Cemel Savaşı: Revizyonlar arasındaki fark

  |  data5 =  Hicri kameri 36. yılın Cemaziyülahır ayının ortası Perşembe günü veya Cemaziyülevvel ayının onuncu günü

  |  data9 =  İmam Ali’ye olan biatlerini bozdukları için "Nakisin" olarak adlandırılan Müslümanlardan bazıları İmam Ali’ye (a.s) karşı ayaklandılar.

| label13 = Hz. Ali’nin (a.s) Ordusunun Şehitleri

  |  data13 = 400 - 5000 kişi arasında

'''Cemel (Nakisin) Savaşı''' (Arapça: '''حرب الجمل'''); [[Allah Resulü]]nün (s.a.a) eşi [[Ayşe]], [[Talha]] ve [[Zübeyr]] önderliğindeki grubun, zamanın halifesi olan [[İmam Ali]]’ye (a.s) karşı başlattıkları savaşın adıdır. Cemel savaşı, hicri kameri 36. yılda [[Basra]] civarında meydana gelmiştir. Ayşe ve beraberindekiler, üçüncü halife [[Osman]]’ın intikamını alma bahanesiyle bu savaşı başlatmışlardır. [[Birinci halife Ebu Bekir|Birinci halife]]nin kızı Ayşe’nin, kızıl saçlı ve “asker” adlı bir erkek deveye binerek, bu savaşa katılmasından dolayı bu savaş, Cemel (erkek deve) savaşı olarak adlandırılmıştır. [[Müslüman]]ların ilk iç savaşı sayılan [[Cemel (Nakisin) Savaşı|Nakisin savaşı]] İmam Ali’nin (a.s) ordusunun mutlak zaferi, Talha ve Zübeyir’in öldürülmesi ve Ayşe’nin de saygın bir şekilde [[Medine]]’ye gönderilmesiyle son bulmuştur.<br />

Cemel ordusunun başındakilerin ilk önce halife unvanıyla [[İmam Ali]]’ye (a.s) biat etmeleri ve ardından biat ve anlaşmalarını ihlal ederek, savaşa girmelerinden dolayı onlara "Nakisin" (biat ve ahdini bozanlar) denmiştir. Bu savaş "Nakisin savaşı" olarak da adlandırılmıştır.<br />

"Cemel" erkek deve anlamına gelmektedir. [[Ebu Bekir|Birinci halife]]nin kızı [[Ayşe]], kızıl saçlı ve “asker” adlı bir erkek deveye bindiğinden dolayı<ref> Taberi, c. 4, s. 452, 456 ve 507.</ref> bu savaşa "Cemel savaşı" denmiştir.

“Şüphesiz Allah [[Muhammed]]'i (s.a.a) gönderdiği vakit, Araplar içinde ne bir kitap okuyan vardı ve ne de bir peygam­berlik iddia eden. (Daha sonra) Peygamber (s.a.a) onlara kılavuzluk etti ve onları yurtlarına yerleştirdi. Rahat huzura erdirdi/çaresizlikten kurtardı. Böylece mızrakları doğruldu, (bağımsızlığa ve işlerinde düzene kavuştular.) Onların oynak ve titrek taşı sükunete / itminana ulaştı. (Emniyetsizlikten dolayı hâsıl olan ıstırapları yok oldu.) Allah'a andolsun ki ben onları (hidayet ve kurtuluşa) sevk edenlerin arasındaydım. Ta ki batıl tümüyle yüz çevirip kaçtı. Ben bu yolda ne aciz oldum ve ne de korktum. Benim bu gidişim (basra halkıyla savaşa gitmem), peygamberle birlikte halkın hidayet ve kurtuluşu için gidişim gibidir. Şüphesiz "hak içinden ortaya çıksın" diye batılı yaracağım. Benim Kureyşle ne işim var? (Bu kadar bana düşmanlık etmelerinin nedeni nedir?) Allah'a andolsun onlar kâfirken de onlarla savaştım. Şu anda fitne-fesada düşüp, hak yolundan sapmışlarla da onlarla savaşacağım…”

İmam Ali (a.s) [[Nehcü’l Belağa]]’nın 148. hutbesinde şöyle buyurmaktadır: “Her ikisi de (Talha ve Zübeyr) idareciliği (hilafeti) üzerine almak; öbürüne vermeyip kendine mal etmek ister.”<ref> Nehcü’l Belağa, s. 144.</ref><br />

Müminlerin emiri İmam Ali’ye (a.s) karşı beslenen kin ve nefretin varlığı inkar edilemez. [[Hz. Ali]] (a.s) kendisine karşı kin ve nefret duyulmasına neden olan etkenlerin geçmişini beyan etmiştir. Onlardan bazıları şunlardı:

# Çünkü Peygamber (s.a.a) beni, Ayşe’nin babasına üstün kılmıştı.

# Çünkü Peygamber (s.a.a) beni, kendisine kardeş seçmişti.

# Çünkü Allah Resulü (s.a.a) [[Hayber Savaşı|Hayber]] günü, diğerlerinin başarısız olmasından sonra, [[Bayrak Hadisi|bayrağı]] benim elime vermişti ve ben de zafer kazanmıştım. İşte benim zafer kazanmam da onların üzülmesine neden olmuştur…<ref> Mufid, s. 409.</ref><br />

Ayrıca kendilerini İmam Ali (a.s) ile aynı seviyede gören [[Talha]] ve [[Zübeyr]], devlet işlerinde [[Hz. Ali]]’nin (a.s) kendileriyle istişare edeceğini ve üçüncü halife [[Osman]]’ın ölmesiyle hükümetin bir bölümünü de elde edeceklerini ümit ediyorlardı. Ancak bunlardan hiçbiri gerçekleşmedi. Durum böyle olunca da bu ikisinin Müminlerin Emiri İmam Ali’ye (a.s) olan husumetleri aşikar oldu.

'''Birinci Delil:''' Talha, [[Basra]] halkı arasında yaptığı konuşmasında [[İmam Ali]]’ye (a.s) karşı savaşının nedenini Hz. Peygamber (s.a.a) ümmetinin ıslahı ve Allah’a itaati yaygınlaştırma olarak açıklamıştır.<ref> Mufid, s. 304.</ref><br />

'''İkinci Delil:''' Üçüncü halife Osman’ın intikamı: Onlar Osman’ın katilinin [[İmam Ali]] (a.s) olduğunu ve İmam'ın (a.s) Osman’ın katillerini desteklediğini iddia ederek, kendilerini Osman’ın kanının talep edicileri olarak tanıtıyorlardı. Onların bu iddialarına karşılık [[Hz. Ali]] (a.s), Osman’ın asıl katillerinin kendileri olduğunu belirterek,<ref> Meclisi, c. 32, s. 121; Nehcü’l Belağa, s. 134.</ref> onların intikam taleplerinin kimsenin kendileri aleyhinde bir iddiada bulunmamaları için olduğunu söyledi.<br />

Hz. Ali (a.s) [[Nehcü’l Belağa]]’da şöyle buyurmaktadır: “Vallahi, Osman'ın kanını aceleyle istemesinin sebebi, ancak o kanın kendisinden istenmesinden korkmasıydı. Çünkü bu konuda o şüphe altındadır. Toplumda Osman aleyhinde bulunmada ondan daha hırslısı yoktu. Bu nedenle işi karıştırmak ve halkı şüpheye düşürmek için buna kalkıştı.”<ref> Nehcü’l Belağa, s. 250.</ref><br />

'''Evvela:''' İmam Ali’nin (a.s) Cemel ashabı hakkındaki suçlama ve serzenişlerinin çoğunda Talha ve Zübeyr hedef alınmıştır. Zira İmam (a.s, savaşın asıl müsebbiplerini Talha ve Zübeyr bilmekteydi. Başka bir ifadeyle Ayşe’nin bu savaştaki rolü fer’i idi ve o ikisi tarafından kullanılmıştır.<br />

'''İkincisi:''' Görüldüğü üzere Cemel ashabının kendilerini haklı kılmaları için zikrettikleri delillerden hiçbiri geçerli değildir. Osman’ın öldürülmesi ve kanının talebi sadece bahaneydi. Zira Ayşe’nin üçüncü halife Osman ile arası iyi değildi. Ayşe’nin kendisi Osman’ın evi kuşatıldığında Osman’a itiraz edenleri, hak talep edenler olarak anmıştır. Buna rağmen Ayşe, halkın İmam Ali’ye (a.s) biat ettiğini duyunca, hemen Osman’ın zulümle öldürüldüğünü dile getirmiş ve Osman’ın katillerinin cezalandırılmasını istemiştir. Hatta Ayşe’nin [[Allah Resulü]]nün (s.a.a) gömleğini Osman’a götürerek, “Henüz Allah Resulü'nün (s.a.a) kefeninin rutubeti kurumadan sen onun getirdiği hükümleri tahrif ediyorsun” dediği nakledilmiştir.<ref> İbn-i Ebi’l Hadid, c. 6, s. 215.</ref>

Bazı [[Mutezili]] âlimler, Ayşe ve yârenlerinin [[İyiliği emretmek, kötülükten sakındırmak|iyiliği emretmek ve kötülükten sakındırmak]] niyetinde olduklarını söylemişlerdir.<ref> Mufid, s. 64.</ref><br />

[[İbn-i Ebi’l Hadid Mutezili]] Cemel savaşını başlatanlar hakkında şöyle yazmaktadır: Bizim Mutezili yazarlarımıza göre, Ayşe, Talha ve Zübeyr dışındaki herkes helak olmuştur. Zira bu üçü tövbe etmiştir. [[Tövbe]] etmeden bunların hükmü de isyanında ısrar ettikleri için cehennemdir.<ref> İbn-i Ebi’l Hadid, Abdülhamit, Şerh-i Nehcü’l Belağa, Tahkik: Muhammed Ebulfazl İbrahim, Kahire, 1378 – 1384 / 1959 – 1964, c. 1, s. 9.</ref>

O ikisi, İmam Ali’den (a.s) Basra ve Kufe (veya [[Irak]] ve [[Yemen]]) valiliklerini kendilerine vermesini istediler. Ancak Ali (a.s) onları bu işe layık görmedi.<ref> İbn-i Kuteybe, c. 1, s. 51 – 52; Taberi, c. 4, s. 429 - 438.</ref><br />

Bazıları, Talha ve [[Zübeyr]]'in biat ve ahitlerini bozmalarının sebebini, İmam Ali b. Ebi Talib’e (a.s) zorla ve korkudan dolayı biat ettikleri iddiasını gerekçe göstermişlerdir.<ref> Belazuri, c. 2, s. 158; Taberi, c. 4, s. 435.</ref>

“Her ikisi de (Talha ve Zübeyr) yönetimi üzerine al­mak, öbürüne vermeyip kendine mal etmek ister. Onlar ne sağlam bir ilahi ipe sarılmışlar ve ne de O'na erişmekte bil­vesile edinmişlerdir. Her biri diğerine kin güdüp durur. Pek yakında üzerinden perde kalkacak. Allah'a andolsun, ikisinden biri yönetime erişse, ya mutlaka bu öbürünün canını alır ya da öbürü bunu helak eder...”

Talha ve Zübeyr amaçlarına ulaşmak için, Osman’ın öldürülmesinden önce Umre için Mekke’ye giden Ayşe’den, Osman’ın kanını talep etmek ve (şimdilerde İmam Ali’nin (a.s) yakın yaranlarından ve ordusunun komutanlarından olan) Osman’ın katillerinden intikam almak için kendilerine katılmasını istediler. Ayşe ise, bir müddet sonra onların bu isteğini kabul etti.<ref> Belazuri, c. 2, s. 159; Dinveri, c. 1, s. 144; İbn-i A’sem Kufi, c. 2, s. 452.</ref><br />

[[İmam Ali]] (a.s) [[Nehcü’l Belağa]]’nın 172. hutbesinde bu noktaya değinerek, şöyle buyurmaktadır: “'''Çıkıp, Resulullah’ın (s.a.a) hürmetini oraya buraya sürüklediler. Bir halayığı satın alıp götürür gibi, onu alıp Basra'ya götürdüler. O ikisi kendi kadınlarını ise, evde sakladılar. Resulullah'ın (s.a.a) haremindeki zevcesini kendileri ve başkaları için meydana çıkardılar. İsteyerek ve zorlama olmaksızın bana biat etmiş bir ordu ile yollara düşürdüler. Basra'daki valime, Müslümanların beytülmalının koruyucularına ve diğer ahaliye saldırdılar. Bir kısmını işkenceyle ve bir kısmını da hileyle öldürdüler.'''”<ref> Nehcü’l Belağa, s. 178.</ref><br />

[[Zübeyr]], Hz.Peygamber'in (s.a.a) ve İmam Ali’nin (a.s) halasının oğlu ve Ayşe’nin ise, kardeşinin kocasıydı. Oğlu Abdullah, Ayşe, Talha ve Zübeyr’i bir araya getirmede ve savaşın ateşini fitillemede önemli bir rol oynamıştır.<ref> İbn-i Esir, c. 2, s. 249 – 250 ve c. 3, s. 242 - 243.</ref> Ayşe’nin daha önceden [[İmam Ali]]’ye (a.s) karşı olan kin ve nefreti de<ref> Nehcü’l Belağa, hutbe 156; Taberi, c. 4, s. 544; Mufid, c. 1, s. 425 - 434.</ref> Talha ve Zübeyr’le birlik olmasında müessir ve etkili olmuştur.<br />

Böylece halkın teveccüh ettiği Hz. Peygamber'in (s.a.a) eşi Ayşe olmadan bir sonuç elde edemeyeceklerini bilen Talha, Zübeyr ve diğerleri, Ayşe’nin onayını kazanarak bir ordu oluşturdular.<ref> Taberi, c. 4, s. 450 - 451; Mufid, c. 1, s. 226 - 227.</ref><br />

Cemel ashabı [[Abdullah b. Amir]]’in önerisi üzerine (Medine’ye gitme görüşünde olan Ayşe’nin aksine) Basra’ya doğru hareket etme kararı aldılar. Zira Medinelilerle karşılaşma güçleri yoktu. Ayrıca Basra halkı Talha ve Zübeyr taraftarıydılar ve Abdullah’ın da orada yarenleri bulunmaktaydı. Neticede 900 kişisi Mekke ve Medine halkından olan 3000 kişilik ordu yola çıkmak üzere harekete geçti.<ref> Belazuri, c. 2, s. 157 – 159; Taberi, c. 4, s. 454; İbn-i A’sem Kufi, c. 2, s. 453; Mes’udi, c. 3, s. 102.</ref><br />

Haber [[Basra]]’ya ulaşınca, [[Osman b. Huneyf]] (İmam Ali’nin (a.s) Basra valisi), [[İmran b. Husayn]] ve [[Ebu’l Esved Dueli]]’yi gelişinin ve muhalefet edişinin sebebini sormaları için [[Ayşe]]’ye gönderdi.<br />

Ayşe onlara şöyle dedi: “İsyancılar Hz. Peygamberin (s.a.a) haremine saldırarak Müslümanların halifesini zalimce öldürdüler, mallarını yağmaladılar, haram şehrin ve [[Haram Aylar|haram ay]]ın hürmetini kırdılar. Ben Müslümanları yaptıklarından haberdar etmek ve durumu düzeltmmek için ne yapılması gerektiğini söylemek için geldim.” Talha ile Zübeyr de (Ayşe ile) aynı görüşte olduklarını ve Osman’ın intikamını almak için geldiklerini; ayrıca kendilerinin Ali b. Ebi Talib'e zorla biat ettiklerini söylediler.<br />

Onlar ise, Osman'ın katillerinden kimsenin burada olmadığını; Osman'ın kanını istemenin kendisinden daha çok Ali'ye düşeceğini; aynı zamanda kendisinin kadın olduğunu ve Allah’ın emriyle Hz. Peygamberin (s.a.a) diğer eşleri gibi, kendisinin de evinde oturması gerektiğini Ayşe’ye hatırlattılar.<ref> Belazuri, c. 2, s. 160; Taberi, c. 4, s. 461.</ref>

Bu havadisin meydana geldiği tarihi hicretin 36. yılı [[Rebiülahir Ayı|Rebiyülahir]] (ya da [[Cemaziyülevvel]]) ayının 24. veya 25. günü olarak zikretmişlerdir.<ref> Belazuri, c. 2, s. 163 – 164; Taberi, c. 4, s. 468.</ref> Müminlerin emiri Ali (a.s), Ayşe, Talha ve Zübeyr’in Basra’ya doğru hareket ettiğinden haberdar olunca, Medine halkını savaşa davet etti ve onlar da icabet etti.<ref> Belazuri, c. 2, s. 165; İbn-i A’sem Kufi, c. 2, s. 457.</ref><br />

Daha sonra İmam Ali (a.s) [[Sehl b. Huneyf Ensari]]’yi yerine bırakarak, isyancıları durdurma ve büyük bir savaşın önüne geçme ümidiyle 700 kişilik bir orduyla (Muhacir ve Ensar’dan 400 kişi) hızlıca Şam’a doğru yola çıktı. Ancak Medine’ye üç mil uzaklıkta olan [[Ebuzer Gaffari|Rebeze]]’ye ulaşınca<ref> Yakut Hamevi, Rebeze kelimesi.</ref> isyancıların uzaklaştıkları anlaşıldı. Bunun üzerine İmam (a.s) birkaç gün Rebeze’de kaldı. Rebeze’de bulundukları süre zarfında, Medine’den merkep ve silah getirildi. Ubeyd Tai oğlu Said, Tay boyundan bir toplulukla Hz. Ali’nin (a.s) ordusuna katıldı.<ref> Belazuri, c. 2, s. 158; Taberi, c. 4, s. 477 - 479; Mes’udi, c. 3, s. 103 – 105; Halife b. Hayyat, c. 1, s. 110.</ref><br />

[[İmam Ali]]’nin (a.s) ordusu çeşitli kabilelerden olmak üzere yedi gruptan müteşekkildi. Kays, Ezd, Hanzala, İmran, Temim, Dabbe ve Ribab gibi kabileler de Cemel ashabına katıldı. Ahnef b. Kays gibi bazıları da her iki taraftan uzak durdu. Ahnef b. Kays, Hz. Ali'nin (a.s) geldiğini duyunca huzuruna vardı. İmam Ali’ye (a.s) "Dilersen senin orduna katılır ve uğrunda savaşırım; dilersen kendi kabilem Ben-i Sa’d ile yerime giderim (tarafsız olurum) ve on bin (ya da dört bin) kılıcı savaştan alıkoyarım" dedi. Hz. Ali (a.s), ikinci teklifi tercih etti ve o da Temim ve Sa'd kabileleriyle gidip tarafsız kaldı.<ref> Belazuri, c. 2, s. 186; Taberi, c. 4, s. 505 - 506; Dinveri, c. 1, s. 145 – 146; İbn-i A’sem Kufi, c. 2, s. 463; Mes’udi, c. 3, s. 117.</ref><br />

Bazı kaynaklarda İmam Ali’nin (a.s) ordusunun on dokuz veya yirmi bin kişi olduğu ve isyancıların ise, otuz bin veya daha fazla olduğu rivayet edilmiştir.<ref> Taberi, c. 4, s. 505 - 506; İbn-i A’sem Kufi, c. 2, s. 461.</ref>

== İmam Ali’nin (a.s) Uzlaşma için Çabaları ==

Müminlerin emiri Ali (a.s) Basra’ya "Teff" tarafından girdi ve "Zaviye" diye bilinen yerde birkaç gün ikamet ettikten sonra yola devam etti. Talha, Zübeyr ve Ayşe de "Furda" bölgesinden yola çıktılar. İmam’ın (a.s) Basra’ya ulaşmasıyla iki ordu karşılaştılar.<ref> Halife b. Hayyat, c. 1, s. 111; Taberi, c. 4, s. 500 - 501; Mes’udi, c. 3, s. 104 - 106.</ref> Ayşe de savaş meydanının yakınlarında bulunan Ezd kabilesinin mahallesindeki Huddan mescidine taşındı.<ref> Taberi, c. 4, s. 503.</ref><br />

Hz. Ali (a.s) Talha ve Zübeyr’e yazdığı mektupta "Kendi hilafetinin meşruiyetini, halkın bağımsız ve hür iradeyle kendisine biat ettiğini, Osman’ın öldürülmesinde bir günahının olmadığını, Osman’ın kanının intikamını istemede haklı olmadıklarını ve Kur’an’ın emirlerine karşı (Peygamberin (s.a.a) eşini evinden çıkararak savaşa getirmeleri) geldiklerinden" söz etti.<br />

Ayşe’ye yazdığı mektupta ise, [[Kur’an]]’ın emrine karşı gelerek evinden çıktığını ve halkın arasını düzeltme ve Osman’ın intikamını alma bahanesiyle de ordu seferber ederek, büyük bir [[günah]]a düştüğü hususunda onu uyardı.<br />

Talha ve Zübeyr İmam’a yazdıkları mektupla itaatsizliklerine devam ettiler. Ayşe ise, bir cevap yazmadı.<br />

Ardından [[Abdullah b. Zübeyr]] halkı İmam Ali’ye (a.s) karşı ayaklandırmak istedi. Ancak [[İmam Hasan]] (a.s) bir konuşma yaparak cevabını verdi.<ref> İbn-i Kuteybe, c. 1, s. 70 – 71; İbn-i A’sem Kufi, c. 2, s. 465 - 467.</ref><br />

Daha sonra İmam Ali (a.s) Sa’sa’a b. Suhan ve ardından [[Abdullah b. Abbas]]’ı Talha, Zübeyr ve Ayşe ile konuşması için gönderdi. Ancak konuşmalar sonuç vermedi ve Ayşe o günden sonra daha da çok sertleşti.<ref> Mufid, c. 1, s. 313 – 317; İbn-i A’sem Kufi, c. 2, s. 467.</ref>

Muttakilerin önderi İmam Ali (a.s) Talha ve Zübeyr’le yakından konuştu ve aralarında nasihat kabul edecek gördüğü Zübeyr’e [[Allah Resulü]]nün (s.a.a) hadisini (Hz. Resulullah (s.a.a): "Ey Zübeyr! Andolsun ki sen zalim olduğun bir hâlde Ali'yle savaşmaya kalkışacaksın") hatırlattı. Zübeyr de İmam’ın (a.s) sözlerini kabul ederek, eğer bunları hatırlasaydım, bu yola düşmezdim ve Allah’a andolsun ki asla seninle savaşmayacağım dedi.<br />

[[Taberi]]’nin naklettiğine göre, Zübeyr, oğlu Abdullah’ın ısrarları nedeniyle yeminin kefaretini bir köle azat etmekle vererek, savaşa hazırlandı.<ref> c. 3, s. 513.</ref>

Cemel savaşı Hicri kameri 36. yılın [[Cemaziyülahir]] ayının ortası Perşembe günü<ref> Taberi, c. 4, s. 501.</ref> veya Cemaziyülahır ayının 10'u<ref> Mes’udi, c. 3, s. 113.</ref> veyahut [[Cemaziyülevvel]] ayının onuncu günü<ref> Yakubi, c. 2, s. 182.</ref>, Basra’nın Hureybe bölgesinde başladı.<ref> Belazuri, c. 2, s. 174; Yakut Hamevi, "Hureybe" kelimesi.</ref><br />

[[İmam Ali]] (a.s) savaş başlamadan önce elindeki [[Kur’an-ı Kerim]]’i, isyancıları Allah’ın emirlerine uymaya ve vahdete davet etmesi için yaranlarından birine vererek onlara gönderdi. Ancak onlar o genci ve İmam Ali’nin (a.s) yaranlarından birkaç kişiyi de oklarla [[şehit]] ettiler. Bunun üzerine İmam (a.s) "Şimdi savaş revadır ve çarpışma vaktidir" diye buyurdu.<ref> Belazuri, c. 2, s. 170 – 171; Yakubi, c. 2, s. 182; Taberi, c. 4, s. 509.</ref> İmam (a.s) yaranlarına savaşı ilk başlatan taraf olmamaları, hiçbir yaralıyı öldürmemeleri ve azalarını kesmemeleri, evlere izinsiz girmemeleri, kimseye kötü söz söylememeleri, kadınlara eziyet etmemeleri ve Cemel ashabı karargâhında bulunanların dışında bir şey almamaları talimatını verdi.<ref> Belazuri, c. 2, s. 170.</ref><br />

İmam Ali’nin (a.s) ordusunun sağ tarafını [[Malik Eşter]], sol tarafını ise [[Ammar-ı Yasir]] komuta ediyordu ve bayrak da İmam’ın (a.s) oğlu [[Muhammed Hanefiye]]’nin elindeydi.<ref> El-Müfid, el-Cemel, Kum; Mektebetu’t Daveri, s. 179 (Mektebetu Ehlu’l Beyt CD’si, 1391).</ref> Bu savaşta [[İmam Hasan]] (a.s) ordunun sağ tarafında ve [[İmam Hüseyin]] (a.s) de sol tarafında yerini almıştı.<ref> El-Müfid, el-Cemel, Kum; Mektebetu’t Daveri, s. 186 (Mektebetu Ehlu’l Beyt CD’si, 1391).</ref><br />

[[Ayşe]] de zırh giydirilmiş deve üzerinde, savaş düzeni alan Cemel ashabı<ref> Belazuri, c. 2, s. 169; İbn-i Kuteybe, c. 1, s. 76; Müfid, s. 319 - 325.</ref> ordusunun en ön saflarında idi.<ref> Belazuri, c. 2, s. 170; Dinveri, c. 1, s. 149; Taberi, c. 4, s. 507.</ref>