Muhtar’ın Kıyamı: Revizyonlar arasındaki fark

'''''Muhtar’ın kıyamı''''' ([[Arapça]]: ثورة المختار الثقفي), [[Kerbela]] [[şehit]]lerinin öcünü almak için Muhtar bin ebu Ubeyd Sakafi komutanlığında başlatılan bir harekettir. Bu kıyam [[Hicri|hicr]]etin 66. Yılında [[Kufe]]’de başlamış ve [[Ubeydullah İbn Ziyad]], [[Ömer İbn Saad]], [[Şimr bin Zi’l-Cevşen]] ve [[Sinan bin Enes]] gibi [[İmam Hüseyin]] (a.s) ve yârenlerinin şehadetine neden olan çok sayıda faktör öldürülmüştür. Muhtar’ın kıyamı, [[Muhammed bin Hanefiye]]’nin adıyla başlamıştır. Bazı [[Şia]] âlimleri ise Muhtar’ın kıyamının [[İmam Seccad]]’ın (a.s) emriyle başladığı düşüncesindedir.

Muhtar bin Sakafi, [[Kerbela vakıası]]nda hapiste bulunmaktaydı. Hapisten çıkar çıkmaz [[İmam Hüseyin]]’in (a.s) katillerinden intikam almaya koyulmuştur. İlk önce [[Yezid]]’e [[Hicaz]]’da başkaldıran [[Abdullah bin Zübeyr]]’e katıldı, ancak kendisiyle aynı düşüncede olmadığını anladı ve ondan ayrılarak kıyamı için Kufe’ye geri döndü.

== Abdullah Bin Zübeyr’le Birlikteliği ==

Önceden Abdullah bin Zübeyr’le görüşmeler yapan Muhtar, çevresindekilerin Abdullah bin Zübeyr’e biat etmesini istediğinde onlara Abdullah ile kendi hedefleri arasında farklar olduğunu söylemiş ve ona biat etmenin maslahata aykırı olduğunu ileri sürmüştür,<ref>Ensabu’l-Eşraf, c. 6, s. 378.</ref> ancak çevresindekilerin ısrarı üzerine Abdullah İbn Zübeyr’e iki şartla biat etmiştir: birinci şart: Abdullah bin Zübeyr yaptığı işlerde ona danışacak, tek başına kararlar almayacak,<ref>Aferineş ve Tarih, c. 2, s. 907.</ref> ve ona karşı çıkmayacaktır.<ref>Tarih İbn Haldun, c. 2, s. 37.</ref> ikinci şart: hükümetteki en üst makamı Muhtar’a verecektir.<ref>Tarih Taberi, c. 5, s. 575.</ref> <br />

Yezid orduları [[Mekke]]’ye saldırdığında ve Abdullah bin Zübeyr kuşatıldığında Muhtar onun yanında Yezit ordularına karşı savaşmıştır. Bazı kaynakların belirttiğine göre, Muhtar, Abdullah İbn Zübeyr’in hile ve aldatmayla iş çevirdiğini<ref>Ensabu’l-Eşraf, c. 6, s. 317.</ref> ve hilafet iddiasında bulunduğunu gördüğünde ondan uzaklaşmış ve kıyam hazırlıklarını yapmak için Kufe’ye doğru yola çıkmıştır.<ref>Aferineş ve Tarih, c. 2, s. 910.</ref>

== Muhammed bin Hanefiye İle Görüşmesi ==

Muhtar, [[Kufe]]’ye doğru yola çıkmadan önce [[Muhammed bin Hanefiye]] ile görüşmüş ve kıyam edeceğine dair niyetini ona açıklamıştır. Muhammed bin Hanefiye’den icazet istemiş, o da genel sözcüklerle ona izin vermiş ve ondan takvalı olmasını istemiştir.<ref>Ensabu’l-Eşraf, c. 6, s. 380.</ref> Belazuri’nin naklettiğine göre ise Muhtar’a sarih bir şekilde izin vermiştir.<ref>Ensabu’l-Eşraf, c. 6, s. 380.</ref>

Muhtar’ın [[Kufe]]’ye girişi Yezid’in ölümünden altı ay sonra ve [[Ramazan]] ayının ortasında gerçekleşmiştir.<ref>Tarih İbn Haldun, c. 2, s. 43.</ref> İbn Zübeyr ise Abdullah bin Muti’yi Kufe’ye vali olarak atamıştır.<ref>Aferineş ve Tarih, c. 2, s. 911.</ref>-<ref>Tarih İbn Haldun, c. 2, s. 44.</ref>

Muhtar, Kufe’ye girdikten sonra [[Süleyman bin Surad]]’ın daveti ve [[Tevvabin Kıyamı|Tevvabin kıyamı]] ile karşı karşıya kalmıştır. Onu kıyama uygun görmediği için onlarla işbirliği yapmaya yanaşmamıştır. Kufelilere de Süleyman savaş için gerekli donanıma ve savaş taktiklerine sahip değildir, demiştir. Ömer bin Saad da Kufe hâkiminin yanına giderek tevvabinin onlar için bir zarar teşkil etmediğini, bilakis Muhtar’dan korkması gerektiği ve Kufe için tehlike barındırdığını söylemiştir.<ref>El-Kamil, c. 4, s. 172.</ref> Bu şekilde tevvabin kıyamı sırasında Muhtar, Abdullah bin Zübeyr faktörleri tarafından zindanda bulunmaktaydı.<ref>İmtau’l-Esma, c. 12, s. 251.</ref>

Tevvabin kıyamı yenilgiye uğradıktan sonra Muhtar, onlardan geriye kalanlara mektup yazarak kendisine davet eder. Onlar da Muhtar’ın davetine olumlu yanıt vererek zindana saldırarak onu hapisten kaçırabileceklerine dair mesaj yollarlar. Muhtar, şimdilik sabretmelerini ve kaç gün içinde normal bir şekilde tahliye edileceğini bildirir. Muhtar, [[Abdullah bin Ömer]]’in eşi olan kız kardeşi [[Safiye bint Ebi Ubeyd]]’e bir mektup yazarak hapisten çıkması için aracılık etmesini ister. Abdullah bin Ömer teklifi kabul eder, Muhtar’ın serbest bırakılması için gerekli adımları atar ve Muhtar hapisten çıkar.

Küfe hâkimi İbrahim bin Muhammed, Muhtar hapisten çıktığında ondan hükümet karşıtı girişimlerde bulunmamasına dair söz alır ve eğer hükümet karşıtı girişimlerde bulunursa bin deve kurban edeceği ve kız erkek tüm kölelerini azat edeceğine dair ondan yemin etmesini ister. Muhtar da yemin eder ve hapisten çıkar.<br />

Hükümet güçleri Muhtar’ı takibe aldıkları için Muhtar ilk önce gizlice adamları aracılığı ile güç toplamaya çalışmıştır. Muhtar’ın elçi ve yakınları şunlardır:

* Saib bin Malik Eş’eri; [[Irak]] Şiilerinin ileri gelenlerinden ve Kum Eş'erilerinin dedesi.

* [[Yezid bin Enes]].

* Ahmer bin Şamit.

* Rufai bin Şedad; tevvabin kıyamının ileri gelenlerindendi.

* Abdullah bin Şedad Beceli; tevvabin kıyamının ileri gelenlerindendi.

Muhammed Bin Hanefiye Tarafından Temsilcilik

Muhtar, Kufe’de kendisinin Muhammed bin Hanefiye’nin vekili olduğunu ve kendisini emin, vezir ve emir olarak atadığını ve onun tarafından [[Ehlibeyt]]in (a.s) öcünü almak ve mülhitlerle savaşmak için görevlendirildiğini açıklamıştır.<ref>İmtau’l-Esma, c. 12, s. 250.</ref>-<ref>Tarihi İslam, c. 5, s. 62.</ref>

Bir grup Şia, Sa’r bin Ebi Sa’r Hanefi’nin evinde oturmuştu, Abdurrahman bin Şarih şöyle dedi: “Muhtar, Muhammed bin Hanefiye’nin temsilcisi olduğunu iddia etmekte, bizim [[Medine]]’ye gidip olaydan haberdar olmamız yerinde olacaktır.”<ref>Ensabu’l-Eşraf, c. 6, s. 384.</ref>

== Kufelilerin Muhammed bin Hanefiye İle Görüşmesi ==

Başlarında Abdurrahman bin Şarih’in olduğu bir grup [[Medine]]’ye giderek Muhammed bin Hanefiye ile görüştü. Görüşmede Muhtar’ın kıyamı ve onun tarafından temsilcisi olup olmadığı soruldu. Muhammed Hanefiye şöyle dedi: “[[Allah]]’a andolsun ki Allah kullarından her kim düşmanlarımızdan öcümüzü alırsa mutlu olurum.”<ref>Tarih Taberi, c. 6, s. 14.</ref><br />

[[Allame Meclisi]]’nin, İbn Nema’dan naklettiğine göre Muhammed bin Hanefiye onları vazifelerinin ne olduğunu öğrenmeleri için İmam Seccad’ın (a.s) huzuruna götürmüştür. İmam Seccad (a.s) onlara şöyle buyurmuştur: “Amcacığım! Eğer Allah kullarından bir kişi bizi himaye etmek için kıyam ederse insanlara ona yardım etmek vacip olur ve ben seni bu konuda elçim olarak atıyorum; öyleyse salah ve doğru olan neyse yap.”<ref>Biharu’l-Envar, c. 45, s. 365.</ref><br />

Dışarı çıktıklarında şöyle demişlerdir: [[İmam Zeynel Abidin (a.s)]] ve Muhammed bin Hanefiye bize izin verdi.<ref>Biharu’l-Envar, c. 45, s. 365.</ref>-<ref>Riyadu’l-Esrar fi Menakibu’l-Eimmeti’l-Ethar, c. 1, s. 298.</ref> Böylece Kufe’ye döndüklerinde Muhtar’ı teyit etmişlerdir.<ref>Ensabu’l-Eşraf, c. 6, s. 384.</ref>-<ref>Tarih Taberi, c. 6, s. 14.</ref><br />

== İbrahim bin Malik Eşter’in Rolü ==

Muhtar bin Sakafi, kıyamın amacına ulaşması için Şia ileri gelenlerinin önerisini kabul etmiş ve [[İbrahim bin Malik Eşter]]’i kıyama davet etmiştir.<ref>Tarih Taberi, c. 6, s. 15.</ref> İbrahim ilk önce kararsız kalmış, ancak Muhammed bin Hanefiye’nin Muhtar’ı destekleyen mektubunu gördükten ve önde gelen bazı Şiilerin mektubu teyit etmelerinden sonra Muhtar’a biat etmiştir.<ref>Tarih Taberi, c. 6, s. 16.</ref> İbrahim bin Malik Eşter, kıyamın ikinci adamı hüviyeti ile kıyamda çok önemli bir rol oynamıştır.

Kıyamı hazırlayan stratejisiler, kıyam tarihini hicretin 66. Yılında Rebiyülevvel ayının 14’dünde<ref>Tecaribu’l-Umem, c. 2, s. 147.</ref> Perşembe günü olarak belirlemişlerdi, ancak İbrahim bin Malik Eşter’in Kufe ordu komutanı İyas bin Muzarib ile beklenmeyen erken çatışmasında İyas ölmüş ve kıyam tarihi mecburen iki gün erkene yani 12 Rebiyülevvel’e alınmıştır.<ref>Tarih Taberi, c. 7, s. 183.</ref>

Muhtar, [[Abdullah bin Şeddad]]’dan “Ya mensur ümmet!”<ref>Ensabu’l-Eşraf, c. 6, s. 309.</ref> diye slogan atmalarını istemiştir. Bu slogan [[Bedir savaşı]]nda<ref>Tabakat, c. 2, s. 10; İmtau’l-Esma, c. 12, s. 250.</ref> ve [[Beni Mustalik Savaşı]]nda<ref>El-İstiyab, c. 2, s. 656.</ref> [[Hz. Resulullah]]’ın (s.a.a) sloganı idi. Bir sonraki Şii kıyamında da bu slogan kullanılmıştır. Sonra Zeyd bin Ali’nin<ref>Taberi, c. 7, s. 183.</ref>-<ref>Makatil, s. 133.</ref>, Muhammed Nefsi Zekiyye’nin, İbrahim bin Abdullah’ın da istifade ettiği bir slogandı. Aynı şekilde Muhtar, Süfyan bin Leyla ve Kudame bin Malik’e de “Ya lesarati’l-Hüseyin” yani Hüseyin’in kanını (öcünü) isteyenler” solanını atmalarını istemiştir.<ref>Ensabu’l-Eşraf, c. 6, s. 390.</ref><br />

 

Daha sonra kıyam aleni olmuş ve birkaç gün sonra meydana gelen savaşta Kufe hakimi Abdullah bin Muti kaçmıştır.<ref>Ensabu’l-Eşraf, c. 6, s. 392.</ref>-<ref>Taberi, c. 6, s. 27.</ref>

Abdullah bin Muti, kıyama karşı zafer kazanması için Abdullah bin Zübeyr tarafından Kufe hâkimi olarak atanmıştı.

Hicretin 66. Yılında Rebiyülevvel ayının 15’inde Cuma günü, Muhtar Kufe sarayına girer ve [[Cuma namazı]] onun imamlığında kılınır. Kendisi Cuma hutbesinde iki hutbe okumuş ve orada kıyamının amaçlarını halka açıklamıştır. Cuma namazından sonra halktan biat alma töreni düzenlenmiştir.

* Abdullah bin Haris Nehai, -[[İbrahim bin Malik]]’in amcası- [[Ermenistan]] valisi

* Muhammed bin Umeyr, [[Azerbaycan]] valisi

* Abdurrahman bin Said bin Kays, [[Musul]] valisi

* İshak bin Mesud, [[Medain]] valisi

* Said bin Huzeyfe bin Yeman, Hilvan valisi

* Abdullah bin Malik Tai, Kufe kadısı

* Ebu Umre Keysani, Kufe’nin askeri kuvvetler komutanı.

| [[Ömer bin Sa'd]]|| [[Yezid]]'in ordu komutanı|| Kılıçlarla vurulması ve başının kesilmesi

| [[Hafs bin Ömer Sad]]|| Babası olan Ömer bin Sa'd'a yardım etmesi|| Başının kesilmesi

| [[Şimr bin Zi'l-Cevşen]]|| Piyade birliklerinin komutanı ve sayısız cinayet||Öldürülmesi ve başının kesilmesi

| [[Sinan bin Enes]]|| İmam Hüseyin'in başını kesen katil|| Parmaklarının, el ve ayaklarının kesilmesi ve kazana atılması

| [[Havli bin Yezid Esbehi]]|| İmam'ın başını taşıyan ve sayısız cinayet|| Ateşe atılarak yakıldı

| [[Becdel bin Selim Kelbi]]|| İmamın pamaklarını kesmiştir|| Parmak, el ve ayaklarının kesilmesi

| [[Hermele bin Kâhil Esedi]]||  Kerbela'da okçu ve sayısız cinayet||  El ve ayaklarının kesilmesi ve ateşe atılması

| [[Hekim bin Tufeyl Tai]]|| [[Hz. Abbas]]'ın katili|| El ve ayaklarına çivi çakılması ve ok yağmuruna tutulması

| [[Murret bin Munkiz]]|| [[Hz. Ali Ekber]]'in katili|| Ellerinin kesilmesi ve ömrünün sonuna kadar felçli kalması

| Zeyd bin Rukkad|| Okçu ve sayısız cinayet|| taşlanması ve ok yağmuruna tutulması

| Amr bin Sabi'|| Abdullah bin [[Müslim bin Akil]]'in katili|| Mızrak darbeleriyle öldürülmüştür

| Malik bin Huşeym Bedai|| İmamın başlığını yağmalamıştır|| El ve ayakları kesilmiş ve öldürülmüştür

| Abdullah bin Useyd Cehni||Kerbela'da aktif savaşçı||Boynunun vurulması

| Haml bin Malik Muharibi|| Kerbela'da aktif savaşçı|| Boynu vurulmuştur

| Rukad bin Malik Cebeli|| İmamın mallarını yağmalamıştır|| Kamuya açık yerde boynunun vurulması

| Amr bin Halid Beceli|| İmamın mallarını yağmalamıştır|| Kamuya açık yerde boynunun vurulması

| Abdurrahman bin Cebeli|| Çadırları ve İmamın elbisesini yağmalamıştır|| Kamuya açık yerde boynunun vurulması

| Abdullah bin Kays Holani|| Savaşa katılması ve malların yağmalanması|| Kamuya açık yerde boynunun vurulması

| Malik bin Beşir Bedi|| Kerbela'da aktif savaşçı|| İki el ve ayakları kesilmiştir

| Umman bin Halid Cehni|| Abdurrahman bin Akil'in katili|| Boynu vurulmuş ve yakılmış

| Ziyad bin Malik|| Kerbela'da aktif savaşçı ve İmamın şahsi elbisesini yağmalaması|| Kamuya açık yerde boynunun vurulması

| Abdurrahman bin Ebi Hoşkare|| Kerbela'da aktif savaşçı ve İmamın şahsi elbisesini yağmalaması|| Kamuya açık yerde boynunun vurulması

| İshak bin Hubet|| İmamın naaşı üzerinde at koşturmuştur|| El ve ayaklarının yere çivilenmesi

| Ehnes bin Murşid||İmamın naaşı üzerinde at koşturmuştur|| El ve ayaklarının yere çivilenmesi

| Reca bin Munkiz Abdi|| İmamın naaşı üzerinde at koşturmuştur|| El ve ayaklarının yere çivilenmesi

| Salim bin Hesime|| İmamın naaşı üzerinde at koşturmuştur|| El ve ayaklarının yere çivilenmesi

| Vahiz bin Naim||İmamın naaşı üzerinde at koşturmuştur|| El ve ayaklarının yere çivilenmesi

| Salih bin Veheb||İmamın naaşı üzerinde at koşturmuştur|| El ve ayaklarının yere çivilenmesi

| Hani bin Sebib|| İmamın naaşı üzerinde at koşturmuştur|| El ve ayaklarının yere çivilenmesi

| Useyd bin Malik|| İmamın naaşı üzerinde at koşturmuştur|| El ve ayaklarının yere çivilenmesi

Medine’ye giderek İmam Seccad’la (a.s) bir görüşme yapan [[Minhal bin Amr]]’ın dediğine göre İmam Seccad (a.s) Muhtar’ın kıyamı hakkında bilgi alıp Kerbela katillerinin öldürülüp öldürülmediğini sorduğunda Hermele bin Kahil’i de sormuştur. Hermele’nin hayatta olduğunu duyunca şöyle buyurmuştur:

:“Allah’ım! Ateş ve demirin hararet ve sıcaklığını ona tattır.”<ref>Keşfu’l-Gumme fi marifeti’l-Eimmet, c. 2, s. 112.</ref>

İmam Seccad’la (a.s) bir görüşme yapan Beşer bin Galib Esedi de Hz. Seccad Efendimizin (s.a) Hermele’yi lanetle andığını söylemiştir.

Minhal bin Amr, [[Hac]] ziyaretinden Kufe’ye döndüğünde Hermele’nin ölüm sahnesini yakından müşahede etmiş ve İmam Zeynel Abidin’in (a.s) duasının kabul olduğunu görmüştür.

== Ömer bin Sa'd’ın Amannamesi ==

[[Hz. Ali]]’nin (a.s) yakınlarından olan Abdullah bin Cu’de, Muhtar’ın yanına gelerek ondan Ömer bin Sa'd için amanname istemiştir. Muhtar kendince gerekçelerle ona aman vermiştir, ancak ona hiçbir hata ve yanlış yapmamasını ve Kufe’den dışarı çıkmama şartı koşmuştur.

[[Ömer bin Sa’d]]’ın serbest kalmasından dolayı Muhammed bin Hanefiye’nin rahatsız olduğu haberi Muhtar’a ulaşınca<ref>Tarih Taberi, c. 6, s. 62.</ref> Muhtar Ömer İbn Sa’d’ı öldürme düşüncesine kapıldı. Muhtar, Ömer’in yakınlarının da olduğu bir toplantıda Kerbela vakıasının ana unsurlarından olan Ömer bin Sa’d’ın yakında öldürüleceğinin haberini verdi. Muhtar, amannameye istediği an Ömer’i ele geçirebilecek bir madde eklemişti. O maddede hiçbir hata ve yanlış yapmaması şartı vardı. [[İmam Muhammed Bakır (a.s)]] bu maddenin açıklaması hakkında şöyle buyurmuştur: Muhtar’ın hata ve yanlıştan maksadı abdesti batıl eden şeylerdi.<ref>Tarih Taberi, c. 6, s. 61.</ref> Muhtar, Ebu Umre’yi Ömer’i öldürmesi için evine gönderdi. Ebu Umre, Ömer’i öldürdükten sonra kesik başını Muhtar’a götürdü.

Kufe’de bulunan [[Kerbela Şehitleri|Kerbela şehitleri]]nin katillerinin çoğu öldürülmüş, ancak az bir kısmı kaçmayı başarmıştır. Muhtar, daha sonra [[Kerbela vakıası]]nın ana unsurları olan Emevilere karşı harekete geçme kararı aldı. Bazı rivayetlerde [[İmam Hüseyin]]’in (a.s) katillerini öldürdükten sonraki Muhtar’ın, en büyük arzusu İbrahim bin [[Malik Eşter]] komutasında bir orduyu [[Şam]]’a göndermekti.<ref>Ensabu’l-Eşraf, c. 6, s. 323.</ref>

== İbrahim Bin Malik’in Gönderilmesi ==

İmam Hüseyin’in katilleri öldürüldükten sonra İbrahim, hicretin 66. Yılında zilhicce ayında Şam’a doğru yola çıktı. Muhtar, İbrahim komutasındaki orduya belli bir noktaya kadar eşlik etmiştir.<ref>Ensabu’l-Eşraf, c. 6, s. 323.</ref>-<ref>El-Emali, Şeyh Tusi, s. 240.</ref>Öte yandan Ubeydullah bin Ziyad, İbrahim bin Malik’in ordusuna karşı koymak için yola çıktı. İki ordu Musul yakınlarında karşı karşıya geldi.<br />