Abdullah bin Sebe
Abdullah bin Sebe, tarihi ve Ricali (Rical-i Keşi) kaynakların çelişkili anekdotları anlattığı erken dönem İslam tarihinin Hicri Kameri otuzlu ve kırklı yıllarında en tartışmalı figürlerinden biridir.
İbn-i Sebe'nin adı ilk olarak Sünni tarihçi Muhammed İbn-i Cerir Taberi tarafından kayıtlara geçmiştir. Şii kaynaklarında ise bu isim ilk olarak Rical-i Keşi kitabında kayıtlara geçmiştir. Bu kaynaklara göre Abdullah bin Sebe üçüncü halife Osman bin Affan döneminde Müslüman olmuş bir Yahudi'dir.
Sünni tarihçilerin birçoğu onu Müslümanları Osman'a karşı isyana teşvik eden ve Şii mezhebini kuran kişi olarak görmektedirler; Ancak Şii tarihçiler, yeni Müslüman olmuş birinin halifeye karşı isyana teşvik edecek kadar Müslüman toplumunu etkileyemeyeceğini belirtmektedirler. Bazı Şii alimleri Abdullah bin Sebe'yi bir Gulat (İfratçı Şii) olarak kabul ederken, bazıları ise onun var olmadığına ve hayali bir karakter olduğuna inancındadır.
İbn-i Sebe hakkında, en detaylı bilgilere sahip kitap Şii alim Seyit Murtaza Askeri'nin (1386-1393) “Abdullah bin Sebe ve Son Mitler” (عبدالله بن سبا و اساطیر اخری) monografi kitabıdır.
Kişiliği
Sünni tarihçi Muhammed İbn-i Cerir Taberi'ye göre Abdullah bin Sebe, üçüncü halife döneminde Müslüman olmuş bir Yahudiydi ve San’alı idi.[1] Bu alime göre Abdullah bin Sebe, Osman bin Affan'ı halifeliğin gaspçısı olarak görüyordu ve ona karşı ayaklanmayı açıkça destekliyordu.[2] Ancak Şii bir tarihçi olan Resul Caferiyan, Müslüman toplumunun yeni Müslüman olmuş bir Yahudi’yi halifeye karşı ayaklanmanın nedeni olabilecek kadar aciz olamayacağına inandığını belirtmiştir.[3]
Abdullah bin Sebe hakkında farklı görüşler
İslami kaynaklarda Abdullah bin Sebe'nin kişiliği ve kim olduğu hakkında farklı görüşler bulunmaktadır. Sünni kaynaklarında Şiiliğin kurucusu ve üçüncü halife Osman'a karşı isyanın nedeni olarak kabul edilir. Pek çok Şii alime göre bir Gulatçıdır. (İfratçı Şii) Bazı çağdaş Şii akademisyenler de onun hiç var olmadığını, tamamen uydurulmuş hayali biri olduğunu savunmaktadırlar.
Sünni bir tarihçisi Taberî, pek çok takipçisi olan Abdullah bin Sebe'nin üçüncü halife Osman'a suikast ve Şii dininin kurucusu gibi erken dönem İslam tarihindeki önemli olayların temel sebebi olduğunu düşünüyor.[4]
Şii alimler, Abdullah bin Sebe'yı İmam Ali'yi abartan ve onu tanrı statüsüne yükselten (Gulatçı) bir şahıs olarak görüyorlardı. Bu abartılı söylemleri nedeniyle Şii İmamları tarafından da lanetlenmiştir.[5]
Allame Tebatebayi, Allame Askeri ve Dr. Taha Hüseyin gibi bazı çağdaş ilim insanları, temelde Abdullah bin Sebe adlı bir kişinin var olmadığına ve bu hayali kişiliğin Seyf bin Ömer gibi insanlar tarafından yaratıldığına inanmaktadır.[6]
Bir Arap alimi olan Ali el-Verdî, Abdullah bin Sebe’nin hayali bir karakter olduğu teorisini doğruluyor. Taberî tarihinde bahsedilen kişisel özelliklerinden çoğunun ve benzerlerinin İslam Peygamberi (s.a.a) ve İmam Ali'nin (a.s) yarenlerinden olan Ammar bin Yasir'e uyduğunu iddia etmektedir. Ammar bin Yasir'in Sebe’lerin lideri ve hatta Abdullah bin Sebe'nin bizzat kendisi olarak düşünülebileceği sonucuna varmıştır.[7] Ammar'ın kaynaklarda İbn-ül Suda ile bilinen lakabı Abdullah bin Sebe için de kullanılmıştır. Yine Ammar'ın İmam Ali’ye (a.s) bağlılığı, insanları ona biat etmeye davet etmesi ve Cemel Savaşı'ndaki aktif rolü,
Ammar bin Yasir ve Abdullah bin Sebe arasındaki kişisel benzerlikler olarak kabul edilir.[8]
Kaynak Değerlendirilmesi
Abdullah bin Sebe isminden bahseden kaynaklar Sünniler arasında Tarih-i Taberî'nin tarihi ve Şiiler arasındaki Rical-i Keşi kaynaklarıdır. Bu tarihi kaynaklardan ilki Tarih-i Taberî'dir. (H. Kameri 224-310) Abdullah bin Sebe’nin şahsını anlatan Taberî belgesi, Seyf bin Ömer’i kaynak alarak iddalarını ona dayandırmaktadır. İbn-i Esir (H. Kameri 630’da öldü)[9] ve İbn-i Esaker (H. Kameri 571’de öldü)[10] gibi diğer tarihçiler de yine Seyf 'e atıfta bulunarak olayı günümüze aktarmışlardır.
Seyf bin Ömer, yani sözde Abdullah bin Sebe’nin varlığını kanıtı olan anlatıcısının rivayetleri birçok Sünni alimin gözünde zayıf ve güvenilmezdir. Yahya bin Mu'in (H. Kameri 233'te öldü), Nisa'i (H. Kameri 303'te öldü),[11] Ebu Davud (H. Kameri 275'te öldü),[12] İbn-i Hammed Akıli (H. Kameri 322'de öldü),[13]İbn-i Ebi Hatim (H. Kameri 327'de öldü)[14] ve İbn-i Habban (H. Kameri 354'te öldü)[15] gibi alimler ondan rivayet aktarılan rivayetleri zayıf, yalan ve çoğunlukla güvenilmez olduğunu beyan etmişlerdir.
Bunun yanı sıra Rical-i Keşi Kitabının kendisi de İbn-i Sebe hakkındaki bazı rivayetleri zayıf veya geçersiz saymıştır. Tarihçi Seyit Mürteza Askeri bunun için iki neden öne sürdü:
- Bu rivayetler Kutub-u Erbaa’da (Şii Hadis Kaynağı) yer almamıştır ve bu durum Şii âlimlerin söz konusu rivayetlere olan güvensizliğinin bir işaretidir.
- Necaşi, Muhaddis Nuri ve Muhammed Taki Şuşteri gibi ilim insanları, Keşi kitabının hatalı ve zayıf rivayetlere sahip olduğunu düşündüler.[16]
Kaynakça
- ↑ Teberi, Milletler ve Krallar Tarihi, Beyrut, cilt 4, s.340.
- ↑ Teberi, Milletler ve Krallar Tarihi, Beyrut, cilt 4, s.340.
- ↑ Caferyan, Halifelerin Tarihi, 2015, s.160.
- ↑ (Bakınız Teberi, History of Nations and Kings, Beyrut, cilt 4, sayfa 340; İbn-i Athir, el-Kamil Fi el-Tarikh, 1385 AH, cilt 3, sayfa 154; İbn-i Asaker, Şam Şehri Tarihi, Dar el-Fikr, cilt 29, ss.3-6.
- ↑ Örneğin, bkz. el-Tusi, The Authority of the Knowledge of Men, el-Bayt Institute for the Revival of Heritage, cilt 1, s. 323-324.
- ↑ Bkz. Asgari, Abdullah İbn-i Saba and the Last Myths, 1417 AH, cilt 2, 308; Tabatabai, "Abdullah İbn-i Saba", s. 194; Taha Hussein, el-Fitna el-Kubra, Kahire, 2. cilt, s.134.
- ↑ el-vardi, Vaazlar of the Sultans, 1995, s.174.
- ↑ Tebatebayi, "Abdullah İbn-i Saba", s. 220-221.
- ↑ İbn-i Athir, el-Kamil Fi el-Tarikh, 1385 AH, cilt 3, s.154.
- ↑ İbn-i Asaker, Şam Şehri Tarihi, Dar el-Fikr, cilt 29, s. 3-4.
- ↑ Nisai, güçsüz ve terk edilmiş kadınlar, 1396 AH, s.50.
- ↑ İbn-i Hajar, Tahdhib el-Tahdhib, 1326 AH, cilt 4, s.295.
- ↑ İbn-i Ahmed, el-Dhafa 'el-Kabir, 1404 AH, 2. cilt, s.175.
- ↑ İbn-i Abihatam, el-carh ve-l Taddil, 1371 AH, cilt 4, s.278.
- ↑ İbn-i Habban, Yaralı, 2017 AH, 1. cilt, s.345.
- ↑ Asgari, Abdullah İbn-i Saba ve diğer mitler, 1417 AH, 2. cilt, s. 177-180.
Bibliyografya
- İbn-i Abi Hatim, Abdul Rahman İbn-i Muhammed, el-carh va el-Taddil, Hyderabad, Assembly of the Ottoman Encyclopedia, 1371 AH 1952 AD.
- İbn-i Athir cazri, Ali İbn-i Muhammed, el-Kamil Fi el-Tarikh, Beyrut, Dar Sader, 1385 AH.
- İbn-i Huhban, Muhammed, Muhaddithin'den Yaralı ve Zayıf ve Terkedilmiş, Araştırmacı: Mahmut Ibrahim Zayed, Halep, Dar el-vai ', 2017 AH.
- İbn-i Muhammed el-Akili, Muhammed İbn-i Amr, el-Dhafa 'el-Kabir, Mohakek Abd el-Mu'ti Amin kalaci, Beyrut, Dar el-Muktab el-Alamiya, 1404 AH, 1984.
- İbn-i Hacar Askalani, Ahmad İbn-i Ali, Tahdhib el-Tahdhib, Hindistan, Military Encyclopedia Press, 1326 AH.
- İbn-i Asaker, Ali İbn-i Hassan, Şam Şehri Tarihi, Mohakek Ali Shiri, Beyrut, Dar el-Fikr, Bita.
- Caferyan, Rasool, Hz. Peygamberin Ölümünden Emevilerin Düşüşüne Halifelerin Tarihi (11-1322 AH), Kum, Dalil Ma, 2015.
- el-vardi, Ali, Preacher of Sultans, Beyrut, Dar Kofan Publishing, 1995.
- Tabatabai, Seyyed Muhammed Hussein, "Abdullah İbn-i Saba", Şii Okulu Dergisi, No. 4, Mayıs 1960.
- Tabari, Muhammed İbn-i carir, History of Nations and Kings, araştırmacı Muhammed Abul-Fazl Ibrahim, Lübnan, Beyrut (Noor Dicital Kütüphanesi versiyonu).
- Tusi, Muhammed İbn-i Hassan, The Authority of Knoving the Men (Kill Men) by Mohakek Mehdi Racaei ve Muhammed Bakir İbn-i Muhammed Mirdamad, Kum, el-Bayt Mirasın Yeniden Canlandırılması Enstitüsü, Bita.
- Taha, Hüseyin, el-Fitna el-Kobra, Dar el-Ma'arif, Kahire, Bita
- Asgari, Mürteza, Abdullah İbn-i Saba ve diğer mitler, Tahran, İslami Bilimsel Meclis, 1417 AH / 1997 AD.
- Nisa'i, Ahmet İbn-i Shoaib, zayıf ve kadınlar için terk edilmişler, Halep, ال Dar el-vai'i, 2017 AH.