Muhtar’ın Kıyamı: Revizyonlar arasındaki fark

Muhtar’ın kıyamı (Arapça: ), Kerbela şehitlerinin öcünü almak için Muhtar bin ebu Ubeyd Sakafi komutanlığında başlatılan bir harekettir. Bu kıyam hicretin 66. Yılında Kufe’de başlamış ve Ubeydullah İbn Ziyad, Ömer İbn Saad, Şimr bin Zi’l-Cevşen ve Sinan bin Enes gibi İmam Hüseyin (a.s) ve yârenlerinin şehadetine neden olan çok sayıda faktör öldürülmüştür. Muhtar’ın kıyamı, Muhammed bin Hanefiye’nin adıyla başlamıştır. Bazı Şia âlimleri ise Muhtar’ın kıyamının İmam Seccad’ın (a.s) emriyle başladığı düşüncesindedir.

Muhtar bin Sakafi, Kerbela vakıasında hapiste bulunmaktaydı. Hapisten çıkar çıkmaz İmam Hüseyin’in (a.s) katillerinden intikam almaya koyulmuştur. İlk önce Yezid’e Hicaz’da başkaldıran Abdullah bin Zübeyr’e katıldı, ancak kendisiyle aynı düşüncede olmadığını anladı ve ondan ayrılarak kıyamı için Kufe’ye geri döndü.

Yezid orduları Mekke’ye saldırdığında ve Abdullah bin Zübeyr kuşatıldığında Muhtar onun yanında Yezit ordularına karşı savaşmıştır. Bazı kaynakların belirttiğine göre, Muhtar, Abdullah İbn Zübeyr’in hile ve aldatmayla iş çevirdiğini<ref>Ensabu’l-Eşraf, c. 6, s. 317.</ref> ve hilafet iddiasında bulunduğunu gördüğünde ondan uzaklaşmış ve kıyam hazırlıklarını yapmak için Kufe’ye doğru yola çıkmıştır.<ref>Aferineş ve Tarih, c. 2, s. 910.</ref>

Muhtar, Kufe’ye doğru yola çıkmadan önce Muhammed bin Hanefiye ile görüşmüş ve kıyam edeceğine dair niyetini ona açıklamıştır. Muhammed bin Hanefiye’den icazet istemiş, o da genel sözcüklerle ona izin vermiş ve ondan takvalı olmasını istemiştir.<ref>Ensabu’l-Eşraf, c. 6, s. 380.</ref> Belazuri’nin naklettiğine göre ise Muhtar’a sarih bir şekilde izin vermiştir.<ref>Ensabu’l-Eşraf, c. 6, s. 380.</ref>

Muhtar’ın Kufe’ye girişi Yezid’in ölümünden altı ay sonra ve Ramazan ayının ortasında gerçekleşmiştir.<ref>Tarih İbn Haldun, c. 2, s. 43.</ref> İbn Zübeyr ise Abdullah bin Muti’yi Kufe’ye vali olarak atamıştır.<ref>Aferineş ve Tarih, c. 2, s. 911.</ref>-<ref>Tarih İbn Haldun, c. 2, s. 44.</ref>

Muhtar, Kufe’ye girdikten sonra Süleyman bin Surad’ın daveti ve Tevvabin kıyamı ile karşı karşıya kalmıştır. Onu kıyam için uygun görmediği için onlarla işbirliği yapmaya yanaşmamıştır. Kufelilere de Süleyman savaş için gerekli donanıma ve savaş taktiklerine sahip değildir, demiştir. Ömer bin Saad da Kufe hâkiminin yanına giderek tevvabinin onlar için bir zarar teşkil etmediğini, bilakis Muhtar’dan korkması gerektiği ve Kufe için tehlike barındırdığını söylemiştir.<ref>El-Kamil, c. 4, s. 172.</ref> Bu şekilde tevvabin kıyamı sırasında Muhtar, Abdullah bin Zübeyr faktörleri tarafından zindanda bulunmaktaydı.<ref>İmtau’l-Esma, c. 12, s. 251.</ref>

Tevvabin kıyamı yenilgiye uğradıktan sonra Muhtar, onlardan geriye kalanlara mektup yazarak kendisine davet eder. Onlar da Muhtar’ın davetine olumlu yanıt vererek zindana saldırarak onu hapisten kaçırabileceklerine dair mesaj yollarlar. Muhtar, şimdilik sabretmelerini ve kaç gün içinde normal bir şekilde tahliye edileceğini bildirir. Muhtar, Abdullah bin Ömer’in eşi olan kız kardeşi Safiye bint Ebi Ubeyd’e bir mektup yazarak hapisten çıkması için aracılık etmesini ister. Abdullah bin Ömer teklifi kabul eder ve Muhtar’ın serbest bırakılması için gerekli adımları atar ve Muhtar hapisten çıkar.

* Saib bin Malik Eş’eri; Irak Şiilerinin ileri gelenlerinden ve Kum Eşe’rilerinin dedesi.

* Yezid bin Enes.

Başlarında Abdurrahman bin Şarih’in olduğu bir grup Medine’ye giderek Muhammed bin Hanefiye ile görüştü. Görüşmede Muhtar’ın kıyamı ve onun tarafından temsilcisi olup olmadığı soruldu. Muhammed Hanefiye şöyle dedi: “Allah’a andolsun ki Allah kullarından her kim düşmanlarımızdan öcümüzü alırsa mutlu olurum.”<ref>Tarih Taberi, c. 6, s. 14.</ref><br />

Allame Meclisi’nin, İbn Nema’dan naklettiğine göre Muhammed bin Hanefiye onları vazifelerinin ne olduğunu öğrenmeleri için İmam Seccad’ın (a.s) huzuruna götürmüştür. İmam Seccad (a.s) onlara şöyle buyurmuştur: “Amcacığım! Eğer Allah kullarından bir kişi bizi himaye etmek için kıyam ederse insanlara ona yardım etmek vacip olur ve ben seni bu konuda elçim olarak atıyorum; öyleyse salah ve doğru olan neyse yap.”<ref>Biharu’l-Envar, c. 45, s. 365.</ref><br />

Dışarı çıktıklarında şöyle demişlerdir: İmam Zeynel Abidin (a.s) ve Muhammed bin Hanefiye bize izin verdi.<ref>Biharu’l-Envar, c. 45, s. 365.</ref>-<ref>Riyadu’l-Esrar fi Menakibu’l-Eimmeti’l-Ethar, c. 1, s. 298.</ref> Böylece Kufe’ye döndüklerinde Muhtar’ı teyit etmişlerdir.<ref>Ensabu’l-Eşraf, c. 6, s. 384.</ref>-<ref>Tarih Taberi, c. 6, s. 14.</ref><br />

Muhtemelen bu rivayet, Ayetullah Hoi ve Ayetullah Mamakani gibi bazı büyük Şii âlimlerinin Muhtar’ın kıyamı için ‘Muhtar, İmam Zeynel Abidin’den özel izin almıştır’ demelerine neden olmuştur.<ref>Mu’cemu’r-Rical, c. 18, s. 100.</ref>-<ref>Tenkihu’l-Mekal, c. 3, s. 101.</ref>

Muhtar bin Sakafi, kıyamın amacına ulaşması için Şia ileri gelenlerinin önerisini kabul etmiş ve İbrahim bin Malik Eşter’i kıyama davet etmiştir.<ref>Tarih Taberi, c. 6, s. 15.</ref> İbrahim ilk önce kararsız kalmış, ancak Muhammed bin Hanefiye’nin Muhtar’ı destekleyen mektubunu gördükten ve önde gelen bazı Şiilerin mektubu teyit etmelerinden sonra Muhtar’a biat etmiştir.<ref>Tarih Taberi, c. 6, s. 16.</ref> İbrahim bin Malik Eşter, kıyamın ikinci adamı hüviyeti ile kıyamda çok önemli bir rol oynamıştır.

Muhtar, Abdullah bin Şeddad’dan “Ya mensur ümmet!”<ref>Ensabu’l-Eşraf, c. 6, s. 309.</ref> diye slogan atmalarını istemiştir. Bu slogan Bedir savaşında<ref>Tabakat, c. 2, s. 10; İmtau’l-Esma, c. 12, s. 250.</ref> ve Beni Mustallak savaşında<ref>El-İstiyab, c. 2, s. 656.</ref> Hz. Resulullah’ın (s.a.a) sloganı idi. Bir sonraki Şii kıyamında da bu slogan kullanılmıştır. Sonra Zeyd bin Ali’nin<ref>Taberi, c. 7, s. 183.</ref>-<ref>Makatil, s. 133.</ref>, Muhammed Nefsi Zekiyye’nin, İbrahim bin Abdullah’ın da istifade ettiği bir slogandı. Aynı şekilde Muhtar, Süfyan bin Leyla ve Kudame bin Malik’e de “Ya lesarati’l-Hüseyin” yani Hüseyin’in kanını (öcünü) isteyenler” solanını atmalarını istemiştir.<ref>Ensabu’l-Eşraf, c. 6, s. 390.</ref><br />

* Abdullah bin Haris Nehai, -İbrahim bin Malik’in amcası- Ermenistan valisi

* Muhammed bin Umeyr, Azerbaycan valisi

* Abdurrahman bin Said bin Kays, Musul valisi

* İshak bin Mesud, Medain valisi

Medine’ye giderek İmam Seccad’la (a.s) bir görüşme yapan Minhal bin Amr’ın dediğine göre İmam Seccad (a.s) Muhtar’ın kıyamı hakkında bilgi alıp Kerbela katillerinin öldürülüp öldürülmediğini sorduğunda Hermele bin Kahil’i de sormuştur. Hermele’nin hayatta olduğunu duyunca şöyle buyurmuştur:

Minhal bin Amr, Hac ziyaretinden Kufe’ye döndüğünde Hermele’nin ölüm sahnesini yakından müşahede etmiş ve İmam Zeynel Abidin’in (a.s) duasının kabul olduğunu görmüştür.

Hz. Ali’nin (a.s) yakınlarından olan Abdullah bin Cu’de, Muhtar’ın yanına gelerek ondan Ömer bin Saad için amanname istemiştir. Muhtar kendince gerekçelerle ona aman vermiştir, ancak ona hiçbir hata ve yanlış yapmamasını ve Kufe’den dışarı çıkmama şartı koşmuştur.

Ömer bin Sa’d’ın serbest kalmasından dolayı Muhammed bin Hanefiye’nin rahatsız olduğu haberi Muhtar’a ulaşınca<ref>Tarih Taberi, c. 6, s. 62.</ref> Muhtar Ömer İbn Sa’d’ı öldürme düşüncesine kapıldı. Muhtar, Ömer’in yakınlarının da olduğu bir toplantıda Kerbela vakıasının ana unsurlarından olan Ömer bin Sa’d’ın yakında öldürüleceğinin haberini verdi. Muhtar, amannameye istediği an Ömer’i ele geçirebilecek bir madde eklemişti. O maddede hiçbir hata ve yanlış yapmaması şartı vardı. İmam Muhammed Bakır (a.s) bu maddenin açıklaması hakkında şöyle buyurmuştur: Muhtar’ın hata ve yanlıştan maksadı abdesti batıl eden şeylerdi.<ref>Tarih Taberi, c. 6, s. 61.</ref> Muhtar, Ebu Umre’yi Ömer’i öldürmesi için evine gönderdi. Ebu Umre, Ömer’i öldürdükten sonra kesik başını Muhtar’a götürdü.

Kufe’de bulunan Kerbela şehitlerinin katillerinin çoğu öldürülmüş, ancak az bir kısmı kaçmayı başarmıştır. Muhtar, daha sonra Kerbela vakıasının ana unsurları olan Emevilere karşı harekete geçme kararı aldı. Bazı rivayetlerde İmam Hüseyin’in (a.s) katillerini öldürdükten sonraki Muhtar’ın, en büyük arzusu İbrahim bin Malik Eşter komutasında bir orduyu Şam’a göndermekti.<ref>Ensabu’l-Eşraf, c. 6, s. 323.</ref>

İbrahim bin Eşter’in 12 bin kişilik ordusu İbn Ziyad’ın 80 bin kişilik<ref>Ensabu’l-Eşraf, c. 6, s. 363.</ref> ordusu ile Musul yakınlarında karşı karşıya gelir. İbrahim bin Malik’in zaferi ile sonuçlanan bu savaşta İbn Ziyad, Husayn bin Numeyr ve Şerhebil bin Zi’l-Kila gibi önemli isimler öldürülür.<ref>Ensabu’l-Eşraf, c. 6, s. 426.</ref> Ubeydullah İbn Ziyad’ın ölümü bir sonraki Aşura günü gerçekleşmiştir.<ref>Biharu’l-Envar, c. 45, s. 383.</ref><br />

İmam Hüseyin’in (a.s) katillerinden bir grup kaçmayı başarmıştır. Onların başında Muhammed bin Eş’es ve Şebes bin Rabii bulunmaktaydı. Bu kişiler Basra’ya kaçmış ve Muhtar’la savaşması için Mus’ab bin Zübeyr’i tahrik etmekteydiler.

İki grup ilk önce mezar denilen yerde karşı karşıya geldi. Muhtar Sakafi’nin ordu komutanı Ahmer bin Şumeyt yardımcısı Abdullah bin Kamil ve Ebu Umre Keysan yapmaktaydı. Mus’ab bin Zübeyr’in ordu komutanı kendisi ve Muhlib bin Ebi Safre idi. Bu savaşta Muhtar’ın ordusu ağır bir yenilgi aldı, İbn Şumeyt, İbn Kamil ve Ebu Umre ve çok sayıda İranlı öldü.<br />

Muhtar 19 kişi ile birlikte dışarı çıktı ve adil olmayan bir savaşta öldürüldü. Bu hadise Ramazan ayının 14’ünde hicretin 67’sinde gerçekleşti.<ref>Tarihi Kum, s. 290.</ref>

Mus’ab, tüm esirleri öldürdükten sonra Muhtar’ın iki eşi olan Samre bin Cundeb’in kızı Ümmü Sabit ve Numan bin Beşir’in kızı Umre’nin peşine düşmüştür. Onları tutukladıktan sonra onlardan Muhtar’a küfür ve hakaret etmelerini istedi.<ref>Ahbaru’t-Tival, s. 309.</ref> Ümmü sabit dediğini yaparak serbest bırakıldı, ama Umre ‘Allah ona rahmet etsin. O Allah’ın salih kullarından bir kuldu’ dedi. Bunu duyan Mus’ab onun öldürülme emrini verdi. Matar adlı bir kişi onu öldürmüştür. Yakubi şöyle yazmaktadır: “Mus’ab, Muhtar’ın eşi Umre’den Muhtar hakkındaki görüşünü sorduğunda o, Muhtar’ı iyilikle anmış ve şöyle demiştir: ‘İnnehu kane takiyyen, nakiyyen, sivamen’ ; ‘O takvalı, temiz ve çok oruç tutan biriydi.’ Bunun üzerine Mus’ab onun öldürülmesini emretmiştir. İslam’da boynu vurularak öldürülen ilk kadın Umre olmuştur.”<ref>Tarihi Yakubi, c. 2, s. 264.</ref>