Muhtar’ın Kıyamı: Revizyonlar arasındaki fark

'''Muhtar’ın Kıyamı''' ([[Arapça]]: ثورة المختار الثقفي), [[Kerbela]] [[şehit]]lerinin öcünü almak için Muhtar b. Ebu Ubeyd-i Sakafi komutanlığında başlatılan bir harekettir. Bu kıyam [[Hicri|hicret]]in 66. yılında [[Kufe]]’de başlamış ve [[Ubeydullah İbn-i Ziyad]], [[Ömer b. Sa'd]], [[Şimr b. Zi’l-Cevşen]] ve [[Sinan b. Enes]] gibi [[İmam Hüseyin]] (a.s) ve yârenlerinin şehadetine neden olan çok sayıda etkin kişiler öldürülmüştür. Muhtar’ın kıyamı, [[Muhammed b. Hanefiye]]’nin adıyla başlamıştır. Bazı [[Şia]] âlimleri ise, Muhtar’ın kıyamının [[İmam Seccad]]’ın (a.s) emriyle başladığı düşüncesindedir.

Muhtar b. Sakafi, [[Kerbela vakıası]]nda hapiste bulunmaktaydı. Hapisten çıkar çıkmaz [[İmam Hüseyin]]’in (a.s) katillerinden intikam alma işine koyulmuştur. İlk önce [[Yezid]]’e [[Hicaz]]’da başkaldıran [[Abdullah b. Zübeyr]]’e katıldı. Ancak kendisiyle aynı düşüncede olmadığını anladı ve ondan ayrılarak kıyamı gerçekleştirmek için Kufe’ye geri döndü.

Önceden Abdullah b. Zübeyr’le görüşmeler yapan Muhtar, çevresindekilerin kendisinden Abdullah b. Zübeyr’e biat etmesini istediklerinde, onlara Abdullah ile kendi hedefleri arasında farklar olduğunu söylemiş ve ona biat etmenin maslahata aykırı olduğunu ileri sürmüştür.<ref>Ensabu’l Eşraf, c. 6, s. 378.</ref> Ancak çevresindekilerin ısrarı üzerine iki şartla Abdullah b. Zübeyr’e biat etmiştir. Birinci şart: Abdullah b. Zübeyr yaptığı işlerde ona danışacak, tek başına kararlar almayacak,<ref>Aferineş ve Tarih, c. 2, s. 907.</ref> ve ona karşı çıkmayacaktır.<ref>Tarih-i İbn-i Haldun, c. 2, s. 37.</ref> İkinci şart: Hükûmetteki en üst makamı Muhtar’a verecektir.<ref>Tarih-i Taberi, c. 5, s. 575.</ref> <br />

Yezid’in orduları [[Mekke]]’ye saldırdığında ve Abdullah b. Zübeyr kuşatıldığında, Muhtar onun yanında yer almış ve Yezid’in ordularına karşı savaşmıştır. Bazı kaynakların belirttiğine göre, Muhtar, Abdullah b. Zübeyr’in hile ve aldatmayla iş çevirdiğini<ref>Ensabu’l Eşraf, c. 6, s. 317.</ref> ve hilafet iddiasında bulunduğunu gördüğünde, ondan uzaklaşmış ve kıyam hazırlıklarını yapmak üzere Kufe’ye doğru yola çıkmıştır.<ref>Aferineş ve Tarih, c. 2, s. 910.</ref>

Muhtar, [[Kufe]]’ye doğru yola çıkmadan önce [[Muhammed b. Hanefiye]] ile görüşmüş ve kıyam edeceğine dair niyetini ona açıklamıştır. Muhammed b. Hanefiye’den icazet istemiş, o da genel ifadelerle ona izin verdiğini ima etmiş ve ondan takvalı olmasını istemiştir.<ref>Ensabu’l Eşraf, c. 6, s. 380.</ref> Belazuri’nin naklettiğine göre ise, Muhtar’a sarih bir şekilde izin vermiştir.<ref>Ensabu’l Eşraf, c. 6, s. 380.</ref>

Muhtar, Mekke’den Kufe’ye doğru yola çıktı. Kufe yakınlarındaki İmam Hüseyin (a.s) ve yârenlerinin şehit edildiği yerde durarak ağlamış ve ağıt yakmıştır. Yakınlarda olan Şialar bu sahneyi görmüş ve ona katılmışlardır.<ref>El-Kamil, c. 4, s. 174.</ref> Muhtar, [[Cuma Günü|Cuma günü]] Hiyre nehrine varmış ve orada [[gusül]] almış, güzel kokular sürmüş, başına sarığını koymuş, kılıcını kuşanmış ve Kinde meydanındaki Sekun camisine gitmiştir. Yolda her nereden geçmişse zafer kazanılacağına dair insanları müjdelemiştir.<ref>Tarih-i Taberi, c. 5, s. 578.</ref><br />

Muhtar’ın [[Kufe]]’ye girişi Yezid’in ölümünden altı ay sonra ve [[Ramazan]] ayının ortasında gerçekleşmiştir.<ref>Tarih-i İbn-i Haldun, c. 2, s. 43.</ref> İbn-i Zübeyr ise, Abdullah b. Muti’yi Kufe’ye vali olarak atamıştır.<ref>Aferineş ve Tarih, c. 2, s. 911.</ref>-<ref>Tarih-i İbn-i Haldun, c. 2, s. 44.</ref>

Muhtar, Kufe’ye girdikten sonra [[Süleyman b. Surad]]’ın daveti ve [[Tevvabin Kıyamı|Tevvabin kıyamı]] ile karşı karşıya kalmıştır. Onu kıyama uygun görmediği için onlarla işbirliği yapmaya yanaşmamıştır. Kufelilere de Süleyman'ın savaş için gerekli donanıma ve savaş taktiklerine sahip olmadığını söylemiştir. Ömer b. Sa'd da Kufe hâkiminin yanına giderek, Tevvabin'in onlar için bir zarar teşkil etmediğini, bilakis Muhtar’dan korkması gerektiğini ve Kufe için tehlike barındırdığını belirtmiştir.<ref>El-Kamil, c. 4, s. 172.</ref> Bu şekilde Tevvabin kıyamı sırasında Muhtar, Abdullah b. Zübeyr taraftarlarınca, zindanda bulunmaktaydı.<ref>Emtau’l Esma, c. 12, s. 251.</ref>

Tevvabin kıyamı hükûmet güçlerince bastırılınca Muhtar, onlardan geriye kalanlara mektup yazarak kendisine davet eder. Onlar da Muhtar’ın davetine olumlu yanıt verip, zindana saldırarak onu hapisten kaçırabileceklerine dair mesaj yollarlar. Muhtar, şimdilik sabretmelerini ve birkaç gün içinde normal bir şekilde tahliye edileceğini bildirir. Muhtar, [[Abdullah b. Ömer]]’in eşi olan kız kardeşi [[Safiye binti Ebi Ubeyd]]’e bir mektup yazarak hapisten çıkması için aracılık etmesini ister. Abdullah b. Ömer teklifi kabul eder. Muhtar’ın serbest bırakılması için gerekli adımları atar ve Muhtar hapisten çıkar.

Küfe hâkimi İbrahim b. Muhammed, Muhtar hapisten çıktığında ondan hükûmet karşıtı girişimlerde bulunmamasına dair söz alır ve eğer hükumet karşıtı girişimlerde bulunursa, bin deve kurban edeceği ve kadın-erkek tüm kölelerini azat edeceğine dair ondan yemin etmesini ister. Muhtar da yemin eder ve hapisten çıkar.<br /> Hapisten çıktıktan sonra “amaçlarım uğrunda bin deve kurban etmem küçük bir şeydir ve yine amaçlarıma ulaşmak için tüm kölelerimin olmamasını yeğlerim” demiş ve yoluna devam etmiştir.<ref>Tecaribu’l Umem, c. 2, s. 137.</ref>

Hükûmet güçleri Muhtar’ı takibe aldıkları için, Muhtar ilk olarak gizlice adamları aracılığı ile güç toplamaya çalışmıştır. Muhtar’ın elçi ve yakınları şunlardır:

Muhtar, Kufe’de kendisinin Muhammed b. Hanefiye’nin vekili olduğunu, kendisini emin, vezir ve emir olarak atadığını ve onun tarafından [[Ehlibeyt]]in (a.s) öcünü almak ve mülhitlerle savaşmak için görevlendirildiğini açıklamıştır.<ref>Emtau’l Esma, c. 12, s. 250.</ref>-<ref>Tarih-i İslam, c. 5, s. 62.</ref>

Bir grup Şia, Sa’r b. Ebi Sa’r Hanefi’nin evinde oturmuştu. Abdurrahman b. Şarih şöyle dedi: “Muhtar, Muhammed b. Hanefiye’nin temsilcisi olduğunu iddia etmektedir. Bizim [[Medine]]’ye gidip olaydan haberdar olmamız yerinde olacaktır.”<ref>Ensabu’l Eşraf, c. 6, s. 384.</ref>

Başlarında Abdurrahman b. Şarih’in olduğu bir grup [[Medine]]’ye giderek Muhammed b. Hanefiye ile görüştü. Görüşmede Muhtar’ın kıyamı ve onun tarafından temsilcisi olup olmadığı soruldu. Muhammed Hanefiye şöyle dedi: “[[Allah]]’a andolsun ki Allah kullarından her kim düşmanlarımızdan öcümüzü alırsa, mutlu olurum.”<ref>Tarih-i Taberi, c. 6, s. 14.</ref><br />

[[Allame Meclisi]]’nin, İbn-i Nema’dan naklettiğine göre, Muhammed b. Hanefiye onları vazifelerinin ne olduğunu öğrenmeleri için İmam Seccad’ın (a.s) huzuruna götürmüştür. İmam Seccad (a.s) onlara şöyle buyurmuştur: “Amcacığım! Eğer Allah kullarından bir kişi bizi himaye etmek için kıyam ederse, insanlara ona yardım etmek vacip olur ve ben seni bu konuda elçim olarak atıyorum; öyleyse salah ve doğru olan neyse yap.”<ref>Biharu’l Envar, c. 45, s. 365.</ref><br />

Dışarı çıktıklarında şöyle demişlerdir: [[İmam Zeynel Abidin (a.s)]] ve Muhammed b. Hanefiye bize izin verdi.<ref>Biharu’l Envar, c. 45, s. 365.</ref>-<ref>Riyadu’l Esrar fi Menakibu’l Eimmeti’l Ethar, c. 1, s. 298.</ref> Böylece Kufe’ye döndüklerinde Muhtar’ı teyit etmişlerdir.<ref>Ensabu’l Eşraf, c. 6, s. 384.</ref>-<ref>Tarih-i Taberi, c. 6, s. 14.</ref><br />

Muhtemelen bu rivayet, [[Ayetullah Hoi]] ve [[Ayetullah Mamakani]] gibi bazı büyük Şia âlimlerinin Muhtar’ın kıyamı için “Muhtar, İmam Zeynel Abidin’den (a.s) özel izin almıştır” demelerine neden olmuştur.<ref>Mu’cemu’r-Rical, c. 18, s. 100.</ref>-<ref>Tenkihu’l Mekal, c. 3, s. 101.</ref>

Muhtar b. Sakafi, kıyamın amacına ulaşması için Şia ileri gelenlerinin önerisini kabul etmiş ve [[İbrahim b. Malik Eşter]]’i kıyama davet etmiştir.<ref>Tarih-i Taberi, c. 6, s. 15.</ref> İbrahim ilk önce kararsız kalmış, ancak Muhammed b. Hanefiye’nin Muhtar’ı destekleyen mektubunu gördükten ve önde gelen bazı Şiilerin mektubu teyit etmelerinden sonra, Muhtar’a biat etmiştir.<ref>Tarih-i Taberi, c. 6, s. 16.</ref> İbrahim b. Malik Eşter, kıyamın ikinci adamı hüviyeti ile kıyamda önemli rol oynamıştır.

Kıyamı hazırlayan stratejistler, kıyam tarihini hicretin 66. yılında Rebiülevvel ayının 14’dünde<ref>Tecaribu’l Umem, c. 2, s. 147.</ref> Perşembe günü olarak belirlemişlerdir. Ancak İbrahim b. Malik Eşter’in Kufe ordu komutanı İyas b. Muzarib ile beklenmeyen erken çatışmasında İyas ölmüş ve kıyam tarihi mecburen iki gün erkene yani 12 Rebiülevvel’e alınmıştır.<ref>Tarih-i Taberi, c. 7, s. 183.</ref>

Muhtar, [[Abdullah b. Şeddad]]’dan “Ya mensur-u ümmet!”<ref>Ensabu’l Eşraf, c. 6, s. 309.</ref> diye slogan atmalarını istemiştir. Bu slogan [[Bedir savaşı]]nda<ref>Tabakat, c. 2, s. 10; Emtau’l Esma, c. 12, s. 250.</ref> ve [[Mustalik Oğulları Savaşı]]nda<ref>El-İstiab, c. 2, s. 656.</ref> [[Hz. Resulullah]]’ın (s.a.a) sloganı idi. Bir sonraki Şia kıyamında da bu slogan kullanılmıştır. Sonra Zeyd b. Ali’nin<ref>Taberi, c. 7, s. 183.</ref>-<ref>Makatil, s. 133.</ref>, Muhammed Nefsi Zekiyye’nin, İbrahim b. Abdullah’ın da istifade ettiği bir slogandı. Aynı şekilde Muhtar, Süfyan b. Leyla ve Kudame b. Malik’e de “Ya lesarati’l Hüseyin” yani “Hüseyin’in kanını (öcünü) isteyenler” sloganını atmalarını istemiştir.<ref>Ensabu’l Eşraf, c. 6, s. 390.</ref><br />

Daha sonra kıyam aleni olmuş ve birkaç gün sonra meydana gelen savaşta Kufe hâkimi Abdullah b. Muti kaçmıştır.<ref>Ensabu’l Eşraf, c. 6, s. 392.</ref>-<ref>Taberi, c. 6, s. 27.</ref>

Muhtar, Hicretin 66. yılında Rebiülevvel ayının 15’inde Cuma günü Kufe sarayına girer ve [[Cuma namazı]] onun imamlığında kılınır. Kendisi Cuma hutbesinde iki hutbe okumuş ve orada kıyamının amaçlarını halka açıklamıştır. Cuma namazından sonra halktan biat alma töreni düzenlenmiştir.

| [[Sinan b. Enes]]|| İmam Hüseyin'in (a.s) başını kesen katil|| Parmaklarının, el ve ayaklarının kesilmesi ve kazana atılması

| [[Havli b. Yezid Esbehi]]|| İmam'ın (a.s) başını taşıyan ve sayısız cinayet|| Ateşe atılarak yakıldı

| [[Becdel b. Selim Kelbi]]|| İmam’ın (a.s) parmaklarını kesmiştir|| Parmak, el ve ayaklarının kesilmesi

| Malik b. Huşeym Bedai|| İmam’ın (a.s) başlığını yağmalamıştır|| El ve ayakları kesilmiş ve öldürülmüştür

| Rukad b. Malik Cebeli|| İmam’ın (a.s) mallarını yağmalamıştır|| Kamuya açık yerde boynunun vurulması

| Amr b. Halid Beceli|| İmam’ın (a.s) mallarını yağmalamıştır|| Kamuya açık yerde boynunun vurulması

| Abdurrahman b. Cebeli|| Çadırları ve İmam’ın (a.s) elbisesini yağmalamıştır|| Kamuya açık yerde boynunun vurulması

| Umman b. Halid Cüheni|| Abdurrahman b. Akil'in katili|| Boynu vurulmuş ve yakılmış

| Ziyad b. Malik|| Kerbela'da aktif savaşçı ve İmam’ın (a.s) şahsi elbisesini yağmalaması|| Kamuya açık yerde boynunun vurulması

| Abdurrahman b. Ebi Hoşkare|| Kerbela'da aktif savaşçı ve İmam’ın (a.s) şahsi elbisesini yağmalaması|| Kamuya açık yerde boynunun vurulması

| İshak b. Hubet|| İmam’ın (a.s) naaşı üzerinde at koşturmuştur|| El ve ayaklarının yere çivilenmesi

| Ehnes b. Murşid||İmam’ın (a.s) naaşı üzerinde at koşturmuştur|| El ve ayaklarının yere çivilenmesi

| Reca b. Munkiz Abdi|| İmam’ın (a.s) naaşı üzerinde at koşturmuştur|| El ve ayaklarının yere çivilenmesi

| Salim b. Heyseme|| İmam’ın (a.s) naaşı üzerinde at koşturmuştur|| El ve ayaklarının yere çivilenmesi

| Vahiz b. Naim||İmam’ın (a.s) naaşı üzerinde at koşturmuştur|| El ve ayaklarının yere çivilenmesi

| Salih b. Veheb||İmam’ın (a.s) naaşı üzerinde at koşturmuştur|| El ve ayaklarının yere çivilenmesi

| Hani b. Sebib|| İmam’ın (a.s) naaşı üzerinde at koşturmuştur|| El ve ayaklarının yere çivilenmesi

| Useyd b. Malik|| İmam’ın (a.s) naaşı üzerinde at koşturmuştur|| El ve ayaklarının yere çivilenmesi

== İmam Seccad’ın (a.s) Bedduasının Kabul Olması ==

Medine’ye giderek İmam Seccad’la (a.s) bir görüşme yapan [[Minhal b. Amr]]’ın dediğine göre, İmam Seccad (a.s) Muhtar’ın kıyamı hakkında bilgi alıp Kerbela katillerinin öldürülüp öldürülmediğini sorduğunda Hermele b. Kahil’i de sormuştur. Hermele’nin hayatta olduğunu duyunca şöyle buyurmuştur:

:“Allah’ım! Ateş ve demirin hararet ve sıcaklığını ona tattır.”<ref>Keşfu’l Ğumme fi Marifeti’l Eimme, c. 2, s. 112.</ref>

[[Hz. Ali]]’nin (a.s) yakınlarından olan Abdullah b. Cu’de, Muhtar’ın yanına gelerek ondan Ömer b. Sa'd için amanname istemiştir. Muhtar, kendince gerekçelerle ona aman vermiştir. Ancak ona hiçbir hata ve yanlış yapmamasını ve Kufe’den dışarı çıkmama şartı koşmuştur.

[[Ömer b. Sa’d]]’ın serbest kalmasından dolayı Muhammed b. Hanefiye’nin rahatsız olduğu haberi Muhtar’a ulaşınca<ref>Tarih-i Taberi, c. 6, s. 62.</ref> Muhtar, Ömer b. Sa’d’ı öldürme düşüncesine kapıldı. Muhtar, Ömer’in yakınlarının da olduğu bir toplantıda Kerbela vakıasının ana unsurlarından olan Ömer b. Sa’d’ın yakında öldürüleceğinin haberini verdi. Muhtar, amannameye istediği an Ömer’i ele geçirebilecek bir madde eklemişti. O maddede hiçbir hata ve yanlış yapmaması şartı vardı. [[İmam Muhammed Bakır (a.s)]] bu maddenin açıklaması hakkında şöyle buyurmuştur: Muhtar’ın hata ve yanlıştan maksadı abdesti batıl eden şeylerdi.<ref>Tarih-i Taberi, c. 6, s. 61.</ref> Muhtar, Ebu Umre’yi Ömer’i öldürmesi için evine gönderdi. Ebu Umre, Ömer’i öldürdükten sonra kesik başını Muhtar’a götürdü.

Kufe’de bulunan [[Kerbela Şehitleri|Kerbela şehitleri]]nin katillerinin çoğu öldürülmüş, ancak az bir kısmı kaçmayı başarmıştır. Muhtar, daha sonra [[Kerbela vakıası]]nın ana unsurları olan Emevilere karşı harekete geçme kararı aldı. Bazı rivayetlerde [[İmam Hüseyin]]’in (a.s) katillerini öldürdükten sonar, Muhtar’ın en büyük arzusu İbrahim b. [[Malik Eşter]] komutasında bir orduyu [[Şam]]’a göndermekti.<ref>Ensabu’l Eşraf, c. 6, s. 323.</ref>

İmam Hüseyin’in (a.s) katilleri öldürüldükten sonar, İbrahim hicretin 66. yılında Zilhicce ayında Şam’a doğru yola çıktı. Muhtar, İbrahim komutasındaki orduya belli bir noktaya kadar eşlik etmiştir.<ref>Ensabu’l Eşraf, c. 6, s. 323.</ref>-<ref>El-Emali, Şeyh Tusi, s. 240.</ref>Öte yandan Ubeydullah b. Ziyad, İbrahim b. Malik’in ordusuna karşı koymak için yola çıktı. İki ordu Musul yakınlarında karşı karşıya geldi.<br />

İbrahim’in ordusunun 8 bini İranlı, 4 bini Arap olmak üzere 12 bin kişilik bir ordudan oluştuğu rivayet edilmekte<ref>Biharu’l Envar, c. 45, s. 334.</ref>, bazıları ise 20 binle 30 bin arasında olduğunu söylemektedir.<ref>El-Ahbaru’t-Tival, s. 293.</ref>

== İbn-i Ziyad’la Karşı Karşıya Gelinmesi ==

İbrahim b. Malik Eşter’in 12 bin kişilik ordusu [[İbn-i Ziyad]]’ın 80 bin kişilik<ref>Ensabu’l Eşraf, c. 6, s. 363.</ref> ordusu ile Musul yakınlarında karşı karşıya gelir. İbrahim b. Malik’in zaferi ile sonuçlanan bu savaşta İbn-i Ziyad, [[Husayn b. Numeyr]] ve Şureyhbil b. Zil-Kila gibi önemli isimler öldürülür.<ref>Ensabu’l Eşraf, c. 6, s. 426.</ref> Ubeydullah b. Ziyad’ın ölümü bir sonraki yılın [[Aşura günü]] gerçekleşmiştir.<ref>Biharu’l Envar, c. 45, s. 383.</ref><br />

Kerbela faciasının en önemli isimlerinden biri olan Ubeydullah b. Ziyad bu şekilde öldürülmüş, bedeni ateşe verilerek yakılmıştır.<ref>Ensabu’l Eşraf, c. 6, s. 426.</ref> Başı Muhtar’a gönderilmiş, Muhtar da [[Medine]]’ye İmam Seccad (a.s) ve Muhammed b. Hanefiye’ye göndermiştir.<ref>Biharu’l Envar, c. 45, s. 386.</ref>

== İbn-i Ziyad’ın Başı Medine’de ==

İbn-i Ziyad’ın kesik başı [[İmam Seccad]]’ın (a.s) huzuruna götürülünce, İmam (a.s) o esnada yemek yemekteydi. İmam (a.s), İbn-i Ziyad’ın kesik başını görünce şöyle buyurdu:

:“Bizi İbn-i Ziyad’ın yanına götürdüklerinde, İbn-i Ziyad yemek yemekle meşguldü ve babamın başı karşısında durmaktaydı. Dedim ki: ‘Allah’ım! İbn-i Ziyad’ın kesik başını görmeyene kadar canımı alma.”<ref>Biharu’l Envar, c. 45, s. 336.</ref>

Abdullah b. Zübeyr aralarında Muhammed b. Hanefiye, Abdullah b. Abbas ve Hasan Müsenna’nın da olduğu [[Haşim Oğulları]]’ndan 17 kişiyi “Şe’bu Arim” adlı mağarada hapsederek, kendisine biat etmemeleri durumunda hepsini yakacağı tehdidinde bulundu. Muhammed b. Hanefiye, Muhtar’a bir mektup yazarak ondan yardım etmesini istedi. Muhtar da ellerinde yalnızca çubuk olan bir grubu Mekke’ye gönderdi. Zaten bundan dolayı onlara “Haşebiye” (çubukçular) denmiştir.<ref>Ensabu’l Eşraf, c. 3, s. 284.</ref> Ordunun kılıçlarla değil, çubuklarla Mekke’ye gönderilmesinin nedeni Mekke’nin saygınlığını korumak içindi.<ref>El-Kamil, c. 4, s. 251.</ref>

İki grup ilk önce “Mezar” denilen yerde karşı karşıya geldi. Muhtar Sakafi’nin ordu komutanı Ahmer b. Şumeyt yardımcısı Abdullah b. Kamil ve Ebu Umre Keysan idi. [[Mus’ab b. Zübeyr]]’in ordu komutanı kendisi ve Muhlib b. Ebi Safre idi. Bu savaşta Muhtar’ın ordusu ağır bir yenilgi aldı. İbn-i Şumeyt, İbn-i Kamil ve Ebu Umre ve çok sayıda İranlı öldü.<br />

Mus’ab’ın ordusu Kufe içlerine doğru ilerlemeye devam etti ve içeride de yapılan çatışmaların ardından Muhtar’ın ordusunu yenilgiye uğratarak, Daru’l İmareyi kuşatmaya aldılar. Muhtar’la birlikte 6000 kişi içeride mahsur kaldı. Muhtar, onlardan düşmana saldırmalarını ve onurları ile ölmelerini istedi. Ancak onlar kabul etmediler.

Muhtar 19 kişi ile birlikte dışarı çıktı ve adil olmayan bir çatışma sonucu öldürüldü. Bu hadise [[Ramazan]] ayının 14’ünde hicretin 67’sinde gerçekleşti.<ref>Tarih-i Kum, s. 290.</ref>

Muhtar’la birlikte Hucr b. Adiy’nin oğulları Abdullah ve Abdurrahman<ref>El-İsabe, c. 2, s. 34.</ref> ve Kum Eş’arilerinin ceddi olan Saib b. Malik Eş’ari gibi kişiler de öldürülmüştür.<ref>Tarih-i Kum, s. 290.</ref>

Günlerden bir gün Mus’ab, Abdullah b. Ömer’in yanından geçerken, Abdullah b. Ömer ona “sen bir günde kıble ehlinden 6000 kişiyi öldüren adamsın” dedi. Mus’ab onların kâfir olduklarını iddia etti. Bunun üzerine Abdullah şöyle demiştir: “Eğer babandan sana miras kalan bu kadar sayıdaki koyunları bile öldürmüş olsaydın, o bile haram ve israftı. Kaldı ki öldürdüklerin Müslümanlardı.”<ref>El-Bidayet ve’n-Nihayet, c. 8, s. 289.</ref>-<ref>Ensabu’l Eşraf, c. 63, s. 445.</ref>

Mus’ab, tüm esirleri öldürdükten sonra Muhtar’ın iki eşi olan Samre binti Cundeb’in kızı [[Ümmü Sabit]] ve Numan b. Beşir’in kızı Umre’nin peşine düşmüştür. Onları tutukladıktan sonra onlardan Muhtar’a küfür ve hakaret etmelerini istedi.<ref>Ahbaru’t-Tival, s. 309.</ref> Ümmü Sabit dediğini yaparak serbest bırakıldı. Ama Umre “Allah ona rahmet etsin. O Allah’ın salih kullarından bir kuldu” dedi. Bunu duyan Mus’ab onun öldürülme emrini verdi. Matar adlı bir kişi onu öldürmüştür. Yakubi şöyle yazmaktadır: “Mus’ab, Muhtar’ın eşi Umre’den Muhtar hakkındaki görüşünü sorduğunda o, Muhtar’ı iyilikle anmış ve şöyle demiştir: “İnnehu kane takiyyen, nakiyyen, siyamen” (O, takvalı, temiz ve çok [[oruç]] tutan biriydi). Bunun üzerine Mus’ab onun öldürülmesini emretmiştir. [[İslam]]’da boynu vurularak öldürülen ilk kadın Umre olmuştur.”<ref>Tarih-i Yakubi, c. 2, s. 264.</ref>

* İbn-i Esir, Ali b. Ebu’l-Kerem, el-Kamil fi’t-Tarih, Beyrut, Daru Sadır, Beyrut, m. 1965.

* İbn-i Hacer Askalani, el-İsabet fi Temyizi’s-Sahabe, araştırma: Şeyh Adil Ahmed Abdulvucüt ve Şeyh Ali Muhammed Muavvez, birinci baskı, Beyrut, Daru’l Kutubu’l İlmiyye, 1415 h.k.

* İbn-i Haldun, el-İber Tarih-i İbn-i Haldun, tercüme: Abdulmuhammed Ayeti, Müessese-i Mutalaat ve Tahkikat-ı Ferhengi, birinci baskı, 1363 h.ş.

* İbn-i Kesir, İsmail b. Ömer, el-Bidayet ve’n-Nihayet, Beyrut, Daru’l Fikr, 1986.

* İbn-i Muskeveyh, Ebu Ali er-Razi, Tecaribu’l Umem, tahkik: Ebu’l Kasım İmami, Tahran, Suruş, ikinci baskı, 1379 h.ş.

* Erbili, Ali b. İsa b. Ebi’l Feth, Keşfu’l Ğumme fi Marifeti’l Eimme, Beyrut, Daru’l Adva, 1405 h.k.

* Belazuri, Ahmed b. Yahya Cabir, Ensabu’l Eşraf, araştırma: Suheyl Zekar ve Riyad Zerkuli, Beyrut, Daru’l Fikr, 1417 h.k.

* Cezairi, Seyyid Nimetullah, Riyadu’l Ebrar fi Menakibi’l Eimmeti’l Ethar, Müessese-i Tarih-i Arabi, Beyrut, 1427 h.k, birinci baskı.

* Hoi, Ebu’l Kasım, Mu’cemu’l Hadis ve Tefsil Tabakatu’r-Ruvat, Merkez-i Neşr-i es-Sekafeti İslamiye, Kum.

* Tusi, Muhammed b, el-Hasan, El-Emali, Tusi, Dar’u Sikafet, Kum, birinci baskı, 1414 h.k.

* Kummi, Hasan b. Muhammed, Tarih-i Kum, tercüme: Hasan b. Ali b. Hasan Abdulmelik Kummi, tahkik: Seyyid Celaleddin Tahrani, Tahran, Tus, 1361 h.ş.

* Mamakani, Abdullah, Tenkihu’l Mikal fi ilmi’r-Rical, Murtazeviye matbaası, Necef, 1349 h.k.

* Meclisi, Muhammed Bakır, Biharu’l Envar, Dar’u İhya Turas el-arabi, 1403 h.k, ikinci baskı.

* Mukaddesi, Mehter b. Tahir, Aferineş ve Tarih, tercüme: Muhammed Rıza Şefii Kedkeni, Tahran, birinci baskı, 1374 h.ş.

* Mukrizi, Takiyuddin Ahmed b. Ali, Emtau’l Esma bima li-Nebi mine’l-Ehval ve’l-Emval ve’l-Hifdet ve’l-Meta, araştırma: Muhammed Abdulhamid el-Nemisi, Beyrut, Daru’l Kutubu’l İlmiye, birinci baskı, 1999.

* Yakubi, Ahmed b. Ebi Yakub, Tarih-i Yakubi, Beyrut, Dar’u Sadır.