame Hilli, İbn-i Davud Hilli, Seyyid İbn-i Tavus ve Mohakek Hilli gibi isimler râvilerden birinin güvenilirliğini teyit ederse, bu onun güvenilirliğine bir delil olacaktır (Rabbani, Sylistics of Knovledge of Hadith Scholars, 1385 h.s)., s. 177). var. Daha fazla bilgi için bakınız: İrvani, Erkeklerin kurallarında hazırlık dersleri, 1431 h.k, s. 116-122.
- ↑ İrvani, Erkeklerin kurallarında hazırlık dersleri, 1431 h.k, s. 109-168; Rabbani, Hadis Alimlerinin Bilgilerinin Üslubu, 1385 h.ş, s. 180-188.
- ↑ İrvani, Erkeklerin kurallarında hazırlık dersleri, 1431 h.k, s. 33.
- ↑ Subhani, İnsan Biliminde Genellikler, 1410 h.k, s. 205.
- ↑ Ğulam-Ali, Belgesel Çalışmalar: Anlatı Belgelerini İnceleme Yöntemiyle Pratik Adamlar, 1395 h.ş, s. 266; İrvani, Erkeklerin kurallarında hazırlık dersleri, 1431 h.k, s. 33.
- ↑ İrvani, Erkeklerin kurallarında hazırlık dersleri, 1431 h.k, s. 33.
- ↑ Rahman Sıtayeş, Şii ricali kitaplarına aşinalık, 1385, s.156.
- ↑ Subhani, İnsan Biliminde Genellikler, 1410 h.k, s. 205.
- ↑ İrvani, Erkeklerin kurallarında hazırlık dersleri, 1431 h.k, s. 33 ve 171.
- ↑ Örneğin, bakınız: İrvani, Erkeklerin kurallarında hazırlık dersleri, 1431 h.k, s. 37.
- ↑ İrvani, Erkeklerin kurallarında hazırlık dersleri, 1431 h.k, s. 33-38.
- ↑ Aşebın sıhhati, öldürme ve İmamların (a.s) sahabelerinin üç sınıfından altı kişilik üç grup gibi bazıları tarafından öne sürülen bir teoridir. Daha fazla bilgi için bakınız: Rahman Satayeş, Şii Erkeklerin Ana Kaynaklarını Tanımak, 1385 h.ş, s. 455.
- ↑ Ğulam-Ali, Belgesel Çalışmalar, Rivayet Belgelerini İnceleme Yöntemiyle Pratik Adamlar, 1395 h.ş, s. 266.
- ↑ Şeyh Tûsî'nin dile getirdiği bu konuda ricâller arasında görüş ayrılığı vardır; Daha fazla bilgi için bakınız: Rahman Sıtayeş, Şii erkeklerin ana kaynaklarını tanımak, 1385 h.ş, s. 312.
- ↑ Seifi Mazandarani, Ruhun Terazisi, Kum, s. 341.
- ↑ Ğulam-Ali, Belgesel Çalışmalar, Anlatı Belgelerini İnceleme Yöntemiyle Pratik Adamlar, 1395 h.ş.
- ↑ Mar’i, El-Diraya ve El-Rijal’deki makalenin sonu, 1417 h.k, s. 83-62; Seifi Mazandarani, Ruhun Terazisi, Kum, s. 218.
- ↑ Ğulam-Ali, Belgesel Çalışmalar: Anlatıların Belgelerini İnceleme Yöntemiyle Pratik Adamlar, 1395 h.ş, s. 268-270.
- ↑ Ğulam-Ali, Belgesel Çalışmalar, Anlatıların Belgelerini İnceleme Yöntemiyle Pratik Adamlar, 2006, s. 270-272.
- ↑ Ğulam-Ali, Belgesel Çalışmalar: Anlatı Belgelerini İnceleme Yöntemiyle Pratik Adamlar, 1395 h.ş, s. 272-273.
- ↑ Ğulam-Ali, Belgesel Çalışmalar: Anlatı Belgelerini İnceleme Yöntemiyle Pratik Adamlar, 1395 h.ş, s. 272-273.
Bibliyografya
- İbn-i Gezairi, Ahmed İbn-i Hüseyin, el-Rical, Muhammed Rıza Hüseyni Celali tarafından yapılan araştırma, Kum, Dar el-Hadith, 1422 h.k.
- İrvani, Muhammed Bakır, Erkeklerin kurallarında hazırlık dersleri, Kum, Medin Yayınları, 1431 h.k.
- Serbest acan, Muhammed İbn-i Hasan, Şii demektir, Kum, el-Bayt Vakfı (a.s), 1409 h.k.
- Rabbani, Muhammed Hasan, Sylistics of Knovledge of Hadith Scholars, Kum, Curisprudential Center of Imams, 1385 h.ş.
- Rahman Sıtayeş, Muhammed Kazem, Şii ricali kitaplarına giriş, Tahran, Samat, 1385 h.ş.
- Subhani, Cafer, İnsanların Bilgisinde Genellikler, Kum, Kum Ruhban Okulu, 1410 h.k.
- Seifi Mazandarani, Ali Ekber, Anlatı Ölçeği, Kum, İslami Yayıncılık Enstitüsü, Bita.
- Şeyh Saduk, Muhammed İbn-i Ali, Kamaluddin ve tüm nimetler, Ali Ekber Ghaffari'nin araştırması, Tahran, Islamia, 1395 h.k.
- Şeyh Tusi, Muhammed İbn-i Hasan, el-Gaybe, Kum, Dar el-Ma'arif el-Islamiya, 1411 h.k.
- Sarami, Seyfullah, Racali görüşlerinin otoritesinin ilkeleri, Kum, Dar el-Hadith, 1391 h.ş.
- Ğulam-Ali, Mehdi, Belgesel Çalışmalar: Rivayet belgelerini inceleme yöntemi ile pratik erkekler, Kum, Dar el-Hadith, 1395 h.ş.
- El-Firuzabadi, Muhammed İbn-i Ya'kub, el-Kamus el-Muhit, Beyrut, Dar el-Kitab el-Alamiya, Bita.
- Kaşi, Muhammed İbn-i Omar, Rical Kaşi, Meşhed, Meşhed Üniversitesi Yayıncılık Enstitüsü, 1409 h.k.
- Kuleyni, Muhammed İbn-i Ya'kub, el-Kafi, Kum, Dar el-Hadith, 1429 h.k.
- Allame Meclisi, Muhammed Bakır, Bihar el-Anvar, Beyrut, Dar el-Ihya el-Tarat el-Arabi, 1403 h.k.
- Mohseni, Muhammed Asif, Research in Science of Men, Kum, Mustafa el-Alami Çeviri ve Yayıncılık Merkezi, 1432 h.k.
- Mar’i, El-Diraya ve El-Rijal’deki makalenin sonu, Beyrut, 1417 h.k.
- Necaşi, Ahmed İbn-i Ali, Rical Necaşi, Kum, İslami Yayıncılık Enstitüsü, 1365 h.ş.