Hayya ala Hayri-l Amel: Revizyonlar arasındaki fark

'''Hayya ala Hayri-l Amel''' (Arapça: حَیَّ عَلیٰ خَیرِ العَمل) veya Hayyala (Arapça: حَیعَلَه) "en güzel amelde acele etmek" anlamına gelen ezan ve kamet kelimelerindendir. Rivayetlere göre bu tabir Hz. Peygamber (s.a.a) zamanında ezanın bir parçası iken ikinci halife Müslümanları cihada teşvik etmek için bu lafzı ezandan çıkarmıştır.

Şiiler ezanda ve kamette Hayya ala Hayri-l Amel lafzını söylerler. Ancak Sünniler bu sözü ezanda kullanmazlar. Böylece Hayya ala Hayri-l Amel sözü Şiilerin bir sembolü haline geldi. Buna karşılık Sünnilerde sadece sabah ezanında okunan “الصلاةُ خَیرٌ مِنَ النَّوم” (namaz uykudan hayırlıdır) sözü de Ehl-i Sünnet'in bir simgesi haline gelmiştir. Es-Selati Hayrun mine-n Nevm “الصلاة خیر من النوم” (namaz uykudan hayırlıdır) sözü, Şiiler tarafından sapkınlık olarak kabul edilen ve ikinci halife zamanında sabah ezanına eklenmiş bir bidattir.  

Hayya ala Hayri-l Amel lafzını "En hayırlı amelde acele et" anlamına gelen ezan ve kamet tabirlerinden biridir. Bu cümle, ezan ve kamet konusunda Şiiler ile Sünniler arasındaki farklardan biridir. [1] Bazen "Hayale" olarak da anılır. [2]

Şii fıkıhçılar, Hayya ala Hayri-l Amel lafzının Hayya ala-l Felah (haydi kurtuluşa) sonra okunan bir söylem olmakla birlikte ezan ve kametin bir parçası olarak kabul ederler. Ancak Ehl-i Sünnet fakihleri Hayya ala Hayri-l Amel lafzını ezandan saymazlar ve sabah ezanında da bunun yerine Es-Selati Hayrun mine-n Nevm lafzını okumayı da müstehap sayarlar. [4] Ayrıca Sünnilere göre ezanda Hayya ala Hayri-l Amel lafzını söylemek de mekruhtur. [5]

Rivayetlere göre Peygamber (s.a.a) zamanında Hayya ala Hayri-l Amel lafzı ezanın bir parçasıydı. [6] Abdullah bin Ömer, [7] Bilal Habeşi [8] ve Ebu Mahzure [9] gibi bazı sahabelerin bu lafzı ezanda okuduklarına dair rivayetler de bulunmaktadır.

Ömer bin Hattab'ın halifeliği döneminde onun emriyle Hayya ala Hayri-l Amel lafzı ezandan çıkarıldı. [10] Şeyh Saduk'un İbn-i Abbas'tan aktardığına göre ikinci halifenin bunu yapmasındaki amacı insanların namazın en hayırlı amel olduğunu öne sürerek cihattan dönmemesini engellemekti. [11] İmam Kazım'ın (a.s) bir rivayetinde ikinci halifenin bunu yapmasının asıl sebebinin Müslümanların vilayete yönelmesinin önüne geçmekti; her ne kadar bu lafız insanların cihattan dönmesini engellemek için görünse de hakikat budur. [12] Meaniyü-l Ehbar kitabında anlatan bir rivayette İmam Sadık’a (a.s) Hayya ala Hayri-l Amel lafzı ile ilgili yöneltilen bir soruya cevaben en iyi ameli vilayet olarak kabul ettiğini belirtmiştir. [13]  

 

Hayya ala Hayri-l Amel lafzı, Şii sembollerinden biri olmuştur. Bu nedenle Şii hükümetlerinde ezanda bu lafzı söylemek yaygındı; Ancak Sünni yöneticiler onu ezandan kaldırdılar.  

* Mısır'da Fâtımîler (H. Kameri 297-567) döneminde Hayya ala Hayri-l Amel lafzı ile ezan okunmuştur. [15] H. Kameri 359 yılında İbnü't-Tutun mescidinde ilk defa Hayya ala Hayri-l Amel lafzı ile ezan okunmuştur. [16] Elbette Selahaddin Eyyubi, Mısır'ı fethettikten sonra bu lafzı ezandan tekrar kaldırmıştır. [17]

* Al-i Büveyh (Hükümeti H. K. 324-448) devletinde Hayya ala Hayri-l Amel lafzı ile ezan okunurdu ama Selçuklular iktidara gelince bu lafzı ezandan kaldırıldı. [18]

* H. Kameri 441 yılında Bağdat'ın Kerh semtinde mezhep çatışması yaşandı. Şiiler Hayya ala Hayri-l Amel lafzı ile ezan okumaktaydı. [19] H. Kameri 448 yılında devrin hükümdarının emriyle oradaki ezandan "Hayya ala Hayri-l Amel" kaldırılmış ve bunun yerine “Es-Selati Hayrun mine-n Nevm” (namaz uykudan hayırlıdır) lafzı eklenmiştir. [20]  

* Olcaytu (H. Kameri 616-716), Şiiliğe geçtikten sonra ezan da Hayya ala Hayri-l Amel ile okunmaya başlandı. [21]

Hayya ala Hayri-l Amel lafzı yerine getilen "namaz uykudan hayırlıdır" veya "tesvib" tabiri, Sünnî ezanının bir sembolüdür. [22] İmamiye ve Zeydiye Şialarına göre tesvibi (namazda ezan okumak uyumaktan daha hayırlıdır lafzını) bidat olarak kabul etmektedirler; [23] Çünkü sahabenin sözleri ve eylemleri buna delil olmayıp sadece masumların sözleri, fiilleri ve rivayetleri delil gösterilmektedir. [24]