Adiy bin Hatim Tai

wikishia sitesinden

Adiy bin Hatim Tai (Arapça: عَدِیّ بن حاتِم طائي)(H. Kameri 67 öldü), Peygamber (s.a.a) ve İmam Ali'nin (a.s) sahabelerinden biridir. İmam Ali'nin (a.s) yanında Cemel, Sıffin ve Nehrevan savaşlarına katılmıştır. Ayrıca İmam Hasan'ın (a.s) halifeliği döneminde de insanları imamın ordusuna katılmaya ve Muaviye bin Ebi Süfyan ile savaşmaya teşvik etmiştir. Adiy, Muaviye karşısında da İmam Ali'ye (a.s) olan sevgisini açıkça dile getirmiş ve onu savunmuştur.

Adiy, Hatim Tai'nin oğlu ve Tai kabilesinin büyüğüydü. O muhtarın ayaklanmasına katılmamakla birlikte ona karşı da çıkmadı. Ancak kabilesinden Muhtar'a karşı çıkan bazı kimseler için şefaatçi de olmuştur.

Nesebi ve Yeri

Adiy, Hz. Peygamber'in (s.a.a) ashabı içinde yer almaktadır. Babası Hatem Tai, cahiliye dönemindeki cömertliği ile ünlüydü.[1] Adiy, kabilesinin iyi konuşan ferdi, hazırcevap ve kavminin büyüğü olarak kabul edilirdi.[2]

Adiy, Muhtar döneminde H. Kameri 67 yılında Kufe'de öldü.[3] Bunun yanı sıra ölüm tarihinin H. Kameri 68 ve 69 yıllarında gerçekleştiğini iddia edenler de olmuştur.[4] Öldüğünde 82 veya 120 yaşında olduğu rivayet edilir.[5]

Adiy bin Hatim'den rivayet edildiğine göre Rasûlullah’ın (s.a.a) yanına her girdiğinde ona oturması için yanında bir yer açardı.[6] İslam Peygamberi (s.a.a) onu Tayi ve Beni Esed kabilesinden zekât toplamakla görevlendirdi.[7]

İslam'ı Kabul Etme Hikayesi

Adiy bin Hatim, İslam'ı kabul etmeden önce bir Hristayindı ve Tayi kabilesinin de reisiydi.[8] Hicri Kameri 9 yıl Rebi’üs-Sani Ayinda Resulullah (s.a.a) İmam Ali'yi (a.s) bir orduyla Tayi diyarına gönderdi.[9] Adiy bunu duyunca ailesini ve mallarını Şam'a gönderdi. Ancak kız kardeşi İslam orduları tarafından esir alındı ve Medine'ye nakledildi. Kız kardeşi, Hz. Peygamber'den (s.a.a) kendisine merhamet etmesini ve onu serbest bırakmasını istedi. İslam Peygamberi (s.a.a) onun bu isteğini kabul etti ve onu Tayi kabilesinden bir kervanla onu Şam'a gönderdi.[10] Adiy'nin yanına vardığında Adiy ona yeni Peygamber hakkındaki fikrini sordu ve kız kardeşi ona şöyle dedi: "Bir an önce yanına git çünkü o gerçekten bir peygamberse ona daha erken iman eden daha üstündür ve eğer o sadece bir padişah ise de şüphesiz senin şerefinden de eksilmez." Adiy onun bu fikrini kabul edip Medine'ye gitti ve Peygamber'le tanışıp onunla konuştuktan sonra da onun gerçekten Peygamber olduğunu anlayarak Müslüman oldu.[11]

Adiy'in İslam'a geçişinden hicri dokuzuncu veya onuncu yılda olduğundan bahsedilir.[12]

Hilafet Savaşlarına Katılması

Adiy, Hz. Peygamberin (s.a.a) vefatından sonra meydana gelen irtidat (mürted) olaylarında da İslam'a bağlı kalmış ve kavminin mürted olmasını (dinden çıkmasını) da engellemiştir.[13] Tayi kabilesinin sadakasını ilk halife Ebu Bekir'e getirmiştir.[14] İlk halifenin saltanatı sırasında Ridde Savaşlarda yer almıştır.[15] Peygamber olduğunu iddia eden Talihe'ye[16] karşı yapılan savaşta sağ kanata komutanlık etmiştir.[17] İkinci halife döneminde İslami fetihlere (Irak ve İran) de katılmıştır.[18] Osman'ın halifeliğinde muhaliflere katıldı ve İbn-i E’sam onu Osman'ın katillerinden biri olarak kabul etmektedir.[19]

İmam Ali (a.s) ve İmam Hasan (a.s)'ın Yanında Yer Alması

Adiy, İmam Ali'nin (a.s) halifeliği zamanında birçok savaşta onun yanında yer aldı.[20] Söz konusu bu savaşlar şunlardır:

Cemel Savaşı

İbn-i Kuteybe'ye göre Adiy bin Hatim, Cemel savaşında İmam Ali'ye (a.s) yardım etmeleri için Tayi kabilesinden on üç bin süvari sağlamıştır.[21] Savaş sırasında İmam Ali (a.s) ona ve birkaç kişiye daha Aişe'nin bindiği deveyi kesmelerini emretti.[22] Cemel Savaşı'nda gözünden yaralandı[23] veya diğer bir rivayete göre de Sıffin Savaşında yaralanmıştır[24] ve oğlu Tarif de savaşta öldürülmüştür.[25]

Sıffin Savaşı

Sıffin savaşında, Adiy bin Hatim ile Beni Hazmer'den bir kişi arasında sancağı taşımak için bir rekabet bulunmaktaydı. Ancak İmam Ali (a.s) bayrağı Adiy bin Hatim'e devretti.[26] Yine bu savaşta İmam Ali (a.s) onu ve birkaç kişiyi daha Muaviye'ye göndererek onu Allah'a ve Allah’ın kitabına davet etmiştir.[27] Bu savaşta oğlu Zeyd, İmam Ali'nin (a.s) ordusundaydı fakat Dayısı Habis bin Sa'd Tai'nin cesedini gördüğünde İmam Ali’nin (s.a) ordusundan ayrıldı ve Muaviye'nin ordusuna katıldı.[28]

Nehrevan Savaşı

Adiy Nehrevan Savaşında İmam Ali'nin (a.s) ordusundaydı.[29] Bu savaşta oğlu Tarfe de şehit oldu.[30]

İmam Ali'nin (a.s) Şehadetinden Sonra

Adiy, İmam Hasan'ın (a.s) halifeliğinde insanları Muaviye'ye karşı cihat için onun ordusuna katılmaya teşvik etmiştir.[31] Abul Ferec İsfahani'ye göre Adiy, İmam Hasan'ın (a.s) ordusuna katılmakta insanların isteksiz davrandığını gördüğünde onlara şöyle dedi: Suphanallah! Bu davranışınız ne kadar da çirkin! Neden imamınızın ve Peygamberinizin oğlunun davetine icabet etmiyorsunuz! Allah'ın gazabından korkmuyor musunuz?[32]

Muaviye ile İmam Ali'yi (a.s) Savunması

Şii tarihçi Ali bin Hüseyin Mesudi'ye göre Muaviye, Adiy'e: Oğullarınıza ne oldu? İmam Ali'nin (a.s) ordusunda öldürüldüklerini söyledi. Muaviye bunun üzerine: “Ali size karşı insaflı davranmadı. Çocuklarını alıkoydu ve sizin çocuklarınızı ölüme gönderdi.” Dedi ve Adiy ise "Hayır!" diyerek buna karşı çıktı. “Vallahi ben insaflı davranmadım ki benim yüzümden Ali öldürüldü ve ben hala hayattayım!”[33]

Tüm bunların yanı sıra Muaviye'yi İmam Ali'ye (a.s) iftira atmaması konusunda uyardı ve şöyle dedi: "Allah’a yemin olsun ey Muaviye! Senin nefretinle dolu kalbin hala göğsümüzün üzerinde atıyor ve Ali'nin safında seninle savaştığımız kılıçlarımız hala omuzlarımızda duruyor. Sen bize açık iki parmak arasındaki mesafe kadar kin ve hile ile yaklaşırsan, biz de sana o şekilde ensendeki bir nefes kadar yaklaşırız. Her ne olursa olsun gırtlağımızın kesilmesi ve nefesimizin daralması bizim için Ali hakkında iftira duymaktan daha kolaydır."[34]

İbrahim bin Muhammed Beyhaki, el-Mehasin ve-l Mesavi adlı kitabında Adiy ve Muaviye arasındaki başka bir konuşmayı da aktarmıştır. Bu konuşmada Muaviye, Adiy'den İmam Ali'yi (a.s) kendisine tarif etmesini istedi. Adiy dedi ki: "Allah’a yemin olsun ki o ileri görüşlü, güçlüydü, kararlı konuşuyordu ve adaletle hükmediyordu..." Muaviye onun bu sözlerini işitince ağladı ve şöyle dedi: "Ondan ayrı kalmaya nasıl sabredebiliyorsunuz? Adiy şöyle cevap verdi: "Çocuğunun kesilen kafasını kucağında bulan bir kadının sabrı gibi; Gözyaşları hiç dinmeyecek ve ağlaması hiç bitmeyecek.”[35] Şeyh Abbas Kumi bu rivayeti Sefinetü-l Behar kitabında da belirtmiştir.[36]

Bu konuşma hakkında bazı başka kaynaklarda Zarar bin Zümre’ye de ithaf edilmiştir.[37]

Çevresi için Muhtar’dan Şefaat Alması

İslam tarihi alimi Muhammed Hadi Yusifi Garavi'ye göre Adiy bin Hatim, Muhtar’ın Kıyamı sırasında ne onun tarafında yer aldı ne de Muhtar'ın muhaliflerin oldu.[38] Muhtar Sekafi ile muhalifleri arasında cereyan eden Cebanetü-l Sebi Savaşında Muhtar'ın muhalifleri arasında bulunan Tayi kabilesinden bir grup esir alındı.[39] Adiy bin Hatim, Muhtar'a onlar için aracılık ederek ricacı oldu ve Muhtar da onları serbest bıraktı.[40] Hakim bin Tufeyl al-Tai'nin ailesi de Kerbela olayında Ömer ibn Sa'd'ın ordusundan Adiy bin Hatim'den Muhtar'a şefaat etmesini istedi. Adiy, Muhtar'la onun için şefaat ettiğinde, Muhtar şöyle dedi: Hüseyin'in katillerinden birine şefaat etmene nasıl izin verirsin?! Adiy kendisine yalan söylendiğini söyledi. Muhtar, "Öyleyse onu size ödünç veririz" dedi. Fakat ondan önce Muhtar'ın arkadaşları, Muhtar'ın Adiy'ın şefaatini kabul edeceği korkusuyla Hakim ibn Tufeyl'i öldürdüler.[41]

Hadislerdeki Yeri ve Konumu

Şeyh Tusi, Adiy bin Hatim’i Hz. Peygamber’in (s.a.a)[42] ve İmam Ali'nin (a.s)[43] sahabelerinden biri olarak kabul etmiştir. Adiy, İmam Ali'den hadis rivayet etmiştir.[44] Ayrıca Sahih Buhari'de Adiy bin Hatim'den rivayetler nakledilmiştir.[45]

Kaynakça

  1. ↑ Diyar Bakri, Tarikh al-Khamis, Dar Sader, cilt 1, sayfa 255.
  2. ↑ İbn Abd al-Barr, al-Istiyab, 1412 h.k, cilt 3, sayfa 1057.
  3. ↑ İbn Sa'd, Tabaqat al-Kubari, 1410 h.k, cilt 6, s.99.
  4. ↑ Bkz. İbn Abd al-Barr, al-Astiyab, 1412 h.k, cilt 3, s.1059.
  5. ↑ Bkz. İbn Hacer Asqlani, al-Asabah, 1415 h.k, cilt 4, s.388.
  6. ↑ İbn Abd al-Barr, al-Istiyab, 1212 h.k, cilt 3, sayfa 1058.
  7. ↑ İbn Hişam, Al-Sira Al-Nabawiyyah, Daral al-Marefa, Cilt 2, sayfa 600.
  8. ↑ Yaqoubi, Tarikh Eliaqoubi, Dar Sadir, cilt 2, sayfa 79.
  9. ↑ Taberi, Tarikh al-Umam val-Muluk, 1387 h.k, cilt.3, s.111.
  10. ↑ İbn Hişam, Al-Sirah al-Nabawiyyah, Dar al-Marifah, cilt 2, s. 578-580.
  11. ↑ İbn Hişam, Al-Sirah al-Nabawiyyah, Daral al-Marefa, cilt 2, sayfa 578-580.
  12. ↑ İbn Hacer Asklani, el-Asabah, 1415 h.k, cilt 4, s.388.
  13. ↑ İbn Hacer Asklani, el-Asabah, 1415 h.k, cilt 4, s.388.
  14. ↑ İbn Abd al-Barr, al-Istiyab, 1412 h.k, cilt 3, sayfa 1058.
  15. ↑ Waqidi, Er-Rada, 1410 h.k, s.66.
  16. ↑ İbn Hacer Asklani, Al-Asabah, cilt.3, s.440.
  17. ↑ Waqidi, Al-Rada, 1410 h.k, s.89; İbn Atham, el-Futuh, 1411 h.k, cilt 1, sayfa 14.
  18. ↑ Taberi, Tarikh al-Umam val-Muluk, 1387 h.k, cilt.3, s.486; İbn Kesir, al-Badaiya wa al-Nahaiya, 1407 h.k, cilt 6, sayfa 344.
  19. ↑ İbn Atham, el-Futuh, 1411 h.k, cilt.3, s.62.
  20. ↑ İbn Sa'd, Tabaqat al-Kubari, 1410 h.k, cilt 6, s.99.
  21. ↑ İbn Kuteybe, Imamah ve Al-Siyasah, 1413 h.k, Cilt 1, sayfa 77.
  22. ↑ Balazri, Ansab al-Ashraf, 1394 h.k, cilt 2, s.249.
  23. ↑ Balazri, Ansab al-Ashraf, 1394 h.k, cilt 2, s.261.
  24. ↑ İbn Kesir, al-Badaiya wa al-Nahaiya, 1407 h.k, cilt 7, sayfa 275.
  25. ↑ Balazri, Ansab al-Ashraf, 1394 h.k, cilt 2, s.261.
  26. ↑ Taberi, Tarikh al-Umam val-Muluk, 1387 h.k, c.5, s.9.
  27. ↑ Balazri, Ansab al-Ashraf, 1394 h.k, cilt 2, s.302.
  28. ↑ Manqari, vaqato-s Safin, 1404 h.k, s. 522.
  29. ↑ Taberi, Tarih al-Umam val-Muluk, 1387 h.k, cilt 11, sayfa 543.
  30. ↑ Balazri, Ansab al-Ashraf, 1394 h.k, cilt 2, s.375.
  31. ↑ Balazri, Ansab al-Ashraf, 1397 h.k, cilt 3, s.32.
  32. ↑ Abolfaraj Esfahani, Muqatil al-Talebyin, Dar al-Marifah, s. 70.
  33. ↑ Masoudi, Moruj al-Zahb, 1409 h.k, cilt 3, s.4.
  34. ↑ Masoudi, Moruj al-Zahb, 1409 h.k, cilt 3, s.4-5.
  35. ↑ Bayhaqi, Al-Mahasen val-msavi, 1420 h.k, s.41.
  36. ↑ Qomi, Safina Al-Bahar, Farahani, cilt 6, sayfa 184.
  37. ↑ Masoudi, Moruj al-Zahb, 1409 k.h, cilt 2, sayfa 421; İbn Abd al-Barr, al-Estiyab, 1412 h.k, cilt 3, sayfa 1107.
  38. ↑ Yousefi Gharavi, İslam Tarihi Ansiklopedisi, 1417 h.k, cilt 6, s.406.
  39. ↑ Yousefi Gharavi, İslam Tarihi Ansiklopedisi, 1417 h.k, cilt 6, s.406.
  40. ↑ İbn Esir, El-Kamel, 1385 h.k, cilt 4, s.242;
  41. ↑ İbn Esir, El-Kamel, 1385 h.k, cilt 4, s.242.
  42. ↑ Tousi, Rizal al-Tousi, 1373 h.ş, s.43.
  43. ↑ Tousi, Rizal al-Tousi, 1373 h.ş, s.73.
  44. ↑ Khoei, Majam Rijal al-Hadis, 1413 h.k, cilt 12, sayfa 147.
  45. ↑ Örneğin, bkz. Buhari, Sahih el-Buhari, 1422 h.k, cilt 1, s.46.

Bibliyografya

  • Abolfaraj Esfahani, Ali bin Hossein, Maqatil al-Talbeyin, araştırma yapan Ahmed Saqr, Beyrut, Daral al-Marafa, Bita.
  • İbn Esir, Ali İbn Ebî Karam, Kamil Fi Al Tarikh, Beyrut, Dar al-sadir, 1385 h.k/1965.
  • Ibn Atham Kufi, Ahmad Ibn Atham, al-Futuh, Ali Shiri'nin araştırması, Beyrut, Dar al-Azwa, ilk baskı, 1991/1411 h.k.
  • Ibn Hajar Asqlani, Ahmad Bin Ali, Al-Asaba fi Tami'iz Sahabah, Research by Adel Adel ahmad Abdul Mojood ve Ali Muhammad Moawad, Beyrut, Dar al-Kitab Al-Alamiya, ilk baskı, 1415 h.k/1995.
  • İbn Saad, Muhammed, Tabaqat al-Kabri, Muhammed Abd al-Qadir tarafından yapılan araştırma, Beyrut, Dar al-Kitab al-Alamiya, ilk baskı, 1997/1410 h.k.
  • İbn Abd al-Barr, Yusuf bin Abd Allah, Al-Istiyab fi Marafah al-Ashab, Ali Muhammed el-Bajawi tarafından araştırma, Beyrut, Dar al-Jeel, 1412 h.k/1992.
  • Ibn Qutaiba Dinuri, Abdullah bin Muslim, Al-Imamah wa al-Siyasah, Kum, Sharif Razi Publications, 1413 h.k.
  • İbn Kesir, İsmail İbn Ömer, al-Badaiya wa al-Nahiya, Beyrut, Dar al-Fikr, 1407 h.k/1986.
  • İbn Hişam, Abdülmelik İbn Hişam, Al-Sira Al-Nabawiyyah, araştıma Mustafa Al-Saqqa ve diğerleri, Beyrut, Daral al-Marefa, Bita.
  • Buhari, Muhammed bin İsmail, Sahih el-Bukhari, Muhammed Zuhair bin Nasir el-Nasır'ın araştırması, Dar Towq al-Nejat, ilk baskı, 1422 h.k.
  • Belazari, ahmed bin Yahya, Ansab al-Ashraf (Cilt 2), Mohammad Baqer Mahmoudi tarafından araştırıldı, Beyrut, Al-Alami Yayınevi, ilk baskı, 1974/1394 h.k.
  • Belazari, ahmed bin Yahya, Ansab al-Ashraf (Cilt 3), Mohammad Bagher Mahmoudi tarafından araştırıldı, Beyrut, Al-Alami Yayınevi, ilk baskı, 1977/1397 h.k.
  • Bayhaqi, İbrahim ibn Muhammed, Al-Mahasen ve Al-Masawi, Beyrut, Dar al-Kutub al-Alamiya, 1420 h.k.
  • Khoei, Seyyed Abul Qasim, Maajim Rizal al-Hadith ve Tabaqat Al-Rawat'ın açıklaması, beşinci baskı, 1413 h.k.
  • Diyar Bakri, Hossein bin Muhammed, Tarikh al-Khamis fi ahwala Anfas al-Nafis, Beyrut, Dar Sadir, Bita.
  • Tabari, Muhammed bin Cerir, Tarihu-l Umame val-Muluk, Muhammed Abulfazl'ın araştırması, Dar al-Trath, ikinci baskı, 1387 h.k/1967.
  • Tousi, Muhammed bin Hassan, Rijal al-Tousi, Javad Fiyumi Esfahani tarafından düzenlendi, Qom, Al-Madrasin Kum Üniversitesi Al-Nashar al-Islami Vakfı, 1373 h.ş.
  • Qomi, Abbas, Safina Al-Bahar, Tahran, Farahani, Bita.
  • Majlisi, Mohammad Baqer, Bihar al-Anwar, Araştırma: Seyed Ibrahim Mianji, Mohammad Baqer Behboodi, Beyrut, 3. baskı, 1403 h.k.
  • Masoudi, Ali bin Hossein, Moruj al-Dhahab ve Al-Jawhar madenleri, Asad Daghar tarafından yapılan araştırma, Kum, Dar al-Hijra, ikinci baskı, 1409 h.k.
  • Manqari, Nasr bin Muzahim, Waqqa Safin, araştırma, Abdus Salam Mohammad Harun, Kum, School of Ayetullah al-Marashi al-Nejafi, ikinci baskı, 1404 h.k.
  • Waqidi, Muhammad bin Umar, Al-Rada with Nabzah Man Fatuh al-Iraq ve al-Muthani bin Haritha al-Shibani'den bahsediliyor, Yahya al-Jubouri tarafından araştırıldı, Beyrut, Dar al-*Gharb al-Islami, 1410 h.k.
  • Yaqoubi, ahmad bin Abi Yaqoob, Eliyaqoubi Tarihi, Beyrut, Dar Sadir, Bita.
  • Yousefi Gharavi, Mohammad Hadi, İslam Tarihi Ansiklopedisi, Kum, İslami Düşünce Forumu, 1417 h.k.
"https://tr.wikishia.net/w/index.php?title=Adiy_bin_Hatim_Tai&oldid=83341" sayfasından alınmıştır